Adabiy til

Mavzu: So’zlashuv uslubi.

Reja:

1.So’zlashuv uslubi.
2.Ilmiy uslub.
3.Rasmiy-idoraviy uslub.
4.Ommabop (publisistik uslub).
5.Badiiy uslub.

U s l u b i ya t tilshunoslik fanining bir bo'limi bo'lib, nutq jarayonida til hodisalarining maqsadga, sharoitga va muhitga mos ravishda foydalanish qonuniyatlari bilan tanishtiradi. Uslubiyatda uslublar, til vositalarining nutqda qo'llanish yo'llari, fonetik, lug'aviy, frazeologik va grammatik birliklarning qo'llanish xususiyatlari o'rganiladi. Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma'lum bir sohada qo'llanadigan, bir qancha o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan ko'rinishi adabiy til uslubi deyiladi. O'zbek adabiy tilida quyidagi asosiy nutq uslublari bor:

1.So'zlashuv uslubi- bu uslubning adabiy til me'yorlariga rioya qiladigan ko'rinishi adabiy so'zlashuv uslubi nutk ko’pincha dialogik nutq deyiladi.So'zlashuv uslubida ko'pincha turli uslubiy bo'yoqli so'zlar, grammatik vositalar, tovushlar tushib qolishi, orttirilishi mumkin: Kep qoling! Obbo, hamma ishni do'ndiribsiz-da. Mazza qildik. Ketaqo-o-ol! So'zlashuv uslubida gapdagi so'zlar tartibi ancha erkin bo'ladi, piching, qochiriqlar, kinoyalar ko'plab ishlatiladi. Ko'proq sodda gaplar, to'liqsiz gaplar, undalmali gaplardan foydalaniladi.
2.Ilmiy uslub-fan-texnikaning turli tarmoqlariga doir ilmiy asarlar, darsliklar ilmiy uslubda yoziladi. Mantiqlilik, aniqlik bu uslubga xos xususiyatlardir. Ilmiy uslub aniq ma'lumotlar asosida chiqarilgan ilmiy xulosalar (qoidalar, ta'riflar)ga boy bo'lishi bilan boshqa uslublardan farq qiladi: Yomg'ir - suyuq tomchi holidagi atmosfera yog'ini. Tomchining diametri 0,5-0,6 mm bo'ladi. Ilmiy uslubda har bir fanning o'ziga xos ilmiy atamalaridan foydalaniladi, bu uslubda so'zlar o'z ma'nosida qo'llanadi, qoida yoki ta'rifning mazmunini ochishga xizmat qiladigan ajratilgan bo'laklar, kirish so'zlar, kirish birikmalar, shuningdek, qo'shma gaplardan ko'proq foydalaniladi
3.Davlat idoralari tomonidan chiqariladigan qarorlar, qonunlar, nizomlar, xalqaro hujjatlar rasmiy-idoraviy uslubda yoziladi. Ariza, tilxat, ma'lumotnoma, chaqiruv qog'ozi, taklifnoma, shartnoma, tarjimai hol, e'lon, tavsifnoma, dalolatnoma, hisobot kabilar ham shu uslubda yoziladi. Bunday uslubdagi hujjatlar qisqa, aniq, barcha uchun tushunarli qilib tuziladi. Bu uslubning asosiy belgisi: jumlalarning bir qolipda, bir xil shaklda bo'lishi. Bu uslubda ham so'zlar o'z ma'nosida qo'llanadi, ko'pchilikka ma'lum bo'lgan ayrim qisqartma so'zlar ishlatiladi, har bir sohaning o'ziga xos atamalaridan foydalaniladi, qaror qilindi, inobatga olinsin, ijro uchun qabul qilinsin, tasdiqlanadi, yuklatilsin, tayinlansin kabi so'z va so'z birikmalari ko'plab uchraydi.Rasmiy-idoraviy uslubda ko'pincha darak gaplardan, qaror, buyruq, ko'rsatma kabilarda esa buyruq gaplardan ham foydalaniladi. Bu uslubda gap bo'laklarining odatdagi tartibda bo'lishiga rioya qilinadi: O'z lavozimini suiiste'mol qilganligi uchun M.Ahmedovaga hayfsan e'on qilinsin.
4.Tashviqot-targ'ibot ishlarni olib borishda qo'llanadigan uslub, ya'ni matbuot uslubi ommabop uslub hisoblanadi. Soddalik, tushunarli bo'lish, ta'sirchanlik, adabiy til me'yorlariga rioya qilish bu uslubning asosiy belgilaridan hisoblanadi. Ommabop uslubning radio, televidenieda ishlatiladigan ko'rinishi og'zaki ommabop uslub deyilsa, gazeta, jurnallarda ishlatiladigan ko'rinishi yozma ommabop uslub hisoblanadi. Bu uslubda ijtimoiy-siyosiy so'zlar ko'p qo'llanadi.
Nutq ta'sirchan bo'lishi uchun ta'sirchan so'z va birikmalardan, maqol va hikmatli so'zlardan ham foydalaniladi. Bunday uslubda gap bo'laklari odatdagi tartibda bo'ladi, kesimlar buyruq va xabar maylidagi fe'llar bilan ifodalanadi, darak, his-hayajon va ritorik so'roq gaplardan, yoyiq undalmalardan, takroriy so'z va birikmalardan unumli foydalaniladi: 1. Azamat paxtakorlarimiz mo'l hosil etishtirish uchun fidokorona mehnat qilishyapti.
5.Badiiy uslub-badiiy asarlar (nazm, nasr va dramatik asarlar) badiiy uslubda bo'ladi. Badiiy asar kishiga ma'lumot berish bilan birga, timsollar (obrazlar) vositasida estetik ta'sir ham ko'rsatadi: O'lkamizda fasllar kelinchagi bo'lmish bahor o'z sepini yoymoqda. Badiiy uslubda qahramonlar nutqida oddiy nutq so'zlari, sheva, vulgarizmlardan ham foydalaniladi. Badiiy uslub aralash uslub hisoblanadi, chunki bu uslubda so'zlashuv va kitobiy uslublarga xos o'rinlar ham uchraydi.
Nutq madaniyati haqida.Nutq to'g'ri, aniq va yoqimli bo'lishi lozim. To'g'ri, aniq va yoqimli gapirish uchun mantiqiy izchillikka va adabiy me'yorlarga rioya qilish kerak. Tilshunoslik fanining bir bo'limi bo'lib, nutq jarayonida til hodisalarining maqsadga, sharoitga va muhitga mos ravishda foydalanish qonuniyatlari bilan tanishtiradi. Uslubiyatda uslublar, til vositalarining nutqda qo'llanish yo'llari, fonetik, lug'aviy, frazeologik va grammatik birliklarning qo'llanish xususiyatlari o'rganiladi.

