İ s k ə n d ə r o b r a z ı n a q a y ı d a r a q d e m ə k o l a r k i , o , e l ə b i r
g ü z g ü d ü r k i , o n d a A l ə m l ə r p ad ş a h ı n ı n a l i ə d a l ət i ə k s o l u n mu ş d u r
v ə o n u n ö z ü d ə b a ş q a h ö k md a r l ar ü ç ü n i d e a l d ı r . İ s k ə n d ə r i n h əy a t
t ə r z i v ə i d e y a l a r ı ç o x s a y l ı y er g ü zg ü l ə r i n d ə s ı n a n i ş ı ğ a ç e v r i l i r .
N i z a m i p o e m a s ı n d a İ s k ə n d ə r ö z ü n d ə e y n i z a m a n d a T a n r ı
o b r a z ı n ı v ə T a n r ı a l ə mi o b r a z ı n ı t ə c ə s s ü m e t d i r ə n k a mi l i n s an
k i mi t ə s v i r e d i l m i ş d i r . T a n r ı n ı n ö zü i s ə k a i n a t ı n p a d ş ah ı
o l d u ğ u n d a n , İ s k ə n d ə r ə n q ü d r ə t l i v ə ə d al ə t l i y er h a k i mi o l u r .
Y . E . B e r t e l s i n m o n o q r a f i y a s ı n ı n y e k u n u n u N i z a m i
ə s ə r l ə r i n i n d i l i n ə h ə s r o l u n m u ş f ə s i l t əş k i l e d i r . D ö v r ü n
x a r ak t e r i k i mi , d i l d ə e l ə b i r g ü z g ü d ü r k i , a l i m i n f i k r i n c ə ,
N i z a m i ə s ə r l ə r i n ə b u g ü z g ü v a s i t ə s i l ə b a x ma q l a z ı md ı r . B u r a d a
B e r t e l s H u m b o l d t u n b el ə b i r f i k r i n ə s ö y k ə n i r k i , d i l – x a l q ı n
r u h u d u r v ə u y ğ u n o l a r a q , ş a i r d i l l ə d an ı ş mı r , d i l ş a i r l ə d a n ı ş ı r .
T ə d q i q at ç ı n ı n h a q l ı o l ar a q q e y d e t d i y i k i m i , Ni z a m i n i n d i l i
s a r a y ep i k ə n ə n ə s i n i n d o n u q ş ə r t i d i l i d e y i l , N i z a mi G ə n c ə v i
d ö v r ü n d ə a r t ı q h a k i m mö v q e t u t ma ğ a b a ş l a mı ş c a n l ı ə d ə b i d i l d i r .
Ş a i r s a r a y p o e t i k mə d ə n i y y ə t i mə c r a s ı n d a n ç ı x ar a q ş ə h ə r
mə d ə n i y y ə t i mə c r a s ı n a d ü ş mü ş d ü r k i , b u d a o n u n ə s ə r l ə r i n i n
ş ü b h ə s i z ü s t ü n l ü y ü k i mi q i y m ə t l ə n d i r i l mə l i d i r . M ə h z d i l i n i n
c a n l ı l ı ğ ı v ə x ə l q i l i y i s i m v o l i k sı r a l a r ı n e s t e t i k də y ə r i v ə
d ü n y a d u y u m u n u n d ə r i n l i y i i l ə b i r l ə ş ə r ə k N i z a m i y ə ö l mə z l i k b ə x ş
e t m i ş d i r .
Y e v g e n i E d u a r d o v i ç N i z a m i d i l i n i n b aş q a b i r ö z ə l l i y i n i –
o n u n h ə r s ö z ü n mə n a s ı n ı y ü k s ə l t mə k , o n u m ə n a c a t u t u m l u e t mə k ,
p o et i k mə t n ə i s ə v ü s ə t v ə d o l ğ u n l u q v e r mə k b a c ar ı ğ ı n ı d a
g ö s t ər i r . N i z a mi p o e ma l a r ı n a x a s o l an mə q s ə d y ö n l ü q ə l i zl i k ,
o b r a z l ı l ı q o x u c u n u n d i q q ə t i n i h ə r b i r s ö zü n , p o et i k i f a d ə n in
mə n a s ı ü z ə r i n d ə d ü ş ü n mə y ə y ö n ə l d i r . N ə t i c ə d ə o x u cu h ə r b i r
m i s r a n ı , s i m v o l v ə o b r a z ı k əş f e d i r , o n u n m ə n a s ı n ı a ç m a ğ a
ç a l ı ş ı r . B e r t e l s i n h a q l ı f i k r i n ə g ö r ə , k l a s s i k p o e t i k a n ı n s i r l ə r i n ə
v a q i f o l a n o x u cu y a N i za mi d ü ş ü n m ə k ü ç ü n z ə n g i n m a t e r i a l v er i r .
