A b u z ə r b a ğ I r o V y. E. B e r t e L s V ə a z ə r b a y c a n ə d ə b I y y a t I
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
Y a l n ı z 1 9 2 9 - c u i l d ə l a t ı n q r a f i k a s ı ə s a s ı n d a y ar ad ı l mı ş y e n i ə l i f b a Ş i ma l i A z ə r b a y ca n d a r ə s m i ə l i f b a k i mi q ə b u l e d i l d i . E l ə h ə m i n i l q o n ş u T ü r k i y ə d ə d ə b u ə l i f b a y a k e ç m ə k ü ç ü n i s l ah a t k e ç i r i l d i v ə T ü r k i y ə C ü mh u r i y y ə t i n d ə ə r ə b ə l i f b a s ı n d an i mt i n a e d i l ər ə k l a t ı n ə l i f b a s ı q ə b u l e d i l d i . 1 9 3 9 - c u i l d ə S S Rİ - n i n t ə r k i b i n d ə k i b a ş q a t ü r k r e s p u b l i k a l a r ı i l ə b i r l i k d ə A z ə r b ay c a n d a d a S t a l i n i n ə m r i i l ə k i r i l ə l i f b as ı q ə b u l e d i l d i . Y a l n ı z A z ə r b a y c a n i k i n c i d ə f ə d ö v l ə t mü s t ə q i l l i y i n i ə l d ə e t d i k d ə n s o n r a y en i d ə n l a t ı n ə l i f b as ı n a k e ç mə k mü mk ü n o l d u . K e ç ə n y ü z i l l i y i n 2 0 - c i i l l ə r i n i n s o n u - 3 0 - c u i l lə r i n d ə Y . E . B e r t e l s m ü ə y y ə n s i y a s i s ə b ə b l ə r ü zü n d ə n ö z e l mi t ə d q i q a t l ar ı n ı d ö v l ə t q u r u c u l u ğ u n u n c a r i v ə z i f ə l ə r i n ə t a b e e t mə y ə mə c b u r o l d u . X ü s u s i h a l d a , a l i m , V . İ . L e n i n i n ə s ə r l ə r i n i t a c i k d i l i n ə t ə r cü mə e t mə y ə , S S Rİ - n i n m ü s ə l ma n r e s p u b l i k al a r ı n d a , i l k n ö v b əd ə i s ə A z ə r b a y c a n d a ə r ə b ə l i f b a s ı n d a n i m t i n a e t m ə y i n z ə r u r i l i y i n i s ü b u t e t mə y ə b a ş l a d ı . Y e v g en i E d u ar d o v i ç 1 9 2 9 - 1 9 3 0 - c u i l l ə r d ə s o v e t Az ə r b a y ca n ı n d a l a t ı n ə l i f b a s ı n ı n t ə t b i q i v ə s o n r a i s ə k i r i l ə l i f b a s ı n a k e ç m ə k p r o s e s i n d ə f ə a l i ş t i r ak e t mi ş d i r . B u n u d a q e y d e t m ə k l a z ı md ı r k i , O k t y a b r ç e v r i l i ş i n d ə n b i l a v a s i t ə s o n r a b o l ş e v i k l ə r ə l i f b a i s l a h a t ı n a b aş l a mı ş v ə i l k i n o l ar a q r u s ə l i f b a s ı n ı d ə y i ş mi ş , b i r s ı r a h ə r f l ə r i ç ı x a r m ı ş v ə y a y e n i s i i l ə ə v ə z e t m i ş d i l ə r . Bu n d a n m ə q s ə d y a l n ı z ə l i f b an ı n s a d ə l əş d i r i l mə s i d e y i l , h ə m d ə " r u s t a l e y i n i n " , m i l l i e t n i k m o d e l i n d ə y i ş d i r i l mə s i , s a k r a l s f er a y a m ü d a x i l ə e d i l m ə s i i d i . İ ş b u n d a d ı r k i , ə k s ə r m i f o l o j i s i s t e m l ə r d ə ə l i f b a n ı n h ər f l ə r i i l k ü n s ü r , d ü n y a n ı n y a r an m a s ı ü n s ü r l ə r i k i mi q i y mə t l ə n d i r i l i r . U y ğ u n o l a r a q , ə l i f b an ı n i s t ə n i l ə n d ə y i ş d i r i l mə s i n i i n s a n ı n i l a h i s f er a y a mü d a x i l ə s i k i mi ş ə r h