Tayanch so`zlar: uslibiyat, stilistika, nutq, so’zlashuv, ilmiy, rasmiy, ommabop, publisistik, badiiy, nuta madaniyati

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1.Uslubiyat deganda nimani tushinasiz?
2.O’zbek adabiy tilida qanday nutq uslublari bor?
3.So’zlashuv uslubni izohlang?
4.Ilmiy uslubni izohlang?
5.Rasmiy-idoraviy uslubni izohlang?
6.Ommabop uslubni izohlang?
7.Badiiy uslubni izohlang?

Topshiriq:Matnni o’qing. Nutq uslublarini aniqlang.

Muhammad Yusuf
Shoir Muhammad Yusuf 1951 yilda Andijon shahrida tug’ildi. Тoshkent Davlat universiteti (hozirda O’zbekiston Milliy universiteti) ni tamomlagan.
Muhammad Yusuf XX asr oxiri o’zbek she’riyatida o’z so’zini ayta olgan shoirlardan biri edi. Ayniqsa, uning qatag’on qurbonlari Cho’lpon, Qodiriy, Hayzulla Хo’jayevlarni yod olib yozgan she’rlari o’sha yillari xalq qalbidan chuqur joy egalladi.
Muhammad Yusufning odamiylik, sevgi va vafoni ulug’lovchi ko’plab she’rlari kuyga solinib, xalqimiz sevgan qo’shiqlarga aylandi.
Shoir she’rlari sodda va ravon til bilan yozilgan. Uning ijodida xalq qo’shiqlaridagi kabi ohangdorlik bor.
Istiqlol yillari Muhammad Yusuf Vatanni madh etuvchi bir qator she’rlar yozdiki, ularga kuy bastalanib, katta-katta bayramlarda ijro etilib kelindi.
Shoir qalamiga mansub “O’zbekiston” qo’shig’i mamlakatimz yoshlari madhiyasiga aylandi:
Oq yo’rgakka o’ragansan o’zing bizni,
Oq yuvib, oq taragansan o’zing bizni,
Beshigimiz uzra bedor ona bo’lib,
Kunimizga yaragansan o’zing bizni.
Adoying bo’lgaymiz seni, O’zbekiston,
Hech kimga bermaymiz seni, O’zbekiston,
Hidoying bo’lgaymiz seni, O’zbekiston,
Hech kimga bermaymiz seni, O’zbekiston.

