Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
129
1
21
2
1
11
2
2
1
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
x
c
x
x
c
x
s
s
;
T
x
t
x
y
1
,
1
0
,
0
,
1
t
x
y
K
u
t
x
dt
t
x
d
ˆ
0
,
1
ˆ
1
1
ˆ
0
0
1
0
ˆ
T
x
0
,
0
0
ˆ
Бурада
T
x
x
x
2
1
,
- вязиййят вектору,
1
;
1
;
2
m
n
;
0
,
1
,
;
1
,
,
;
1
1
,
0
0
1
0
11
2
2
1
1
C
к
K
t
R
k
к
K
B
A
Мцшащидяедиъинин
nx юлчцлц эцъляндирмя ямсалыны n=2;
1
олдуьундан
T
k
k
K
2
1
,
шяклиндя эютцрмяк лазымдыр.
AVTOMATLAġDIRILMIġ LAYĠHƏLƏNDĠRMƏ SĠSTEMĠNDƏ TEXNĠKĠ OBYEKTLƏRĠN
MODELLƏġDĠRĠLMƏSĠ VƏ AXTARIġINA AGENT TEXNOLOGĠYASININ TƏTBĠQĠ
Səlimova M.Y.
Sumqayıt Dövlət Universiteti
Ümumi funksional modeli qurulmuş ÇİS-in avtomatlaşdırılmış layihələndirilməsi əsasən aşağıdakı
mürəkkəb məsələlərin həllindən ibarətdir:
1.
ÇİS-in quruluşunun təyini və ya onun
struktur modelləşdirilməsi;
2.
ÇİS-i təşkil edən alət vəsaitlərinin, texnoloji avadanlıqların, standart qurğuların və s. axtarışı və
seçilməsi;
3.
ÇİS-in və ona daxil olan müxtəlif alt sistemlərin idarəetmə sisteminin işlənməsi və onlar üçün
zəruri olan
vəsaitlərin təyin edilməsi;
4.
ÇİS-in quruluşuna daxil olan və ya onu mövcud texnoloji prosesə uyğunlaşdırmaq məqsədi ilə
yeni hazırlanan qeyri-standart qovşaq və detalların avtomatlaşdırılmış layihələndirilməsi.
ÇİS-in layihələndirilməsi üçün yuxarıda sadalanan məsələlərin hər birinin həll prosesi çox
səviyyəli layihələndirmə prosesi kimi yuxarıdan aşağıya inkişaf etdirilir. Yəni birinci səviyyənin ümumi
layihə tələblərinin
sintezindən, sonrakı səviyyələrin layihə həllərinin detallaşdırılması alınır.
Buna görə də,
)
1
(
k
səviyyəsindəki
1
k
i
R
layihələndirilməsində qəbul edilmiş həll, K-
səviyyəsində yerinə yetirilən layihələndirmə prosesi üçün əlavə giriş verilənləridir;
,
:
1
0
k
ij
k
i
R
R
R
dk
Burada
0
R
-giriş verilənləridir (spesifikasiya).
Axırıncıdan başqa, hər bir layihələndirmə səviyyəsində, sonradan inkişaf etdirilən və xüsusi hesab
edilən səmərəli variantlar çoxluğu seçilir.
k
ij
k
i
i
R
R
1
:
ÇİS-in layihələndirmə prosesinin analizi və aparılan tədqiqatlar göstərir ki, onun layihələndirilməsi
prosesi çox sayda müxtəlif xarakterli lokal məsələlərə bölünür və onlardan hər biri həmin məsələnin
həllinə məsul müxtəlif təyinatlı agent (ekspert və ya proqram komponenti) tərəfindən həll edilə bilər. Belə
layihələndirmə prosesinin əsaslı təşkilinin keyfiyyətliliyi üçün sxem qəbul edək. Hansı ki, məsələlərin
həllinin nəticəsi, agentlər arasında ötürülən verilənlərin koordinasiyasından istifadə etməklə, lokal
həllərin sintezindən asılıdır. Baxılan sxem, həm layihəçilərin avtomatlaşdırılmış layihələndirmə
sistemlərinin (ALS) ənənəvi komponentlərindən istifadəsi, həm də ayrı-ayrı məsələlərin həlli vaxtı
avtonom intellektual komponentlərindən istifadə zamanı, düzgün hesab edilir və aşağıda addımlardan
ibarətdir:
Addım 1. Predmet sahəsinin bilikləri və məhdudiyyətləri haqqında biliklər (istifadəçilərin tələbləri,
yeni artefaktlar) hər bir agentə ötürülür.
Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
130
Addım 2. Ümumi məlumat fəzasının əsasında hər bir agent optimallaşdırma məsələsi həll edir.
Addım 3. Lokal optimal həllər layihənin əsas (menecer) agentinə, onların yoxlanılması üçün
ötürülür.
