2.4. İnformasiya termininin meydana gəlməsi
Lüğəvi mənda "termin" sözü özü nədir? 'Termın" - sözü ısti-
lah, elm, texnika, sənət və s. sahəsində müəyyərı anlayış ifadə
edən söz, ad, təbir; formal məntıqdə - sözlə ifadə edilən məftıum.
“Termin ’Tnformasiya" ilk dəfə lokal - çoxterminal informasi-
ya- hesablama sistemləri kütləvi şəbəkə xidməti zamanı yaradıl-
mağa başladı.
Bir sıra iqtisadçı alimiərin fıkrincə “İnformatika” temıini iik oİa-
raq 60-cı üiərdə Fransız aiimiəri onu eimi baxımdan eimi dilə daxii
etdiiər. Həmin dövrdə “İnformatıka ’ dedikdə onlar eiektron hesabla-
ma maşınİannm köməkliyi ilə informasiyamn emaimı öyrənən eim
sahəsini nəzərdə tuturduiar. Latın sözü olan “İnformatio’’ (informati-
ka) iki terminin ixtisasiaşdıniaraq biriəşməsindən yaradılıııışdır. uİn-
formation” (informatika) və “avtomatıque” (avtomatika).
Bu terminlər biriikdə lüğəti mənada ‘Tnformatika avtomatika-
sı” və ya ‘Tnformasiyanın avtomatik emalı” kimı başa düşülürdü.
“İnformasiya termini özü İatm sözündən əm əiə gəlmiş "Infor-
matio" mənası daşıyır və bu kimi məna ifadə edir - aydınlaşdır-
maq, xəbər vermək, izah və şərh etmək.
İngilis diili ölkəiərdə “İnformatika” tennini 60-cı illərdə “İn-
formatika” (İnformasiya elmi), 70-ci iiiərdən başiayaraq “Com-
puter science” ( kompüter texnikası eimi) kimi ifadə olunmuşdur.
Keçmiş İttifaqda (SSRİ-də) 50-ci illərin sonİanna kimi “İnfor-
matika termini”, “Eimi-texniki tərəqi”, 60-cı iliərin əw əllərin-
dən isə “İnformatika” adiandırıimışdır.
Həmin ad altında dünyada iik dəfə monoqrafık xaraktcrii
dərsiik, referativ jumai nəşr oiunmuşdur.
Qeyd etmək İazımdır kı, 50-ci iilərə kimi oİan dövrdə sosial
infomrıatikanın tarixi eiementiəri - kitabxanaşünashq, bibilioqrafı-
yaşünasiıq, diiçiiik, kitabxanaçıhq, jumalistika, riyaziyyat və ki-
bemetika elmlərinin, təbiətşünasiıq infomıatikasmm ilkin rü-
şeymiəri isə fızika, bioiogiya və geoiogiya eimlərinin inteqrativ
eiementləri əsasmda formaiaşdınimışdır.
“İnformatika71nın tarixi baxımdan arsenaiınm fomıaiaşmasında
folsəfə, məntiq, iqtisadiyyat elmlərinm, xüsusilə riyazı infonnasi-
ya nəzəriyyəsinin və avtomatıkanm mühüm rolu olmuşdur.
Son illərdə “İnform atıka’nın müstəqil elm və təcrübı fəalıyyət
sahəsi kımi formalaşmasmda elektron texnikasınm, xüsusilə konv
püterlərin həlledici rolu olmuşdur. Bu baxımdan mikroprosessor
texnikasmm 70-ci ıllərdə yaranması və ınkişafı ıkinci elektron in-
qilabı hesab edilə bilər.
Həmin dövrdən başlayaraq hesablama texnikasmın elementi ba-
zasmı inteqral sxemlər və mikroprosessor təşkil etmişdir. Nətıcədə
kompüter texnikasınm inkişafı getdikcə sürətlənmişdir. Bcləİiklə
informatika anİayışı yeni məzmun kəsb edərək, yalnız kompüter
texnikasınm nailiyyətlərinin izahı deyil, həm də infonnasiyanm
emalı və ötürülməsi ilə bağlı olan problemləri əhatə etmişdir.