Тuzing totib unutganlar xor bo’ladi,

Ko’zlariga ikki dunyo tor bo’ladi,
Тinch kuningni ko’rolmagan yurtfurushlar,
Bir kun bir kaft tuprog’inga zor bo’ladi.

Boldan shirin taxir qora bug’doying ham,

O’zingdan bo’lsa gar shohi, gadoying ham,
Bir jon-u tan bir-biringdan rozi yursang,
Хudoying ham sendan rozi xudoying ham.
Shoir Muhammad Yusuf 2001- yil vafot etdi. Uning qo’shiqlari, she’rlari xalq xotirasida hali uzoq yashaydi.

Mustaqil ishlash uchun matnlar

O’zbekiston – yagona vatan
Vatan mehr bilan, muhabbat bilan tilga olinadigan – so’z. Vatan bittadir, shining uchun ham u muqaddas. Yagona bo’lgan narsalarning barchasi e’zozda. Vatan, Ona, Zamin, Osmon, Quyosh…. Bittadan oshdimi, muqaddaslik qolmaydi. Ha Vatan ona kabi yagonadir. Bepayon Vatanimizning ba’zi go’shalarida “Vatan” so’zi uy xona ma’nosini ham bildiradi. Aytishadi “O’g’lim uchun bir vatan qurdiray…” Yoxud kishi omadsizlikdan uyidan mahrum bo’lsa “bevatan bo’lib qolibdi”- deyishadi afsus bilan. Vatan bu yashab turgan uyimiz!
Jahon siyosiy xaritasiga boqsam, aziz Vatanimni izlayman. Vatan qadri undan uzoq bo’lganingda sezilarkan. Vatanga muhabbat tuyg’usi haqiqatdan ham ilohiy ne’mat ekanligi yaqqol bilinarkan! Safarlarda bo’laman goho …. Ittifoqo taqdir taqozosi bilan qo’shni mamlakatda umrguzaronlik qilayotgan bir кo’xlikning uyida bo’ldim. Turmushi farovon,sog’ –salomat lekin yuragida dard borligi –unga nimadir yetishmayotganligi sezilib turardi. O’zbekiston xaritasini tuhfa qilgandim ko’zlariga yosh keldi.
Mamlakatimiz istiqlolga erishgach xorijdagi vatandoshlarimizda ona diydor tuprog’ini tavof aylash baxti nasib etdi.

Oila-jamiyat tayanchi.

Oila deb qon-qarindoshlik, qarindoshchilik (nikoh orqali) yoki birga istiqomat qilish orqali bogʻlangan odamlardan iboratijtimoiy guruhdir. Koʻp jamiyatlarda oila bolalar sotsializatsiyasi uchun asosiy institut vazifasini oʻtaydi. Antropologlar oilalarnimatrilokal (ona va uning bolalari), er-xotin (bolalari boʻlsa, nuklear oila deyiladi) va qon-qarindosh (nuklear oila va qaynata-qaynana birga yashovchi) tiplarga ajratishadi.

Oila — nikoh yoki tugʻishganlikka asoslangan kichik guruh. Uningaʼzolariroʻzgʻoriningbirligi, oʻzaroyordamivamaʼnaviymasʼuliyatibilanbir-birigaboglangan. Uningengmuhimijtimoiyvazifalari — insonzotinidavomettirishdan, bolalarnitarbiyalashdan, Oilaaʼzolariningturmushsharoitinivaboʻshvaqtinisamaraliuyushtirishdaniboratdir. Oilaviymunosabatlarnisbatanmustaqilhodisasanalsada, jamiyatdagimavjudijtimoiy, iqtisodiy, mafkuraviymunosabatlarbilanbelgilanadivaulartaʼsiridaoʻzgaribboradi. Shungamuvofiq,harbirjamiyatoʻzgaribmosOilatipini, oilaviymunosabatlarnioʻrnatadi.

