A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
suliyyətini əsərə gətirir. Ceyran bir bəhanə rolunu oynayır və həm də maddi sübutdur. Sona arvad ceyranla bağlı onu gözləyən pis halları da nəzarətindən yayındırmır. Yüksək dairədə ceyran məsələsi gündəmdədir. Və Sonanın "Cey ran qaçdı, evim yıxıldı!" nidası səslənir. Artıq bədii zəmin yaranmışdır. Və operativ axtarış üçün də imkan yetişmiş dir: ceyran yolun sağ tərəfinə qaçmışdır. Fətişoğlu əlində qamçı kola soxulur. M.Cəlal misterin cəh-cəlallı mənzilini təsvir edir. Bu, haradandır, bəlkə İngiltərədən gətirilmişdir? Bizimdir, mə dəndə aşağı və orta işçi qüvvəsi azərbaycanlılardır, bir parça çörəyə də möhtac onlardır. Analoji vəziyyət həqiqə- tənmi tarix təkrarlanır! Həqiqətdir. XXI əsrdə də həmən in gilislərin nəvə-nəticələri Bakıya, onun neft yataqlarına sa hib "çıxdılar”; kəskin səslənməsin: Milyardlarla sərmayə qoydular(!), nefti bizim mühəndislər, neftçilər üzə çıxartdı lar. Özləri yüksək dolları ciblərinə basdılar, bizimkilərə uşaqxərcliyi ötürdülər. Mir Cəlal bu prinsipial məsələni 30- cu illərdə qələmə almışdı və mərhum sənətkarımızın ağlı na gələrdimi 60 ildən sonra tarix təkrarına gəlib çıxacaq dır?! Nikbin olaq... Sona arvadın bizə kəskin kinayəli ittihamı: "Doydaq bilməyən müftəxorlar - kənd-kəsəyin ağ gününü-güzəranı nı, işığını oğurlayub gətiriblər. Onlar xalqın ağ gün ümidlə rini oğurlamağa gəliblər. Budur, hər yerə süpürgə çəkib, özlərinə zərziba qayırırlar. Onların caynaqlı əllərində balta, dişlərində qılınc, ayaqlarında nallı çəkmələr var! Bu toxumu torpağa kim saldı? Bizi bu günə qoyan gü nün yansın! İngilisin yolunu bura salan, varı yolda can ve rəsən, gün işığına həsrət qalasan! (fərqləndirmə bizimdir). Tarix doğrudanmı təkrarlanır? Və öz dövründə yaşa yan insanlarındamı xarakterini özünə tabe edir? İctimai --------------------------------------- 6 6 _______________________ quruluş adət olunmuş şəkildə təkrarlanan bir sıra situasi yalarla xarakterizə edilir. Belə vəziyyətlərdə insanlar əxla- qi seçim etməyə borcludurlar və konkret optimal qərar qə bul etməlidirlər. İctimai rəy bu cür situasiyalara əhəmiyyət verməli, qiymətləndirməlidir. Səlahiyyətlilər üçün bu qiy mət, seçim davranışın, ictimai müstəvidə-əxlaqın mövcud etalonunda möhkəmlənməlidir, hətta keçmişdəki mənfi, ziddiyyətli proseslərə xalq, millət mövqeyindən yanaşma lıdır. Bu vəziyyətin müsbət həlli ictimai xadimlərin fəaliy yəti, fədakarlığı, aidiyyəti məmurların müsbət seçimi kimi nəhayət ananın qayğısına cavab kimi nəzərə alınır və qiy mətləndirilir. Və bu əxlaq, davranış xətti cəmiyyətdə, so sial qruplarda digər mənəvi etalonlarda nümunəyə çevrilir. Sona arvad məhz sinfin nüfuzlu etalonu nümunəsində ti pik bir obrazdır. Romanın daha bir parlaq epizodu: tabelik və istismar normalarının iyerarxiyası konflikti. Sona arvadın iyirmi il dən, artıq yük yerində olan Yusif-Züleyxa xalçası. Sona ananın yrəyincə olan bir milli sərvəti. O, "hər dəfə evi tö küşdürəndə qatını açır. "Yusif-Züleyxanın üzünə doyunca baxar, yenə səliqə ilə dörd qatlayıb yerinə qoyardı. "Mura dım var, arzum var" - deyən Sona arvad xalçanı satmaq məcburiyyətindədir. Mərdanın həbsilə bağlı ona pul gərək dir. Oxuyuruq: "İndi budur. Sona "Yusif-Züleyxa"sını qoltu ğuna vurub bazara aparmalı olmuşdur. Uşaqlarına çörək pulu, namərd əlində qalmış Mərdana-dustaq oğluna xərc lik, rüşvət pulu tapmaq üçün son ümidini- xalçanı satmalı dır (fərqləndirmə bizimdir). Mir Cəlalın müasirliyi, onun yaradıcılığının əbədiliyi daha bir nüansda özünü göstərir; bu dəfə xalça cəmiyyətdə kök salmış neqativ halların ifşa sına yönəlir. Məsələyə qayıdaq. Xaricilər, xüsusilə ingilis __________________ ____ 67 -------------------------------------- lər məmləkətimizdə sərbəst, xozeyin iddiası ilə gəzib-do lanırlar. Çünki Azərbaycan onlar üçün