A21 Avezbayev S

maydonlarini belgilash. Buning uchun quyidagi masalalar 
yechilishi kerak: yer turlarining bir turdan ikkinchisiga tish 
imkoniyatlarini hisobga olgan holda, loyiha b yicha x jalik 
rivojlanishi uchun zarur boigan yer turlari tarkibini va nisbatini 
belgilash hamda ulami joylashtirish. 
X jalik yer maydoni tarkibiga kiradigan yer turlari, ulaming 
maydoni, sifati loyihada k rsatilgan ixtisoslikka mos kelishi, 
moijallanayotgan tarmoqlami rivojlantirish uchun yaroqli boiishi 
kerak. Yerning tupro i, simlik dunyosi, relefi, su orish va 
boshqa sharoitlari x jalikning ixtisosligidan kelib chiqib, belgilan-
gan barcha tarmoqlami tashkil qilish va rivojlantirishni ta'minlashi 
kerak. Masalan paxtachilik, sholichilik, sabzavot-polizchilik x ja-
liklari yerlarining asosiy qismi su oriladigan haydalma yerlardan, 
bo dorchilik x jaliklari yerlari esa mevali daraxtzorlardan tashkil 
topishi kerak. X jalik yer maydonlari tarkibiga belgilangan ixti-
soslik sharoitida samarali foydalanish mumkin boimagan yer 
turlari kiritilmagani ma'qul. 
Loyihada yer turlari tarkibini, maydonini va nisbatini talabga 
javob beradigan holga keltirish uchun, yerlami bir turdan ikkinchi 
turga tkazish (transformatsiyalash, zlashtirish) k zda tutiladi. 
Agar bunday ishlarni bajarib, ishlab chiqarishni rivojlantirish 
uchun zarur yer turlari va maydonlarini olish mumkin b lmasa, 
89 

---

x jalik yer maydoniga zgarish kiritiladi va uning chegaralari 
zgartiriladi. Ushbu ishlar natijasida x jalik yerlarining kela-
jakdagi eksplikatsiyasi (tarkibi) tuziiadi. Loyiha chizmasida 
qishloq x jalik yerlarining mavjud va kelajakdagi holatlari k rsa-
tiladi. 
5. Yer egaligining (yerdan foydalanishning) chegaralarini joy-
iashtirish. X jalik yer maydoni chegaralarini shunday joylashtirish 
zarurki, bunda keyinchalik tkaziladigan yer tuzish ishiarini ba-
jarish va yerdan samarali foydalanish uchun qulay sharoit 
yaratilsin. 
X jalik hududi chegaraiarini loyihalash quyidagi tartibda olib 
boriladi: 
— hududni b laklarga b lib turadigan tabiiy va sun'iy ele-
mentlar y q joylarda chegara t ri chiziqii, burilish burchaklari 
90" ga yaqin qilib loyihalanadi; 
— chegaralar yerni b laklarga ajratib turuvchi tabiiy va sun'iy 
clementlar b ylab tkazilishi kerak (daryolar, jarliklar, soylar, 
ariqlar, y llar va sh. .). Bunda yerni haddan tashqari mayda 
b laklarga boiib tashlash mumkin emas; 
— chegaraning joylashishi relef bilan bogianishi kerak; 
tuproq eroziyasining paydo b lishi va rivojlanishining oldini 
olish maqsadida chegaralar relefning yom ir va qor suvlarining 
oqishini ajratib turuvchi (vodorazdel, talveg) relef chiziqlari 
b ylab, qiyaliklarda esa yom ir suvlarining oqish y nalishida 
joylashtiriladi. 
6. X jalik hududini ichki tashkil etish chizmasini tuzish. X ja-
liklararo yer tuzish masalalarini t ri yechish uchun x jaliklarda 
ichki yer tuzish loyihasining asosiy masalalarini chizma (sxema) 
tarzda yechish kerak boiadi. Bu masalalar: ishlab chiqarish 
b hmlari yer maydonlarini va x jalik markazlarini joylashtirish; 
asosiy yoi tarmoqlarini joylashtirish; qishloq x jalik yer turlarini 
va umumiy almashlab ekish tizimini joylashtirish va boshq. Bu 
masalalar x jaliklararo yer tuzish loyihasini ishlash uchun yi il-
gan iqtisodiy k rsatkichlar yordamida tkaziladigan hisob-kitob-
lar asosida bajariladi. Bu ishlar aholi joylari tizimi, yerdan va yer 
bilan uzviy bogiiq ishlab chiqarish vositalaridan samarali foy-
dalanish zururatlarini hisobga olgan holda olib boriladi. Chizmada 
(sxemada) belgilangan elementlar loyiha rejaiga tushiriladi. 
Loyihaning barcha tarkibiy qismlarini bir-birlariga mos tarzda 
ishlash qishloq x jalik korxonalari yer egaliklari yoki yerdan foy-
90 

---

dalanishlarini tashkil etish b yicha loyihaviy masalani yechish 
imkonini beradi. Uni yechishning mazmuni va usullari aniq tabiiy 
va iqtisodiy sharoitlarda bir-birlaridan sezilarli darajada farq qilishi 
mumkin.
;