Oilaxalqning, jamiyatninghayoti, turmushigaoidurf-odatlarnioʻzidasinovdanoʻtkazadi.
Oʻzbekistonningdavlatmustaqilligitufaylixalqimizningazaliymilliyurf-odatvamarosimlariqaytadantiklanaboshlandi, buudumlarO.nimustahkamlashdamuhimoʻrinegallaydi. Oʻzbekistonhukumatioilamasalalarigadavlatsiyosatidarajasidabajarilishilozimboʻlganustuvorvazifasifatidaqaraydi. OʻzRKonstitutsiyasining 63-moddasigakura, Oilajamiyatningasosiyboʻgʻinihisoblanadi, ujamiyathamdadavlattomonidanmuhofazadaboʻlishhuquqigaega.
Oilamvamen.
Oila — mo‘jazgina bir jamiyat, deydi dono xalqimiz, butun insoniyat jamiyatining daxlsizligi ham uning jipsligiga bog‘liq. Oilaning insoniyat jamiyati bilan uzviy bog‘liqligi uning o’rtasidagi eng qutlug‘ vazifa — hayotning abadiyligini, avlodlarning davomiyligini ta’minlashida yaqqol ko‘rinadi. Oila xalqning, jamiyatning hayoti, turmushiga oid urf-odatlarni o‘zida sinovdan o‘tkazadi. Yaxshilarini o‘z bag‘rida asrab avaylab kelajak avlodlarga yetkazadi. Islom manbalarida bola dunyoga kelmay turiboq uning kelajagi to‘g‘risida qayg‘urish kerakligi haqida ko‘rsatmalar bor. Oila­ning zimmasidagi muqaddas burchlarning biri — ulkan tarbiya o‘chog‘i ekani shunda namoyon bo‘ladi. Oila o‘z farzandlarini tarbiyalab, ularga umuminsoniy qadriyatlarni singdirish bilan ularga boshlang‘ich ijtimoiy yo‘nalish beradi. O‘z farzandlarini katta oqimga — jamiyatga qo‘shish bilan esa oila jamiyat yo‘nalishi, iqtisodiyoti, madaniyati va ma’rifatini ham belgilashga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. «Millatlar sharafini yuqori martabaga ko‘taradigan narsa, — deb ta’kidlaydi sharq donishmandlaridan biri, — millionlar ila sanaladigan askarlar-u, dunyoda eng buyuk va zo‘r bo‘lgan kemalar emas, balki eng oz e’tibor beradiganimiz yoki bo‘lmasa hech bir zamon e’tibor bermasdan keladiganimiz oiladir. Oila intizomsiz bo‘lsa, uning yomon oqibati butun millatga ta’sir etadi va shu sababdan fazilat yeriga razolat, taraqqiyot o‘rniga tubanlik negiz quradi...» Shuning uchun ham Sharqda oila qadim-qadimdan muqaddas qo‘rg‘on hisoblanib kelingan. Xususan o’zbek oilalarining ser ildizlik, serbutoqlik xususiyatlari avval qanday bo‘lsa, hozir ham boshqa millat kishilarida xuddi shunday ham hayrat, ham hurmat uyg‘otgan xususiyatlardir. O’zbek oilalarining tuzilishiga nazar solsak, uning katta Vatan ichidagi mo‘jaz Vatan ekanligiga ishonch hosil qilamiz
“Oila” kalit so`ziga tuzilgan klaster (taxminiy variant)

Yoshlar va sport o’yinlari.

Bugun Olimpiya o‘yinlari, jahon va qit’a chempionatlarida shohsupaga ko‘tarilib, Vatanimiz bayrog‘ini sarbaland qilayotgan sportchilarimiz bilan har qancha faxrlansak arziydi. Sport maktablarida tarbiyalanayotgan yoshlar orasida iqtidorlilarini saralash uchun ko‘plab sport turlari bo‘yicha chempionatlar muntazam o‘tkazilmoqda. Ayniqsa, davlatimiz rahbari tashabbusi bilan ta’lim tizimida – “Umid nihollari”, “Barkamol avlod” va Universiada musobaqalari joriy etilgani yosh avlodni sog‘lom etib tarbiyalash, sportchilarimizni jahon va qit’a chempionatlari, Olimpiya hamda Osiyo o‘yinlariga bosqichma-bosqich tayyorlashda yuksak samaralarini bermoqda. 
Ha, bugun yoshlarni mustaqil hayotga tayyorlash, ularga chuqur bilim berishda yaratilgan shart-sharoitlar nihoyatda yuqori. Bu borada Oqoltin sanoat kasb-hunar kolleji ham yetakchilar qatoridan joy olib kelayotgani albatta, quvonarli hol. Chunki bugun kollejda 276 nafar o‘quvchilar 4 ta yo‘nalish bo‘yicha tahsil olmoqda. Shuningdek, 360 o‘ringa mo‘ljallangan bilim maskanida 100 o‘rinli o‘quvchilar turar-joyi , sport zallari, 150 o‘rinli faollar zali, 18 ming 425 ta kitobni o‘zida jamlagan axborot-resurs markaziga o‘quvchilar uchun hoziru nozir. O’tgan yili mazkur kollej qayta ta’mirdan chiqarilib, yanada ko‘rkam o‘quv markaziga aylantirildi.
– Sportning milliy kurash turi bilan olti yildan buyon shug‘ullanaman, – deydi mazkur kollej o‘quvchisi Mohigul Qurbonboyeva. – Respublika miqyosida o‘tkazilgan musobaqalarda ishtirok etib bir necha marotaba bronza va oltin medallar sohibi bo‘ldim. Ayni damda mart oyining oxirida o‘tkaziladigan Osiyo chempionatida qatnashish uchun tayyorgarlik ishlarini olib borayapman. Niyatim, boshqa tengdoshlarim qatori Yurtboshimiz tomonidan qaratilayotgan imkoniyatlardan samarali foydalangan holda, jonajon O’zbekistonimizning bayrog‘ini jahon arenalarida baland ko‘tarish, yurtimizni sport orqali jahonga tanitishdan iborat.
Darvoqe, bugun kollej o‘quvchilariga 25 nafar pedagog muhandislar va ishlab chiqarish ustalari yigit-qizlarimizning puxta bilim olishi, yetuk kasb egasi bo‘lib mustaqil ish boshlashi uchun ta’lim-tarbiya berib kelmoqda. O’quvchilar esa yetuk mutaxassislar tomonidan o‘z bilim-ko‘nikmalarini boyitib bormoqda. Hozirda kollejning o‘n nafarga yaqin o‘quvchilari fan olimpiadalarining viloyat va respublika bosqichlarida ishtirok etib, faxrli o‘rinlarni qo‘lga kiritib kelmoqda. Bunda albatta, Prezidentimiz tomonidan yoshlarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlashga qaratilayotgan yuksak e’tibor va g‘amxurliklarning o‘rni beqiyos.

