diskontlashtirish
jarayoni deb nomlanadi. Diskontlashtirish jarayo-
nining iqtisodiy mohiyati turli xil davrdagi pul oqimining «hozirgi
(joriy)» nuqtai nazar bilan vaqtdagi aniqlanishi, y a ’ni joriy vaqtga
keltirilishi bilan ifodalaniladi. Investoming investitsiyalash davri
boshidagi nazarda tutadigan summasi pul oqimining
hozirgi
(keltirilgan, joriy)
qiymati
deb ataladi va PV bilan belgilanadi.
K orxona moliyasini boshqarish uchun pul oqimini baholash
o ‘ta muhim sanaladi.
Investor oldida doimo investitsiya loyihasini amalga oshirish
natijasida n davr mobaynida hosil bo‘luvchi
CFi, CF
2
, CF
3
, ... CFn
pul oqimini baholash vazifasi turadi.
Pul oqimini baholash quyidagicha amalga oshirilishi mumkin:
- o ‘sib borish sxemasi va pul oqimining kelgusi qiymatini
yalpi baholashni aniqlashdan foydalanish asosidagi to ‘g ‘ri usul
bilan;
- diskontlash sxemasi va pul oqimining hozirgi qiymatini yalpi
baholashni aniqlashdan foydalanish asosidagi teskari usul bilan.
Pul oqimlarining tiiriga qarab hisoblash usullari turlicha
bo ‘lishi mumkin. Korxoha pul m ablagiarining harakati haqida
bevosita yoki bilvosita metodlar yordamida hisoblarini yuritishi
mumkin. Hisoblami bevosita metod y o ‘li bilan amalga oshirish
berilgan davr mobaynida hisob raqamlar bo‘yicha pul mablag‘lari
harakatining natijalarini aks ettirish yo ‘li bilan amalga oshiriladi.
Bunda operatsiyalar faoliyat turi bo‘yicha uch guruhga ajratiladi.
Hisobotni
to ‘ldirish
uchun
kerakli
m a’lumotlarni
bevosita
bugalteriya hisobi hujjatlaridan olish mumkin.
Pul oqimini bevosita yo ‘l bilan hisoblanishi korxona to ‘lovga
qobilligini baholash va piil m ablag‘lari kelib tushishi va sarflanishi
ustidan nazorat o ‘matish| imkoniyatini ta ’minlaydi. Pul oqimlari
hisobining bilvosita usuli so f foyda ko‘rsatkichining pul mablag‘lari
harakati natijasida qanday o ‘zgarganligini buxgalteriya balansi,
moliyaviy natijalar to‘g ‘risidagi hisobot, balansga ilovalar va Bosh
kitob m a’lumotlarini maxsus o ‘zgartirishlar kiritish yo‘li bilan
aniqlashga asoslangan.
Bilvosita usul bilan tuzilgan pul oqimlari to ‘g‘risidagi hisobot
tlavri boshiga va oxiriga tuzilgan bugalteriya balanslari o'rtasida
bogMochi bo ‘g ‘in b o iib xizmat qiladi, chunki pul mablag‘lari hisob
laqamlaridagi o ‘zgarishlarning balans boshqa moddalari o ‘zgarish-
lari bilan bog‘liqligini aks ettiradi. Foyda ko‘rsatkichiga o‘zgarti-
rishlar kiritish uchun «pul ko‘rinishiga ega bo‘lmagan omillar» deb
nomlanuvchi va xo ‘jalik operatsiyalarining amalga oshirilishi vaqti
bilan pul mablag‘lari harakatini amalga oshirilish vaqti o'rtasidagi
I'arq ta ’sirini bartaraf qiluvchi bir qancha usullardan foydalaniladi.
Yuqorida aytib o ‘tkanimizdek bugalteriya hisobida aks ettiriluvchi
va foyda miqdorini hisoblashda hisobga olinuvchi barcha xo‘jalik
ope rats iyalari ham pul mablag‘lari harakati bilan bog‘liq bo‘lmaydi.
Pul ko‘rinishiga ega bo‘lmagan investitsion va moliyaviy
uperatsiyalarga misol sifatida aksiyalarni yoki obligatsiyalami
moddiy yoki nomoddiy aylanishdan tashqaridagi aktivlarga
almashtirish yo‘li bilan chiqarishni yoki korxonaga tegishli bo‘lgan
aylanishdan tashqaridagi aktivlami boshqa aylanishdan tashqari
aktivlarga almashtirishni keltirishimiz mumkin.
Bunday bitimlami amalga oshirilganligini pul oqimlari
bilvosita metod bilan hisoblanishi jarayonida ba’zi bir tuzatishlarni
kiritish yo ‘li bilan aniqlash mumkin. Tuzatishlar sof foyda
l o'rsatkichini ko‘paytirishi ham kamaytirishi ham mumkin. B a’zi
bir muhim tuzatishlar quyida keltiriladi.