İnformasiya emalı və axtanşmm bütün fəaliyyət sahələrinin
aynlmaz tərkib elementi olduğunu və fərdi kompüter istehsahmn
geniş vüsət almasını əsas götürərək, 80-cı ıllərin ortalarında
SSRİ-nin orta və ali məktəblərində “İnformatika” fəmıi todris
edilməyə başlanıldı.
Geniş mənada “İnfomıatika?’ kompüterlərin və telerabitə vasi-
tələrinin köməkliyi bütün fəaliyyət sahələrində “İnformasiya”nın
emah, mühafızəsi problemİərini öyrənən müxtəlif elm, texnıka
və istehsal sahələrinin vəhdəti kimi başa düşülür.
Məhdud t‘İnfo^natika,, qarşıiıqlı əlaqədə olan üç kompo-
nentdon ibarətdir:
1. İnformasiya daşıyıcılan (vasitələri), (data medium),
2. texniki vasitələr (harware),
3. proqram və alqoritmik vasitələr (sortware);
ttİnformasiya,,ya üç nöqteyi - nəzərdən yanaşıhr:
a) fundamental elm,
b) tətbiqi elm,
c) iqtisadiyyatm bir sahəsi.
İııformasiyalaşdınlmış cənuyyətdə mformasiya emalı sənayesi
həlledici sahəyə xidmət edir. Çünki elmin, texnikanm və istehsa-
lın qarşıhqh informasiya əlaqələrinin və vəhdətinin vasitə və tex-
nologiyalan “ İnformatika” tərəfındən işlənir və tətbiq edilir.
Təqdimat formasından asılı olmayaraq şəxslər, əşya, fakt7 hadi-
sə və proseslər haqqında verilən məlumatlara informasiya deyilir.
2.5. İnformasiya inqilabının mərhələləri
Birinci informasıya inqilabı - yazının yaranması ilə bağlıdır.
Bu inqilab cəmiyyətdə böyük kəmiyyət və keyfıyyət sıçrayışı ya-
ratmışdır.
İkinci informasiya inqilabı - təqribən XVI əsnn ortalanndaiı
başlamışdır va kitab ixtirası ilə bağlı olmuşdur. Bunun nəticəsin-
də sənaye cəmiyyəti, mədəniyyət fəaliyyətinin təşkili koklü su-
rətdə dəyişmiş, kitablann informasiya funksiyaları intensivləşmiş
və genişlənmişdir.
Üçüncü informasiya inqilabı - XIX əsrin sonlannda elektri-
kin ixtirası ilə bağlı olur. Elektrikin istifadəsi nəticəsində istəni-
lən həcmdə informasiyanın yayılması və ötürülməsini təmin
edən teleqraf, telefon və radio yaradılmışdır.
Dördüncü informasıya əsri - 70-ci illərdən başlamışdır ki,
mikroprosessorlar texnologiyasının və fərdi kompüterlərin yara-
dılması olmuşdur.
Dövlət informasiya ehtiyatları
Dövlət sirri təşkil edən informasiya ehtiyatlan ılə işləmə qay-
dalan və mülkiyyət münasibətləri uDövlət sirri haqqında” Azər-
baycan Respublikasımn qanununa və digər qanunvericilik aktlan-
na əsasən tənzimlənir.
3. Dövlət informasiya ehtiyatları
Dövlət informasiya ehtiyatlarının formalaşdırılmasmda dövlət
hakimiyyəti və yerli özünüidarə orqanlan, təşkilati-hüquqi və
mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün müəssisə, idarə və
təşkilatlar. vətəndaşlar iştirak edə bilərlər.
Dövlət hakimiyyət orqanlan onlann sərəncamında olatı dovlot
Dostları ilə paylaş: |