Mening sevimli sport turim.

Sport (fr. desporter - "oʻynamoq", "maza qilmoq"[1]) qatnashuvchilarning jismoniyva/yoki aqliy qobiliyatlarini solishtirishga va/yoki zavqlanishga moʻljallangan, tayinli qoidalarga ega faoliyat turidir.

Sport (ing . sport — oʻyin) — jismoniy madaniyatning tarkibiy qismi, jismoniy tarbiya vositasi va usuli, jismoniy mashqlarniit turli majmualari boʻyicha musobaqalar tashkil etish, tayyorlash va oʻtkazish tizimi. S.ning maqsadi kishilarning sogʻligʻini mustahkamlash va umumiy jismoniy rivojlantirish bilan birga S. musobaqalarida yuqori natija va gʻalabalarga erishishdir.

Oʻquv fani sifatidagi S. — barcha turdagi taʼlim muassasalari va qurolli kuchlarda harbiyjismoniy tayyorgarlik dasturlariga kiradi. Yuqori natijalar S. i eng yaxshi S. kursatkichlari (rekordlar)ga erishish uchun sharoit yaratadi, insonning jismoniy tayyorgarligini namoyish etadi, jismoniy tayyorgarliklarning samarali vosita va usullarini ommaviy amaliyotga tatbiq etishga yordam beradi.

O’tmishibuyukxalq.

O’zbeklar — xalq, O’zbekiston Respublikasi aholisining asosiy qismini tashkil etadi. O’zbeklar nafaqat O’zbekiston, balki O’rta Osiyodagi eng ko’p sonli xalqdir. O’zbekistonda (23 mln.), Tojikistonda (1,2 mln.dan ziyod), Qirg’izistonda(800 ming kishi), Qozog’istonda (511 ming kishi),Turkmanistonda (500 mingdan ziyod) kishi yashaydi. Bundan tashqari, Afg’onistonda (2,5 mln.dan 4 mln.gacha),Rossiyada (300 ming kishi), Saudiya Arabistonida (550—600 ming kishi), Xitoyda (13,7 ming kishi, 1998-yil) Turkiya,Olmoniya, AQShda ham o’zbeklar yashaydi. O’zbeklarning umumiy soni 30 milliondan ortiq (2012). O’zbeklar o’zbek tilida so’zlashadilar. Dindorlari — sunniy musulmonlar.
Tarixiy manbalarda keltirilgan 92 o’zbek urug’lari nafaqat O’zbekiston hududida, balki butun O’rta Osiyo hududlarida tarqalgan. Bu 92 o’zbek urug’lariga mo’g’ullar istilosidan oldingi va istilo davrida hamda shayboniylar davrida kelgan etnik guruhlar ham kiradi. Shuningdek, O’rta Osiyoda qadimdan yashab kelayotgan chigil, yag’mo, usun, tuxsi, xakas va boshqalar turkiy etnik guruhlar ham 92 o’zbek elati tarkibiga kirgan

O’rta Osiyo xalqlarining 19-asr 2-yarmi — 20-asr boshlaridagi tarixiy taqdiri va taraqqiyot bosqichlari chor Rossiyasining mustamlakachiligi davri bilan bog’liq. Keyinchalik mintaqada Sovet hokimiyatining o’rnatilishi bilan O’rta Osiyoda milliy-hududiy chegaralanish o’tkazilib, 5 ta milliy respublikalar tashkil etildi. Shu bilan shakllangan elatlar taraqqiy etayotgan tarixiy makon sun’iy ravishda bo’lib yuborildi.