Sof foyda miqdorini ko‘paytiruvchi:
- davr mobaynida asosiy fondlarga va nomoddiy aktivlarga
liisoblangan amortizatsiya;
- debitorlik qarzining kamayishi;
- tovar moddiy boyliklar qoldiqlarining kamayishi;
- kelgusi davr harajatlarining kamayishi;
- kreditorlik qarzining ko‘payishi;
- boshqa hisoblangan majburiyatlarning ko‘payishi;
- budjet va budjetdan tashqari fondlar bo‘yicha qarzdorlikning
ko'payishi;
- kirim qilingan moddiy boyliklar bo‘yicha QQS ning
kamayishi;
S of foyda miqdorini kamaytiruvchi:
- asosiy vositalarning qayta baholanislii;
- debitorlik qarzining ko‘payishi;
- tovar moddiy boyliklar qoldiqlarining ko ‘payishi;
- kelgusi davr harajatlarining ko ‘payishi;
- kreditorlik qarzining kamayishi;
- boshqa hisoblangan majburiyatlaming kamayishi;
- budjet va budjetdan
fondlar
bo‘yicha
qarzdorlikning
kamayishi;
- o ‘tgan-yillar taqsimlanmagan foydaning ishlatilishi;
- zahiralarning ishlatilishi;
- sof foyda hisobidan tashkil qilingan jam g ‘armalar m ablag‘-
larining ishlatilishi;
- kirim qilingan moddiy boyliklar bo‘yicha QQS ning ko‘pa-
yishi;
Hisobot davri natijasi sof zarar bilan chiqqan bo‘Isa, bilvosita
usul so f zararga asoslanadi. Bevosita usulda hisoblab ko ‘rilganda
sof zarar chiqqanligiga qaramay, bilvosita usulda hisoblab ko‘ril-
ganda tuzatishlar zarar miqdorini qoplashi va asosy faoliyat
bo‘yicha pul mablag‘lari harakatining so f natijasi musbat chiqishi
mumkin.'
Pul oqimlari hisobi natijasida olingan m a’lumotlar katta
tahliliy qiymatga egadir. Pul mablag‘lari holati to‘g ‘risidagi hisobot-
lami tahlil qilish korxona moliyaviy operatsiyalari mazmunini
tushunish uchun keng imkoniyatlar yaratib beradi,chunki bunda
o‘tib ketgan davr natijalarini baholash mumkin bo‘ladi.Tahlil
natijasida pul mablag‘larining maqsadga muvofiq bo‘lmagan holda
foydalanig holatlarini aniqlash va kelgusidagi faoliyat uchun tegishli
xulosalar qilish mumkin.
Korxona faoliyati uzluksizligini ta ’minlash, uning moliyaviy
barqarorligini ta ’minlash va pul mablag‘lari oqimini boshqarishni
takomillashtirish uchun quyidagi vazifalami bajarish zarur bo‘ladi:
-
tushumlar va to ‘lovlarni yaqt va makon bo‘yicha mutano-
sibligini ta ’minlash;
- hisob-kitoblardagi mablag‘lar miqdorini optimallashtirish;
- o ‘tuvchi pul m ablaglari qoldig'i miqdorini optimallashtirish;
- korxonaning o ‘z-o‘zini moliyalash darajasini optimallash-
tirish.
Pul mablag‘larining ishlatilishi va ularning kelib chiqish
haqidagi hisobotlar tahlili o‘rta va uzoq muddatli moliyalashtirishni
loyihalashtirishda juda ham foydalidir, chunki u pul mablag‘lariga
bo‘lgan ehtiyoj miqdori va bu ehtiyojning hosil bo‘lish muddatlari
haqidagi xulosa qilish imkonini beradi. Boshqacha qilib aytganda,
korxona pul mablag‘lari holatining istiqbollarini belgilash pul
byudjeti (pul mablag‘lari budjeti) yordamida pul mablag‘larining
kelgusidagi oqimiga baho berish imkoni paydo boTadi.
Tahlilda birinchi o ‘rinda pul oqimlarining vaqt bo‘yicha
taqsimlanishi darajasi va an’analariga baho beriladi. Umumiy
an’ana korxona rivojlanishining bosqichini va yo'nalishini - o‘sish
kamayish yoki turg‘unlash, aniqlashga yordam beradi. Korxona
o ‘rtacha-yillik pul oqimini tarmoq bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkichlar
bilan taqqoslab ko‘rish zarur, bunda korxonaning tarmoq bo‘yicha
inavqei aniqlanadi. Ushbu ko‘rsatkichning tarmoq bo‘yicha o'rtacha
ko‘rsatkichdan qanchalik chetga chiqishi korxona faoliyati barqaror-
ligini ham xarakterlaydi va ishbilarmonlik tavakalchiligini baho-
lashda ham qo'llanilishi mumkin. Farq qanchalik katta bo‘lsa,
tavakkalchilik darajasi ham shuncha katta bo‘ladi.
Tahlilning keyingi bosqichida pul mablaglari harakati
natijalarini manfiy qiymatlarining kelib chiqish sabablari aniqlanishi
zarur. Davr mobaynidagi pul oqimining manfiy qiymatining asosiy
ichki sabablari quyidagilar bo‘lishi mumkin:
- aylanma kapitalga boTgan normal ehtiyojni qondiradigan
darajada sotishning yetarli darajada rentabelli emasligi;
- yirik iste’molchilarni yo ‘qotish natijasida sotish hajmining
kamayishi;
- ishlab chiqarislming kengaytirilishi;
- aylanma mablag‘lar aylani shining sekinlashishi.
Hisoblash usullari pul oqimining turlaridan kelib chiqib
turlicha boTishi mumkin.
Pul oqimi harakati asosida foizlarni hisoblashning turlicha
sxemalaridan foydalanish yotadi.
Dostları ilə paylaş: |