e t mə k mü mk ü n d ü r . Ə r ə b ə l i f b a s ı i s ə A z ə r b a y c a n d a v ə b a ş q a mü s ə l m a n r es p u b l i k a l ar ı n d a d i n l ə b a ğ l ı o l d u ğ u , i l a h i k i t ab ı n – m ü q əd d ə s Q u r a n ı n ə l i f b a s ı o l d u ğ u ü ç ü n d ah a ç o x s a k r a l mə n a k ə s b e d i r d i v ə t ə b i i d i r k i , o n u n d ə y i ş d i r i l mə s i , " k a f i r " ə l i f b a s ı ( l a t ı n ə l i f b a s ı ) i l ə ə v ə z e d i l m ə s i d a h a ağ r ı l ı v ə e y n i z a m a n d a m i l l i k ö k l ə r d ə n a y r ı m a n ı s ü r ə t l ə n d i r ə n b i r p r o s e s o l ma l ı i d i . A n c a q b u d a ş ü b h ə s i zd i r k i , M i r z ə F ə t ə l i n i n a r d ı n c a b i r ç o x v ə t ə n p ə r v ə r z i y a l ı l ar , x ü s u s ə n X I X ə s r i n s o n u – X X ə s r i n ə v v ə l l ə r i n d ə ə r ə b ə l i f b as ı n ı n t ü r k d i l l ə r i ü çü n y a r a ma d ı ğ ı , t ə l i m v ə t ə h s i l i ş l ə r i n i ç ə t i n l i ş d i r d i y i f i k r i n i d a h a t e z - t e z s ə s l ən d i r mə y ə v ə ə l i f b a i s l a h a tı n ı n g e t - g e d ə d ah a a k t u a l x a r ak t e r a l d ı ğ ı n ı g ö s t ər mə y ə b a ş l a mı ş d ı l a r . M ə h z b e l ə b i r ş ər a i t d ə ə l i f b a i s l a h a t ı n ı n m ü ə y y ə n v ə ə k s ə r ə n m ü t ə r ə q q i c ə h ə t l ər i n d ə n s ə r f - n ə z ə r e t mə k o l m a z . B u b ax ı m d a n B e r t e l s i n f ə a l i y y ə t i n i d ə , h ə r n ə q ə d ə r k a mp a n i y a x a r a k t er i d a ş ı s a d a , Az ə r b a y ca n d i l i n ə , ə d ə b i y y a t ı n a , el mi n ə b i r x i d mə t k i mi q i y mə t l ə n d i r mə k l a z ı md ı r . O n u d a y a d d a n çı x a r m a q o l m a z k i , l a t ı n ə l i f b a s ı n a k e ç i d b i r t ə r ə f d ə n d ə A v r o p a d ə y ə r l ə r i n ə i n t e q r a s i y a e d i l m ə s i d e m ə k i d i k i , b u d a Az ə r b a y ca n ı n v ə t ə n p ə r v ə r z i y a l ı l ar ı n ı n q a r ş ı y a q o y d u q l a r ı ə s a s mə q s ə d l ə r d ə n b i r i i d i . H ə l ə l a t ı n ə l i f b a s ı n a k e ç m ə z d ə n ə v v ə l b a ş q a t ü r k r e s p u b l i k a l a r ı n d a ə r ə b ə l i f b as ı n ı n m o d e r n l ə ş d i r i l mə s i n ə v ə f o n e t i k s i s t e m ə k e ç i l m ə s i n ə c ə h d l ə r g ö s t ə r i l mi ş d i . M ə s ə l ə n , 1 9 2 0 - ci i l i n d ek a b rı n d a x ü s u s i d e k r e t l ə ə r ə b q r af i k a l ı y e n i t a t ar ə l i f b a s ı t ə t b i q e d i l m i ş d i k i , b u r a d a e y n i s ə s i n m ü x t ə l i f h ə r f l ə r l ə y a z ı l ma s ı a r a d a n g ö t ü r ü l m ü ş , q ı s a s a i t l ə r ü ç ü n x ü s u s i i ş ar ə l ə r t ə t b i q e d i l m i ş d i . A n c a q b u n u n v ə z i y y ət d ə n ç ı x ı ş y o l u o l m a d ı ğ ı n ı q a b aq c ı l z i y al ı l ar ç o x g ö z ə l a n l a y ı r d ı l ar . Ç a ğ d a ş t ə d q i q a t ç ı l a r d a n D . M . S a x ar nı x h ə mi n h a d i s ə l ə r i b e l ə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|