Dunyoviy fanlar va allomalarimiz.

Xorazmiy, Abu Ja’far (Abu Abdulloh) Muhammad ibn Muso al Xorazmiy (783, Xiva — 850, Bag’dod) — matematik, astronom, geograf, fan tarixidagi ilk qomusiy olimlardan. Dastlabki ma’lumotni Xiva shahrida olgan va yetuk olim bo’lib shakllangan. Bunda arab istilosidan so’ng muayyan darajada saqlanib qolgan qadimgi Xorazm fani an’analari asosiy rol o’ynagan. Xalifa Horun ar Rashidning o’g’li va uning Xurosondagi voliysi al Ma’mun huzuriga — Marvga taklif etilgan. 819 yilda Bag’dodni egallagan al Ma’mun Markaziy Osiyolik olimlardan Xorazmiy, Ahmad al Farg’oniy, Habash al Hosib Marvaziy, Abul Abbos Javhariy va boshqalarni o’zi bilan olib ketib, o’ziga xos ilmiy jamoa tashkil etgan. Bu jamoa fan tarixidagi dastlabki rosmana akademiya deb qaraladigan ilmiy muassasa — "Bayt ul Hikmat" ("Donishmandlik uyi") ning asosini tashkil etgan. Bu akademiyada X. yetakchi olim va ilmiy rahbar bo’lgan. U shu davrdan boshlab Bag’dodda al Ma’mun (813 — 833), so’ng al Mo’tasim (833 842), al Vosiq (842 —847) xalifaligi davrlarida yashab ijod etgan.

Beruniy jahon astronomiya va geografiya fani olimi-Beruniyning boy ilmiy merosi hali to’la o’rganilmagan. Beruniy yirik olim Abu Nosir ibn Iroqdan Evklid geometriyasi,Ptolemeyning astronomik ta’limotlari bo’yicha dars olgan. 995-yilgacha u astronomiya, geografiya, geodeziya amaliy masalalarini hal etish bilan birga Yer va osmon globusini yasadi hamda astronomiyaga oid bir necha kitoblar yozdi. Olimning ana shunday asarlaridan biri „Geodeziya“ 1025-yilda yozib tugatilgan.

Beruniyning 152 asarima’lumbo’lib, bizgachauningfaqat 30 tasiyetibkelgan. Jamiasarlarining 70 tasiastronomiyaga, 20 tasimatematikaga, 12 tasigeografiyavageodeziyaga, 4 tasimineralogiyaga, 1 tasifizikaga, 1 tasidorishunoslikka, 15 tasitarixvaetnografiyaga, 4 tasifalsafaga, 18 tasiadabiyotgabag’ishlangan. U 50 yoshida qadimiy sanskrit tilini o’rgandi, bundan tashqari, fors, arab, yahudiy, grek tillarini ham bilar edi.

Milliy hunarmandchilik rivoji.
Hunarmandchilik, hunarmandlik — milliy-an’anaviy mayda tovar ishlab chiqarish, oddiy mehnat qurollari yordamida yakka tartibda va qo’l mehnatiga asoslangan sanoat turi; shunday mahsulotlar tayyorlanadigan kasblarning umumiy nomi. Yirik sanoat ishlab chiqarishi vujudga kelishiga qadar keng tarqalgan, ayrim sohalari keyin ham saqlangan. Kam rivojlangan mamlakatlarning xalq xo’jaligida hozir ham muhim o’rin egallaydi.

Mamlakatimizda milliy hunarmandchilikni rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash borasidagi ishlar o‘zining amaliy samaralarini bermoqda. Davlatimiz rahbarining shu yil 30 martda qabul qilingan “Xalq badiiy hunarmandchiligi va amaliy san’atini rivojlantirishni yanada qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida”gi farmonibu borada yangi imkoniyatlar ochdi.

