A. A. Toshboyev

2.3. Fermer xo‘jaligining tashkiliy, huquqiy va ishlab


chiqarish asoslari

Respublika xalq xo‘jaligida bozor munosabatlari shakllangan bir paytda qishloq xo‘jaligida xo‘jalik yuritishning turli shakllari sinovdan o‘tkazildi va doimiy ravishda takomillashtirib borildi. Fermerga bo‘lgan hukumatning e’tibori tez orada o‘zining ijobiy natijalarini bera boshladi. Mamlakatimizga chetdan olib keltiriladigan oziq–ovqat mahsulotlari miqdori keskin kamayib, uning o‘rnini mahalliy mahsulotlar egalladi. Chunki, davlat mulkini xususiylashtirish va islohotlarni chuqurlashtirish jarayonida yer munosabatlarini isloh qilishga alohida e’tibor berildi. Yer xalqimizning asosiy milliy boyligi bo‘lib, xalqni oziq-ovqat va sanoatni xomashyo bilan ta’minlashda muhim xizmat qilmoqda. Respublikamiz iqtisodiy taraqqiyoti ko‘p jihatdan yerdan foydalanish samaradorligi bilan belgilanadi.

-19-

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va «Yer» kodeksiga binoan, yer davlat mulki bo‘lib, davlat tomonidan muhofaza qilinadi. Davlatning chiqargan qonunlari asosida har bir O‘zbekiston fuqarosi yerdan foydalanish huquqiga ega. Bozor munosabatlarini erkinlashtirish jarayonida yerdan foydalanishning quyidagi tizimlari qabul qilindi:

1. 
   Shirkat xo‘jaliklariga qishloq xo‘jaligi yerlari doimiy foydalanish uchun qishloq xo‘jalik mahsulotlari ishlab chiqarishni ta’minlash maqsadlarida beriladi.
   
2. 
   Dehqon xo‘jaliklari yerdan meros qilib qoldirish huquqi bilan umrbod foydalanadilar.
   
3. 
   Fermer xo‘jaliklariga yer 50 yilgacha muddatga ijaraga beriladi. Qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish va
   

xususiylashtirish jarayonini muvaffaqqiyatli oxiriga yetkazish maqsadida 1998-yil 30-aprelda «Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida»gi Qonun qabul qilinishi agrar islohotlarni jadallashtirish uchun huquqiy negiz bo‘lib xizmat qilmoqda.

Ushbu tizimda qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirishda istiqbolli subyektlardan biri bo‘lgan fermer xo‘jaligi o‘ziga uzoq muddatli ijaraga berilgan yer uchastkalaridan foydalangan holda, qishloq xo‘jaligida tovar ishlab chiqarish bilan shug‘ullanuvchi fermer xo‘jaligi a’zolarining birgalikdagi faoliyatiga asoslangan, yuridik shaxs huquqlariga ega mustaqil xo‘jalik yurituvchi subyektdir. Fermer xo‘jaligini tashkil etish, ularning faoliyati, qayta tashkil etilishi va tugatilishi bilan bog‘liq bo‘lgan munosabatlar mazkur qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi.

Fermer xo‘jaligi yuridik shaxsning barcha huquqlariga ega bo‘ladi. Fermer tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishga va boshqa shakllardagi xo‘jalik yurituvchi korxonalar bilan teng huquqlarga ega.

Fermer xo‘jaligi faoliyati qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshirilib, ular: fermer xo‘jaligining ishlab chiqarish faoliyatini yer uchaskasi to‘g‘risidagi nizomga asosan, tashkil etish; yetishtirilayotgan mahsulotga mustaqil baho belgilash; yetishtirgan mahsulotini iste’molchilarga o‘z xohishi bo‘yicha realizatsiya qilish; xarid etilgan mahsulotga oldindan haq to‘lanadigan fyuchers bitimlari tuzish; tadbirkorlikni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda yuritish; qishloq xo‘jaligi mahsulotini yetishtirish, sotish va erkin savdoga mo‘ljallangan aksiyalarni sotib olish; kreditlar olish, sug‘urta va boshqa hollarni ta’minlagan holda, imtiyozli kreditlashga jalb etish; ijaraga berilgan yer uchaskasini kredit olish uchun garovga qo‘yish; o‘rta va kichik korxonalar uchun belgilangan imtiyozlardan foydalanish; xodimlarni ishga yollash va ular bilan tuzilgan mehnat shartnomalarini bekor qilish huquqlariga ega.

-20-

Qonun hujjatlarida fermer xo‘jaligining boshqa huquqlari ham nazarda tutilishi mumkin.

Fermer xo‘jaligi qishloq xo‘jaligi kooperativi umumiy majlisining qarori bilan belgilangan ixtisoslashuvga muvofiq, o‘z faoliyati yo‘nalishlarini, ishlab chiqarish tuzilmasi va hajmlarini mustaqil ravishda belgilaydi. Fermer xo‘jaligi qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining qonunlarda taqiqlanmagan har qanday turli qishloq xo‘jalik mahsulotini qayta ishlash va realizatsiya qilish bilan ham shug‘ullanadi. Fermer xo‘jaligi o‘zi yetishtirayotgan mahsulotini sifatli, me’yoriy standartlarga mos, ekologiya, sanitariya qoidalari asosida ishlab chiqishdan iborat. Fermer xo‘jaligi faoliyatining huquqiy asoslari uning nizomida belgilab qo‘yiladi.