Addım 4. Nəticələrin müntəzəm toplanmasından sonra, şübhəli nəticələr maraqlı agent üçün
analizə hazırlanır.
Addım 5. bütün layihələndirmə prosesi qlobal razılaşdırılmış həllərə nail olana qədər təkrarlanır.
Bu texnologiya aşağıdakılara imkan verir: mürəkkəb məsələlərin həlli üçün paylanmış həlledicilər
qurulsun; hər hansı məsələdən asılı olaraq ALS-in arxitekturası dinamik dəyişdirilsin; biliklər
səviyyəsində layihələndirmənin müxtəlif aspektləri üzərində işləyən agentlərin qarşılıqlı təsiri təşkil
edilsin.
Agentlər texnologiyası müasir dövrün intellekt və informatika oblastının ən əsas
konsepsiyalarından biridir ki, mürəkkəb kompüter sistemlərinin qurulma prinsiplərini və
konseptualizasiyası qaydaların köklü dəyişdirir.
“KÜYLƏNMĠġ” KEÇĠD XARAKTERĠSTĠKASINA GÖRƏ DĠSKRET
ÖTÜRMƏ FUNKSĠYALARININ AVTOMATĠK ĠDENTĠFĠKASĠYASI
Daşdəmirov S.S.
Sumqayıt Dövlət Universiteti
Diskret ötürmə funksiyalarının kompüterlə bərabər zaman intervalı ilə toplanmış təsadüfi xarakterli
məlumata əsasən identifikasiyanın kifayət qədər üsulları vardır [1], ideal təmiz keçid xarakteristikasına
görə avtomatik identifikasiya alqoritmləri [2] –də işlənmişdir. Real obyektlərdə isə məlumat müxtəlif
səbəblərdən ―küylənir‖ və təbii ki, həmin üsul və alqoritmlər özlərini doğrultmurlar. Bu halda
vəziyyətdən çıxış yolu təcrübi məlumatların süzgəclənərək küydən təmizlənməsi və uyğun alqoritmlərin
i.lənməsidir.
Süzgəcləmənin bir çox üsulları vardır. Bu və ya digər süzgəcləmə üsullarının seçilməsi qarşıya
qoyulan məqsəddən asılıdır. Bu işdə eyni məlumatdan üç məqsəd üçün istifadə edilir:
-məlumatın avtomatik toplanması zamanı keçid prosesinin başa çatmasını təyin etmək;
-elementar manqaların tipini təyin etmək;
-elementar manqaların diskret ötürmə funksiyalarının parametrlərini təyin rtmək.
Keçid prosesinin başa çatmasının təyini məsələsində xarakteristikanın əvvəlində süzgəcləmənin
keyfiyyəti xüsusi əhəmiyyət kəsb etmir. Eyni zamanda sözgəcləmə real vaxt miqyasında aparılmalıdır.
Keçid prosesini sürüşkən ortalama üsulu daha yaxşı izləsə də, qərarlaşmış hissənin süzgəclənmə
keyfiyyəti pis olur. Eksponensial süzgəcləmədə isə əks effekt müşahidə edilir. Odur ki, bu məqsədlə
eksponensial süzgəcləmə üsulunun tətbiq edilməsi məqsədəuyğundur. Süzgəclənmiş məlumata əsasən
keçid prosesinin başa çatması
,
]
)
2
[(
~
]
)
1
[(
~
2
]
[
~
T
i
y
T
i
y
iT
y
,
]
)
3
[(
~
]
)
2
[(
~
2
]
)
1
[(
~
T
i
y
T
i
y
T
i
y
]
)
2
[(
~
]
)
1
[(
~
2
]
)
[(
~
T
l
i
y
T
l
i
y
T
l
i
y
Şərtlərinin ödənilməsi ilə müəyyən edilir.
- qiyməti əvvəlcədən seçilmiş
kiçik kəmiyyət,
1
l
ixtiyari tam ədəddir.
Keçid prosesinin başa çatması təyin edildikdən sonra toplanmış məlumatın süzgəclənməsi sürüşkən
ortalama üsulu ilə yerinə yetirilir. Bu üsulla süzgəcləmə zamanı istifadə edilən qonşu nöqtələrin sayı
müəyyən həddə qədər çoxaldıqca süzgəcləmə keyfiyyəti yüksəlir, həmin həddən sonra isə keçid
xarakteristikasını deformasiya etdirir və obyektin əsas xüsusiyyəti – onun tipi haqqında informasiya itir.
Bunu nəzərə alaraq qonşu nöqtələrin optimal sayı təyin edilməlidir.
Təcrübə zamanı keçid xarakteristikası haqqında məlumatın toplanması keçid prosesi başa çatdıqdan
çox sonra dayandırılır və xarakteristikanın qərarlaşmış hissəsi haqqında izafi məlumzt parametrik
identifikasiya üsulları ilə qiymətləndirmə zamanı sürüşməyə səbəb olur. Bu amili nəzərə alaraq keçid