O’zbekistonning qadimiy shaharlari.
Samarqand — jahonning eng qadimiy shaharlaridan biridir. O’tmishning shoirlari va tarixchilari uni chinakam «Sharq jannatmakon bog’i», «Yer yuzi», «Sharq olamining bebaho durdonasi», «Jahon mamlakatlarning bezagi» kabi go’zal o’xshatishlarni bejiz bag’ishlamagan edilar.
Buxoroga borib, shu qadimiy shaharni ko’rgan kishilarning barchasi minoralarning tepalaridagi g’alati ko’rinishdagi «qalpoqlarga» e’tibor bergan bo’lsalar kerak. Bular laylak uyalaridir. Umidning timsoli bo’lgan bu oppoq qushlar shaharning ramzi, uning barqarorligi va sadoqatining ham ramzi bo’la oladi.
Xiva — muzey-shahar, lekin Rim shahri kabi aholi yashaydigan shahardir. Sharqning ko’pgina shaharlari kabi Xiva Amudaryoning quyi oqimida joylashgan Xeyvak nomli suv havzasi yonida barpo etilgan bo’lib, Xorazm vohasining sug’oriladigan yerlarida rivojlanib kelgan.
Shahrisabz — Amir Temur shahri, bu yerda hamma narsa u yoki bu tarzda uning nomi bilan bog’liq. Bu yerda uning otasi Muhammad Tarag’ay va ma’naviy ustozi Shamsiddin Kulol ko’milganlar, bu yerda uning katta o’g’illari Jahongir Mirzo va Umarshayx Mirzolar go’ri joylashgan.

O’zbekistonning zamonaviy shaharlari

Toshkentning buyuk o‘tmishi haqida guvohlik beruvchi ulkan me’moriy obidalar, shahar ko‘rkiga ko‘rk qo‘shayotgan, mustaqillik yillarida barpo etilgan muhtasham zamonaviy binolar, muxtasar aytganda, poytaxtimizning boy tarixi va hozirgi taraqqiyoti “O‘zbekiston madaniyati va san’ati forumi” jamg‘armasi tomonidan chop etilgan to‘plamda aks etgan. “Toshkent – bir shahar tarixi” deb nomlangan ushbu nashr Toshkentning 2200 yilligiga bag‘ishlangan. To‘plam shahar yubileyini xalqaro miqyosda nishonlashda faol ishtirok etayotgan nufuzli tashkilot – YUNESKO bilan hamkorlikda chop etilgan.

Toshkent shahridagi zamonaviy binolarning arxitekturaviy-badiiy obrazibugungi kunda yurtimizda yangi qurilayotgan ayrim binolarda milliylik ruhi sezilarli darajada namoyon etilgan. Binolarda ishlatilayotgan milliy ornamentlar va ularning zamonaviy ko‘rinishdagi talqini diqqatimizni o‘ziga jalb etadi. Shuni ta’kidlash lozimki, binoda xoh u tarzda bo‘lsin, xoh interyerda, an’anaviy dekorativ grafika elementlarining zamonaviy qiyofadagi ko‘rinishi binolarimizning ko‘rkiga ko‘rk qo‘shib turibdi (Qodirova,2004). Bunday binolarimiz qatoriga yangi qurilgan Xalqaro forumlar saroyi, Yoshlar ijod markazi, Liboslar galereyasi va yana ko‘plab mustaqillik yillarida bunyod etilgan binolarimizni kiritishimiz mumkin.

Konstitutsiya-qomusimiz

Konstitutsiya (lot. constitutio — tuzilish, tuzuk) — davlatning asosiy qonuni. U davlat tuzilishini, hokimiyat va boshqaruv organlari tizimini, ularning vakolati hamda shakllantirilish tartibi, saylov tizimi, fuqarolarning huquq va erkinliklari, shuningdek, sud tizimini belgilab beradi. K. barcha joriy qonunlarning asosi hisoblanadi.

Konstitutsiya davlatchilik belgisidir. Birbiridan farqlanuvchi yuridik va haqiqiy (faktik) konstitutsiya tushunchalari bor. Yuridik konstitutsiya ijtimoiy munosabatlar doirasini tartibga soluvchi ma’lum huquqiy normalar tizimi. Haqiqiy konstitutsiya esa — shunday munosabatlarning o’zi, ya’ni real mavjud munosabatlardir. Konstitutsiya o’z shakliga ko’ra, kodekslashtirilgan, kodekslashtirilmagan va aralash turlarga bo’linadi.
Davlat faoliyatining turli sohalarida konstitutsiyaga rioya qilinishini nazorat etish Oliy sud yoki Konstitutsiyaviy sud zimmasiga yuklanadi. " Konstitutsiya" atamasi Qadimiy Rimdayoq bor edi (imperator konstitutsiyasi deb atalgan qonun). Amir Temur "Tuzuklar"i Sharq va Osiyo mamlakatlari sivilizatsiyasiga xos alohida shakldagi konstitutsiyaviy hujjat xususiyatiga ega bo’lgan. U shariat qonunlari bilan bir qatorda O’rta Osiyo xalqlari taqdiriga kuchli ta’sir o’tkazgan.
Xalqaro konstitutsiyaviy tajribalarni o’rganish, xalqaro hujjat qoidalarini inobatga olish, milliy davlatchilik an’analardan kelib chiqish natijasida yaratilgan O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan) jahon andozalariga mos bo’lib, xalqaro talablarga javob beradi.

