A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

‘
sadi va rivojlanadi
. o‘sish organizmlar tomonidan ozuqa 
moddalarni o‘zlashtirish hisobiga amalga oshadi.
organizmlar tashqi muhitdagi va o‘zida kuzatiladigan barcha 
o‘zgarish larga ham sezgir bo‘ladi. Buning uchun yashil o‘simliklarning 
quyosh nuri ta’siriga bo‘lgan munosabatini ko‘rsatib o‘tish kifoya. 
Demak, tirik organizmlar 
qo
‘
zg
‘
aluvchanlik
xususiyati bilan tavsiflanadi. 
Shuningdek, tirik organizmlar 
o
‘
zini o
‘
zi idora etish
xususiyatiga ham 
ega bo‘lib, u organizmni o‘zgaruvchan tashqi muhit sharoitlariga 

---

7
ORGANIK OLAMNING XILMA-XILLIGI
I BO‘LIM
javoban kimyoviy tarkibi va fiziologik jarayonlarning borishini ma’lum 
bir me’yorda ushlab turish, ya’ni 
gomeostaz
bilan bog‘liq. Bunda tashqi 
muhitdan qandaydir ozuqa moddalarni qabul qilishi, yetishmasa 
organizm o‘zining ichki imkoniyatlaridan foydalanishi, aksincha, 
ortiqcha moddalarni zaxira sifatida saqlashga o‘tkazishi mumkin. Bunday 
jarayonlar esa turli yo‘llar bilan, ya’ni nerv, endokrin va boshqa ba’zi bir 
idora etuvchi tizimlarning faoliyati natijasida amalga oshiriladi. 
Ko‘pincha biz turmushda hayot doimiy 
harakatda
degan iborani 
ishlatamiz. Haqiqatdan ham shunday. Barcha tirik organizmlar, 
ayniqsa, barcha hayvonlar doimiy harakatda bo‘ladi. Hayvonlar o‘ziga 
ozuqa topish va xavf-xatardan saqlanishi uchun faol harakatda bo‘lishi 
zarur. Harakatla nish — tirik organizmlar uchun xos bo‘lgan muhim 
xususiyatlardan biridir. 
o‘simliklar ham harakatlanish xususiyatiga ega, chunki barglar ham 
quyosh nurlarini «tutishi» kerak. Ammo ularning harakati juda sekin ro‘y 
bergani uchun deyarli bilinmaydi. 
Tirik organizmlarning muhim xususiyatlaridan yana biri