❖ əgər tabe şəxslər rəhbərdən rəhbər oniarı mosələnin həllin-
dən azad olunmasını xahiş edırsə: onlara sadəcə bir sual
vennək lazımdır: məsələni həll etmək üçün nə laznndır?;
❖ rəhbər vacib m əsələlərin həllıni gecikdirə biiməz.
M üəssisədə idarəetmə infonnasıyasının yoxlanılan və düzgiin
işləyən qüvvədə olan sistemi kimi müəssisədə konkret texni-
ki-iqtisadi göstəricilər çıxış edir
❖ keçən gün ərzındə istehsal olunan məhsul haqqında giində-
lik məlumat, o cümİədən hər bir maşın üzrə;
❖ məhsulun yüklənməsi və reallaşması haqqmda gündəlik
məlumatlar;
❖ aylıq istehsal proqramının yerinə yetirilməsi üə əlaqədar
sex və xidmətlərin qarşılıqlı iddiası üzrə gündəlik ıxıüşavi-
rələr;
❖ baş mühəndisin konstruktor hazırlıqları, istehsaiın hazırlığı
və yeni məmulatlann mənimsənilməsi gedişi haqqında döv-
ri məlumat;
❖ işçi qüvvəsinin bütün əsas sexlər və peşələr üzrə hərəkəti
haqqında aylıq məlutnatlar;
❖ hər bir sex və müəssisə üzrə elektrik enerjisinin istehlakının
artan gÖstəriciləri.
Sadalanan informasiya hər bir müəssisənin rəhbərliyinə la-
zımdır.
Bazar münasibətləri şəraitində müəssisədə kadrların hərəkəti
haqqmda operativ informasiyaya xüsusi diqqət aynlmalıdır. İstclı-
sal edən işçilərin olmamasım müəssisədə heyətın idarə olunması-
nın etibariı sisteminin olmaması kimi qiymətləndirmək lazımdır.
M üəssisədə dəzgahçüar, yığanlar və kütləvi informasiyaya malik
olan digər işçilər azaldıqda istehsalatın effektivİıyi haqqında da-
nışmaq yersizdir. Müasir şəraitdə ildən ilə müəyyən hcyət kate-
qoriyaları azaldıqda, bu cür məlumat müəssisədə sənaye və kadr
siyasətinin mükəmməlləşdirilməsi vacibliyi haqqmda düzgün
idarəetmə qərarİarın əsası olmalıdır.
Beləliklə həm idarəctmə subyekti, həm idarəetmə obyekti
olan hər bir rəhbərə və hər bır işçiyə fəaliyyətin təkmılləşdiril-
məsi üzrə diizgün və effektiv qərarların qəbulu üçüıı müxtolif in-
formasiya lazımdır. Baxılan informasiya növlərindon başqa idarə
edən və ıdarə olunan sıstemdən konkret məlumatlar daxil olmalı-
dır. İş yerində onlann alınmasınm əsas mənbələri nəzərə alın-
maqla bütün bu informasiyanı daxil olan və çıxan, daxili və xarıci
adlandırmaq olar. Birincisi birbaşa rəhbərdən və ya idarəetmo
subyektindən daxil olur və yuxarı adlana bilər, ikincisi bilavasitə
öz iş yerindən daxil olur - bunu daxili və ya aşağt adlandırmaq
olar. Hər bir işçiyə müəssisədə heyətin əmək, texnoloji, idarəet-
mə və digər növ fəaliyyətinin əsasını təşkil edən konkret infor-
masiya lazımdır. Beləki iqtisadçı-menecer üçün buraxılan məhsu-
la və göstərilən xidəmtlərə: daimi, dəyişkən, alternativ, marjinal,
faktiki və s. m üxtəlif məlumat lazımdır.
Bazar şəraitində müəssisənin açıq informasiyasının baxılan
növlərindən başqa, kommersiya sirri və digər məxvi məlumatlar
olan qapalı informasiya tətbiq edirlər. Kommersiya sirri təşkil
edən məlumatlar siyahısının təyini müəssisənin səlahiyyətinə da-
xildir, dÖvlət yalmz kommersiya sirri təşkil etməyən molumatla-
rın siyahısın təyin edir, məsələn say, işçilərin tərkibi, onlann
əmək haqqılan və əmək şəraıti, həmçinin azad iş yerlərinin ol-
ması kommersiya sirri ola bilməz.