Z.M. Bobur –shoh va shoir.

Jono, bitigingki, boʻldi marqum manga,

Mehnat bila gʻamni qildi ma’dum manga.

Koʻrgach ani garchi shod behad boʻldum,

Mazmuni, vale, boʻlmadi ma’lum manga.

Har kimki vafo qilsa, vafo topqusidur!

Har kimki jafo qilsa, jafo topqusidur!

Yaxshi kishi koʻrmagay yomonliq hargiz,

Har kimki yomon boʻlsa, jazo topqusidur!(Z.M.Bobur)

Mumtoz adabiyot salohiyati.
Sayfi Saroyi - oʻzbek mumtoz adabiyotining isteʼdodli vakillaridan biri. Xorazm yaqinidagi Qamishli qishlogʻida tugʻilgan. Oltin Oʻrda davlatining poytaxti Saroy shahrida yashagan, hayotining soʻnggi yillarini Misrda oʻtkazgan va u yerda vafot etgan.
Lutfiy- 15 asr oʻzbek sheʼriyati takomilida oʻziga xos oʻringa ega, katta isteʼdod sohibi, „Malikul-kalom“ (Navoiy), tuyuq janrining ustasi.
Xorazmiy- Isteʼdodli shoir, temuriylar davri adabiyotining yirik namoyandasi. Xorazmiy — shoirning adabiy taxallusi, ismi va hayoti voqealari maʼlum emas. Birgina asari „Muhabbatnoma“ (1353) Sirdaryo boʻylarida yozilgan va Oltin Oʻrda hukmdorlaridan Muhammad Xoʻjabek (Oltin Oʻrda xoni Jonibekning oʻgʻli)ga bagʻishlangan.

Xalq og’zaki ijodi durdonalari.

Xalq og’zaki ijodi yozma adabiyotdan ancha ilgari paydo bo’lgan va yozma adabiyotning bunyodga kelishi uchun zamin hozirlagan.Xalq yaratgan asarlar o’zining g’oyaviyligi, chuqur xalqchilligi, til boyligi va badiiyligi bilan ahralib turadi.U xalqning yengilmas irodasini, kelajakka bo’lgan ishonchini, haqiqat, adolat,tinchlik va baxt haqidagi tasavvurlarini yaqqol aks ettiradi.Xalq shoirlari yoki jamoat tomonidan yaratilib, og’izdan-og’izga, avloddan-avlodga o’tib kelgan badiiy asarlar xalq og’zaki ijodi deyiladi.Xalq og’zaki ijodi fol’klor deb ham yuritiladi.Xalq og’zaki ijodiga quyidagi janrlar kiradi: qo’shiq,maqol,matal,topishmoq,afsona,rivoyat,asotir,ertak,latifa,lof,lapar,termalar,doston,askiya,tez aytish,masal,alla,yor-yorlar, kelin salomlar va h.k.

O’zbek san’ati kamoli.

Aktyorlik san’ati - aktyor ijrochiligi, teatr, kino, televideniye va radiola badiiy obraz yaratish san’ati. Aktyor ma’lum rolda o‘ynar ekan, o‘z qahramoni qiyofasiga kirib, uning fe’l-atvorini, ichki dunyosi va instituti-lishlarini ifodalaydi. Teatr aktyorlari kino, teleradio sohalariga dadil kirib borib, mazkur san’atlar ijrochiligining shakllanishiga hissa qo‘shdilar. Ushbu san’atlarni mukammal egallagan R. Pirmuhamedov, R. Hamroyev, N. Rahimov, Sh. Burhonov, Ya.Sarimsoqova, O. Jalilov, H. Uma-rov, Yo. Axmedov, P. Saidqosimov, O‘. Alixo‘jayev, D. Qambarova, I. Ergashev, Yo. Sa’diyev, T. Shokirova kabi aktyorlar avlodi yetishdi. 60—90-yillarda O‘zbek A.sda ijodiy yo‘nalishlar ko‘paydi, te-atrda, teleradioda, sirkda ijod qiluvchi ijrochilarning bir-birlariga ta’sirlari kuchaydi. O.Norboyeva, E. Komilov, G.Jamilova, H. Nurmatov, R. Ahmedova, M. Abduqunduzov, T. Mo‘minov, M. Raja-bov kabi aktyorlar mavjud an’analarni o‘zlashtirish yo‘lidan bordilar.