EHM, proqram tənunatının (PT), rıyazi üsullann ve modcllə-
rin mükəmməlləşdirilməsi avtomatlaşdırılmış ıqtısadi informasi-
ya sistemlərıni yaratmağa imkan vennişdır, onların tərkıbində ın-
formasiya texnologıyalannın konturu qeyd olunmuşdur.
İnformasiya texnologıyası m üxtəlif abstraksiya səviyyəli in-
formasiya modellərindən və EHM ibarətdır. İT daxil olduğu yero
insandan informasiya daxil olur İvx bu informasıya idarəetmə ob-
yektindən informasiya əsasında formalaşır. İvx informasiyası
konseptual modellə (KM) müqayisə olunur. Müqayiso nəticəsinə
reaksiya idarəetmənin ümumı riyazi modeli (ÜRM) ilə təyin olu-
nur. Özəl riyazi modellər yığımı OU mümkün vəziyyətini və ida-
rəetmə taktikasın təsvir edir. Bu taktika EHM üçün proqramlara
(PT) formalaşmış alqoritmık modellər vasitəsi ilə rcallaşır.
Beləliklə insan avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemində iki
konturun mərkəzı və birləşdirici həlqəsıdır: əsasən idarəctmənin
və informasiya texnologiyasının.
19.5. Qərarların qəbulu prosesi
Avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemində infonııasiya texnolo-
gıyasının kontrunun olmasına baxmayaraq qəbul olunan idarəet-
mə qərarı üçün məsuliyyət qərarı qəbul edən insanın üzərinə qo-
yulur. Başqa sözlə qərarı insan qəbul edir, informasiya texnologi-
yası isə ona bu işdə kömək edir.
Alimlər idarəetmə sistemindən qərarın qəbulu mərlıələsin yox
etdikdə əvvəllər onlara elə gəlirdi ki, tam avtomatlaşdınna üçün
riyazi model hazırlamaq və onu EIiM reallaşdımıaq kifayətdir.
Lakin aydın oldu ki, insan tərəfındən qərann qəbul etmə prosesi
çox mürəkkəbdir. Bəzən bu prosesə nəzərdə tutulması mümküıı
olmayan və formalaşdınlması mümkün olmayan mexanizmlor
daxildir. Qərarı qəbul edərkən insan mənəviyyat, ononə, insanla-
rın qarşılıqlı əlaqəsi kimi aspektləri nəzərə ala bılər. Məhz bunun
üçün sosial-iqtisadi sistemlərin idarə olunması zamanı qorarın qə-
bul olunma prosesi insansız həyata keçirilə bilməz.
Lakin qərarlar (altemativlər) həmişə bir neçədir (qərar həmışə
birdisə, seçim problemi yoxdur, demək qərarın qəbul prosesi əhə-
miyyətini ıtirir). Bunun üçün həmişə altematıv qcnerasiyası (AQ)
fazası gedir, yəni mümkün qərarlarm ırəli sürülməsi. Artıq deyii-
diyi kimi ıdarəetmə həmişə müəyyən məqsədlə aparılır. Qarşıya
qoyulmuş məsələnin həlli idarəetmənın ümumi məqsədi və hə-
min vəziyyətdə ayrıca vəziyyətlə razılaşdınlmalıdır. Bunun üçün
seçim meyan yoxdursa, altemativ seçmək mümkün dcyil. Belo-
liklə növbəti faza - qarşıya qoyulmuş məsələnin həllinin meyarı-
nm seçilməsidir (MS). Altemativlərin təhlinin (AT) bu mərhələ-
sində onlann seçilən meyar üzrə tədqiqi aparıhr, daha sonra isə
altemativlərdən biri seçilir (VA). Seçilmiş altemativ əlavə olaraq
təhlil olunur və yekun qərar verirlir (VR).
Qərarların qəbulu fazalarını onlann avtomatlaşdırıiması müm-
künlüyü zamanı baxası olsaq, onda yalnız informasiyanm təhlili
(İT), altemativlərin qenerasiyası (AQ) və altemativlənn təhlıli
(AT) lazımi sürətdə avtomatlaşdırmaq olar. Bunun üçün lazımdır
ki, EHM-də qarşıya qoyulmuş məsələnin modelləri olsun, onlartn
vasitəsi ılə qərarların nəticələri hesablana bilsin İT proqram-apa-
rat vasitələrinin inkışafı ildən ilə insanın EHM-lə qarşılıqh əlaqə-
sinin sadələşməsinə səbəb olur, diatoqun vasitəçiiəriniıı sayını
azaldır, Buda qəbul olunan qərarların keyfıyyətin sürətlondirir və
yüksəldir. Qərarlann qəbul olunması üçün həmişə əlavə iııfomıa-
siya tələb oluna bilər. Bu halda vacib rolu LPR-in infonnasiya tə-
minatı oynayır, o operativlık məqsədləri üçün İT vasitələri kömə-
yi ilə təşkiiatianmalıdır.
XX FƏSİL. İNSAN BEYNİ - SİRLİ
İNFORMASİYA SİSTEMİDİR
20.1.
Hansı yolla beyin ona hər saniyə daxil olan yüz
million məlumatı necə qəbul edir?
20.2.
İnsan beyni necə fıkir yaradır?
20.3.
Bizim çox böyük imkanlarımız
20
.
4.
Dil - yalnız insan xüsusiyyəti
20.5.
Yalnız yaranma ilə izah olunan şeylər
20.6.
İnsan mÖcüzəsin qiymətləndirmək
20.1. Hansı yolla beyin ona hər saniyə daxil olaıı yüz
million məlumatı necə qəbul edir?
Dünyada BÜTÜN möcüzəli şeylərdən heç biri insan beyni qə-
dər heyrətləndirıci deyil. M əsələn hər bir saniyə müxtolif hissi-
yat orqanları sahəsində təxminən 100 million vahid infoımasiya
daxil olur. Necə olur ki? beyiıı bu axm qarşısında tab gətirir? Əgər
biz bir qəbula bir fikri əhatə ediriksə, onda əqlimiz necə million
eyni vaxth məlumatı qəbul edir? Aydındır ki, beyin nəyinki bu
axına tab gətirir, həmçinin çox asanlıqla onu ıdarə edir.
Onun bunu necə etməsi insan beyninin çoxsaylı möcüzolorin-
dən biridir. Burada ikı amil rol oynayır. Birincisi, beyin gövdəsin-
də əlin çeçələ barmaq ölçüsündə olan sinirlər şəbəkəsi yerləşir.
Bu şəbəkə retikulyar formasiya adlanır. O hərəkətin tənzimlən-
məsi mərkəzi kimi hərəkət edərək, beyinə daxil olan mitlion mə-
lumata nəzarət edir, bütün lazımsızı və beyin qabığının diqqətı
üçün əhəmiyyətli olanı seçir. Hər bir saniyə sinirlərin bu kiçik şə-
bəkəsi ən çoxıı bir neçə yüz məlumat buraxır.
İkincisi, bizim diqqətimizin sonrakı cəlb olunması yəqiıı ki,
beyindən hər bir 8-12 saniyədən bır keçən dalğalar hesabma baş
Dostları ilə paylaş: |