Müəssisənin bütün işçiləri tutulan vəzifədən vo yerinə yetiri-
lən funksiyalardan asılı olaraq rəhbərin əmri ilə kommersiya siri-
nin daşıyıcıların və bütün digər əməkdaşlara bölünə bılər. Bütün
məlumat təşiklatdan müvafıq qorunmanı və bütün nıülkiyyət for-
malı müəssisələrdə müvafıq qorunma və müdafıə tolob edır. Mü-
əssisənin heyətinin vaxtında və tam təmini hər bir ıştirakçının və
bütün istehsal kollektivinin vacıb şərti hesab olunur.
19.3. İnformasiya modelləri
Sistcnılərin, nəinki sistcmlərin tədqiqiniıı əsas aləti modeİloş-
mə üsuiudur. Bu üsuiun məğzi ondan ıbarətdir ki, todqiq oiuııan
obyekt onun modeli ilo əvəz olunur, yəni reai obyektin əsas xüsu-
siyyətlərin qoruyan, lakin tədqiq və ya ıstifadə üçün daha yararlı
olan obyektlə əvəz olunur.
Fiziki və abstrakt modellər fərqlənir. Avtomatlaşdırılmış in-
formasiya texnologiyalarının öyrənilməsi zamanı daha geniş
abstrakt informasiya modeiləri yayılmışdır.
İnformasiya modeli - bu əşya sahəsinin informasiya şəklmdo
əks olunmasıdır. Əşya sahəsi tədqiq və istifadə olunan real dün-
yanın bir hissəsidir. Əşya sahəsinin informasiya texnologıyalann-
da əks olunması bir neçə səviyyəlı infornıasiya modelləri ilə əks
olunur (şək, 1.8).
1
\
KM
I
►
/
MM
RM
AM
I L _
Şək. 1.8. İnformasiya modellərinin saviyyəsi
Konseptual modcl (KM) əşya sahəsi (məsələn tcxnoloji xəri-
tələr, texniki tapşınq, istehsalat planı və s.) haqqında intcqrasiya
olunmuş təəssürat yaradır və zəif formalaşmış xarakterə malikdir.
Montıqı model (MM) konkxet hıssənın aynlması yolu ilo konsep-
tual modeldən ayrılır. Riyazi dildə ayrılmış əşya sahəsində qarşı-
lıqlı əlaqələri formalaşdıran montiqi model rıyazı model adlanır
(RM). Riyazi üsulların köməyi ılə riyazı model alqoritmik mode-
lə (AM) çevrilir. AM əsasında maşın proqram (P) yaradıhr, bu
EHM dilinə aydm ifadə oluııan alqoritmik modeldır.
M üxtəlif abstraksiya səviyyəli informasiya modellərinin aynl-
ması “əşya sahəsi-proqram” əks olunma mürəkkəb prosesini bir
neçə sadə əkslərə bölməyə imkan verir.
19.4. İnsan və informasiya texnologiyaiarı
Əmək məhsullan istehsal edərkən insan həmişə əmək əşyası-
na təsir prosesində əmək alətiərini idarə edir. Deyək ki siz lək
qazırsımz. Bu halda əmək əşyası torpaq, əmək aləti - bel, emok
məhsulu - qazılmış lək. Təbii ki qazmadan ə w ə l siz konseptual
model cızırsınız, düşünürsünüz ki gələcək lək bostanın Iıarasında
yerloşəcək, eni, dərinliyi nə qədərdir. Qazdıqda ise bellə torpağa
təsir göstərirsiz, yəni şüuraltı əldə olunan nəticəni yaddaşda qa-
lan konseptual modellə müqayisə edirsiniz və nıüqayisələrin nə-
ticəsindən asılı olaraq daha dərin və ya daha sola qazırsmız, yoni
əm ək alətini idarə edirsiniz. Qarşımızda idarə etmə sistemi durur,
burada idarəetmə obyekti torpaqdır, icra orqam insan əzələləri ilə
birlikdə beldir, idarəetmə orqanı isə insan beynidir, yəni ıdarəet-
mə sistemınin klassik sxemidır.
İstehsalatın vəni idarəetmə obyektlərinin və oniarın konscp-
tual modellərinin mürkkəbləşməsi ilə informasiya həcmleri artır
və insanm onları emal imkam azalır. Bu zaman insamn köməyino
informasiya emalının sürətlənməsinin texniki vasitələri golir, yə-
m hesablama texnikasmm vasitələri (HTV). Bununla da müstəqil
əlavə informasıya konturu yaranır, o insana məlumat verən İoc
tez emal etməyə və idarəetmə informasiyasını İy hazırlamağa im-
kan verir. HTV informasiyanın əlavə emahnın konturunun yaran-
ması informasiya texnologiyasmın başlamasımn əw olidir (İT).
Dostları ilə paylaş: |