yaxşı, təkrarsız xammal diyarıdır. Biz bunu görüb əsəbiləşirik, bəzi mə murlarımız hətta paytaxtımız Bakının milli görkəmini, kolo ritini, görüm elementlərini dəyişməyə, xarici-ingilis dilində "xüsusi isinilər’’ yazmağa, adlandırmağa imkan yaratmış lar. Bunlar, şübhəsiz məmurlarımızın rüşvət, sərvət hissilə əlaqədardır. Düşək-dəmiryolu vağzalından başlayaq Bakı nı gəzməyə...milliliyimizdən soraq verən yalnız küçə səli qəsizliyinin şahidi olarıq. Belə görünür, bizlərin xeylisi, məsul şəxsləri Azərbay canı, onun Bakısını xaricilərin ixtiyarına buraxmışlar. Sona arvadın yaşadığı dövrdə də belə imiş! "Sona da bir çoxla rının diqqətini cəlb edən gödək tuman, baldıraçıq, boz, kütsifət və qəribə libaslı bir adama baxırdı. "İngilis” deyə adamlar bir-birinə göstərirdilər. İngilis burada iri və məğ rur addımlar ataraq, istədiyi hər şeyə diqqət yetirir, heç kəsdən məsləhət soruşmur, heç nədən çəkinmirdi. Adam lar ona sümsuk itə baxan kimi ikrah və nifrətlə baxırdılar. Sanki bu baxışlar deyirdi: -Bunu bizim içimizə buraxan, atana lənət!" Mir Cəlal özünə qədər heç bir yazıçının görmədiyi ədə bi cəsarəti Sona obrazında çəkinmədən etdi; bu gün biz bunun şahidiyik. Bakını gəzirik, reklamlara nəzər və qəh qəhə ilə baxırıq: əcnəbi qəribə adlar, əcnəbi eybəcər şə killər. Tarixi ənənələrə malik, bütün dünyada Neft Akade miyası kimi tanınan Bakının milli sərvətini ötürmüşük ingi lislərə, nə bilim, hansı şirkətlərə. Əcayib geyimdə də bi zimlə yanaşı küçələri gəzirlər. Dəfələrlə yerli neftçilərə ve rilən məvacib üstə sakit toqquşmalar; "kövrək aksiyalar" baş tutmuşdur. Bəlkə onların içərisində Sona arvadın nə ticələri də haqq səsini uçaltmışdır?! Bəlkə Sona ilə, onun intizarla gözlədiyi xalçasını satmaq ümidiylə bizim neftçi --------------------------------------- 6 8 _______________________ fəhlələrin, mühəndislərin Zaman və Məkan paralelinə nə zər yetirək. Ən haqlı həqiqəti Mir Cəlal- böyük ədibimiz təsvir etmişdir: "Sona kənara, ev şeyi satılan kənara çəki lib boğçasını açdı. Xalçanı təmiz yerə salıb yaşmağını ağ zına çəkdi, bir daşın üstündə çömbəldi. İntizarla baxmağa başladı. Onun gözləri dərində idi. Bu, sifətinə qaşqabaqlı diliacı adam xarakteri verirdi. Bir az yana dönəndə, bəbək ləri gözünün küncünə çatanda, bu təsir daha da artırdı. Deyərdin bu baxışlar bir fəlakət ocağınn təsirini göstərir. Çənəsinin gödəkliyi qədər, yanağımın çıxıqlığı- əzab, izti rab, dodaqlarının solğunluğu- qayğı əlaməti idi!!" Mən öz haqqını-hüququnu tələb edən neftçilərimizi Sona arvadın daxili və xarici əlamətlərilə müqayisədə tam oxşarlıq tapmaq niyyətinə düşməmişəm. Lakin Sonanın arzuladığı inqilab qalib gəldi və məğlub da oldu, müstəqil lik cücərdi onların yerində, bəs niyə xaricilərin önündə əyilməliyik, büzüşməliyik? Milli sərvətə göz dikib soranlar Sonadan qalma "Yusif-Züleyxa" xalçasını da qapıb ölkələ rinə aparacaqlar. Qeyrətli Sona arvad bu yola "veto" qoy muşdu, amma bir çox məmurlarımız milli dəyərlərimizi- antikvarlarımızı ölkədən çıxarıb, xaricə ötürdülər Mir Cəlalın müasirliyinin, vətənpərvərliyinin qlobal miqyasını bunda axtarmalıyıq və bunun üçün bizə qadağa qoymazlar; elə isə zəhmət çəkib böyük sənətkarımızın "Bir gəncin manifesti" romanını oxuyalar və dərindən düşünə lər. Mir Cəlalın yazıçı təxəyyülrü, uzaqgörən fantaziyası gerçəkliyi proqnozlaşdırmağı bacardı və gələcək nəslə ötürdü. Məşhur yazıçı Henrix Bölldə belə bir fikirlə Mir Cə lal həqiqəti səsləşir. H. Böll yazırdı ki, bizim fantaziyaları mız da gerçəklikdir, reallığın töhfəsidir və bu fantaziya, bu töhfə bizə ona görə verilib ki, faktları araşdırıb, onun ara sında gizlənən gerçəkliyi aydınlaşdıra bilək. Mir Cəlal bədii həqiqətin meyarını reallaşdırmışdır. Və _______________________ 69 ---------------------------------------- Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|