B e l ə l i k l ə , B e r t e l s N i z a m i ə s ə r l ə r i n i n e s t e t i k a v ə p o et i k a s ı n ı
" ş a i r i n d ö v r ü " , " ş a i r i n i d e o l o j i p r o q r a mı " , " s ə n ə t k a r ı n b ə d i i
p r o q r a mı " v ə " ş a i r i n d i l i x a l q r u h u n u n s ö z l ə t ə c ə s s ü m ü k i m i "
t a r i x i - ə d ə b i k a t e q o r i y a l a r ç ə r ç i v ə s i n d ə t ə h l i l e t mi ş d i r . B e r t e l s in
mo n o q r af i y a s ı n d a N i z a m i n i n h ə y a t v ə y a r a d ı c ı l ı ğ ı n ı n t ə d q i q i n d ə
b u k at e q o r i y a l a r d an i s t i f a d ə e d i l mə s i t ə k c ə b ö y ü k b i r
ş ə x s i y y ə t i n h ə y a t y o l u n u n t ə s v i r i n ə d e y i l , h ə m d ə ş a i r i n y o l u n u n
b ü t ö v b i r d ö v r ü n y o l u v ə d i l i n i n h ə m i n d ö v r ü n b ə d i i r u h u n u n
p a r l a q i f ad ə s i k i mi a r a ş d ı r ı l ma s ı n a v ə mə n a l a n d ı r ı l ma s ı n a
g ə t i r i b çı x ar mı ş d ı r .
B e r t e l s s ü b u t e d ə b i l mi ş d i r k i , N i z a mi x a l q d i l i n i n
z ə n g i n l i y i n ə ç o x d ər i n d ə n b ə l ə d o l mu ş v ə b u n u n s a y ə s i n d ə b i r
ş a i r , f i l o s o f v ə o r t a ə s r A z ə r b a y c a n mə d ə n i y y ə t i n i n g ö r k ə ml i
x a d i m i k i m i y et iş ə b i l m i ş d i r . X a l q m ə d ə n i y y ə t i ş a i r i n r u h u n a
q i d a v e r m i ş , o n u A z ə r b a y c a n ı n t a r i x i t a l e y i b a r ə d ə d ü ş ü n mə y ə
v ə b u n u n v a s i t ə s i l ə b ə ş ə r i y y ə t i n t a r i x i t a l e y i n ə b i g a n ə
q a l ma m a ğ a q o v u ş d u r m u ş d u r . M ə h z b u n a g ö r ə d ə N i z a m i n i n ad ı
t ə k c ə Az ə r b a y ca n mə d ə n i y y ət i ü çü n d e y i l , b ü t ö v l ü k d ə d ü n y a
m ə d ə n i y y ə t i ü çü n h ə mi ş ə c a v a n v ə ö l m ə z o l a r a q q a l a c a q d ı r .
X a l q N i z a m i n i n x a t i r ə s i n i Ö n Ş ə r q ü çü n ə n ə n ə v i o l a n b i r
y o l l a ə zi z t u t mu ş d u r : o n u n mə q b ə r ə s i z i y a r ə t g a h a ç e v r i l m i ş d i r .
N i z a m i mə q b ə r ə s i n i n k i m t ə r ə f i n d ən v ə n ə v a x t t i k i l d i y i mə l u m
d e y i l d i r . A n c a q b u h e ç d ə ş ai r ə q ar ş ı x a l q m ə h ə b b ə t i n i a z a l t mı r .
M ə q b ə r ə d a ğ ı l d ı q d an s o n r a b e l ə x a l q ı n mə h ə b b ə t i ş a i r ə q ar ş ı
ə k s i l mə mi ş d i r .
Q a z ı n t ı l a r n ə t i c ə s i n d ə ş a i r i n mə q b ə r ə s i n d ə n t a p ı l a n s i n ə
Dostları ilə paylaş: |