A'dan Z'ye Felsefe
Yüklə 1,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ÇEVRECİLİK
Çevrecilik, insanlığın sorunları arasında çevrenin önceliğini vazeder. Her ne kadar bu yaklaşımdan epistemoloji ve metafizik açısından birtakım içermeler türetilebilirse de, bir felsefe olarak önemi esas olarak siyasi ve etik felsefe alanlarındadır. Çevrecilik insan merkezli bakış açısının radikal biçimde değiştirilmesi taraftarıdır; bu açıdan, hayvanlara iyi davranmak veya insan onuru veya dehşet verici sonuçlar türü argümanlarla çevreye saygı duymak türünden hümanist teorilerle bir karşıtlık taşır. Çevreciliğin siyaseti ve etiği yeryüzünün her şeyden önce gelmesine dayanır. Çevrecilik, ahlaktan başlayarak Yahudi-Hıristiyan anlayışını baş aşağı çevirir ve insanın doğa karşısında alçakgönüllü bir tavır takınmasını talep eder. Yeryüzüne saygılı davranmak yetmez, doğal ortama ve hayvanlara zarar vermekten kopmak gerekir. Bu, dinler veya dünyevi etik davranışlarımızın çevre üzerindeki etkileri konusunda bilincimizi yükseltmemizi talep etmemişlerdir anlamına da gelmez, bütün çevrecilerin ille de bizim manevi statümüzü başka hayvanlardan daha alt bir seviyeye düşürmemizi beklediği anlamına da. Ama çevreciliğin mantıksal özü, çevrenin ahlaki, hukuksal ve siyasi yönlerden her şeyden önce gelmesi gerektiğidir. Siyasi bakımdan, çevreciler iktidarın çevreci amaçlara ulaşmak için nasıl kullanılacağı konusunda birbirlerinden farklı düşünürler. Bu konuda geleneksel tarzda bir bölünme söz konusudur: Bir yanda, siyasi iktidarın çevreci projeler uğruna kullanılabileceğini ve kullanılması gerektiğini ileri sürenler; öte yanda devletin bunu yerine getirecek kapasitesi olmadığına, hatta uzak durulması gereken zararlı bir iktidar olduğuna inananlar. Bir doğal afeti ele alalım. Hümanistler, insanların para toplamasını ve afetin ardından ortaya çıkan durumun “yönetilmesi” için zamanlarını ve becerilerini sunmalarını beklerler. Az ya da çok. Bu tür müdahaleciler kaynak toplama konusundaki gücünün, etkilenen çevreyi ve/veya halkı korumak ve idare etmek için kullanılması gerektiğini ileri sürebilirler. Anarşistler hem yeryüzünün hem de halkın kendi sorunlarını kendilerinin halletmesini talep ederek, müdahale edilmemesini ya bir ödev olarak ya da sonuççu bir etik gereği savunurlar (aktif bir yardımın çoğu zaman hedeflenen halkın kendini ortaya koyma kapasitesini ortadan kaldırdığını biyolojik, tür yönelişli bir bakış açısıyla ileri sürerler). Aynı şey kaynakların yönetilmesi konusunda da gc-çcrlidir: Müdahaleciler, insani ekonomik büyüme veya faaliyeti kontrol altında tutmak için vergi, düzenleme ve yasaklarla devletin gücünün kullanılmasını savunurlar; daha liberter olanlar ise devletin çevre üzerindeki etkisini eleştirirler, yerel incelikleri ve ihtiyaçları kavrayamayacak kadar büyük ve birörnek bir ekolojik ayak izi olduğunu belirtirler. Anarşizme yatkın unsurlar ise devletin çözülmesini ve hem devletlerin hem de büyük şirketlerin halka daha ilkel bir varoluş tarzına geri dönme olanağını tanımasını isterler. Onlara göre bu ilkel varoluş tarzı insanlığın yaşaması gereken tarza daha yakındır, yani “doğal”dır. Metafizik açıdan bakıldığında, çevreciler geleneksel ahlaki anlayışların ve siyaset felsefelerinin ontolojik hiyerarşisine meydan okur ve evrenin veya gezegenimiz dünyanın her şeyin üstünde olan değerini vurgularlar. Daha romantik düşünüş tarzlarında yeryüzü “gaia”dır, yani tanrısal bir özellik kazanan, kendi kendini düzenleyen bir varlık (Gaia, Yunanların yeryüzü tanrıçasıdır). İnsanlığın konumu bakımından fikirler farklılaşır: Kimi, insanlığı yeryüzünün ve hayatın bütüncül vizyonunun ayrılmaz bir parçası olarak görür; kimi ise varlığı (ya da daha spesifik olarak aklı), onun yokluğunda mükemmel bir dengeye kavuşacak olan evreni altüst eden zararlı, kötücül bir afet olarak. Bu düşünüş tarzı insana bazı teologların Genesis y 'm Tanrısı tarafından insanlığa dayatılan ilk günah lanetini hatırlatıyor: Cennet bahçesinin peri masalını altüst eden erkek ve kadın ızdırap çekecek ve ölecektir. Ama efsane insanlığa doğa üzerinde bir üstünlük tanırken, çevreci metafizik insanın doğaya karşı, doğuştan gelen, dur durak bilmeyen kötülüğünü vurgular. Bazıları şöyle noktalara ulaşır: Yeryüzü milyarlarca insandan savaş ve hastalıklar yoluyla intikamını alacaktır. Geriye (tabii ki) sadece bir avuç mübarek seçkin çevreci kalacak, bunlar yeryüzünü neo-Paleolitik bir ahenk ve denge felsefesi temelinde yeniden yaşanır bir yer haline getireceklerdir. Epistemolojik açıdan ele alındığında, çevrecilik bizi algılarımızın önceliklerini değiştirerek dünya hakkındaki düşünüş tarzımızı gözden geçirmeye davet eder. Doğada kendi yararımıza sömürülecek kaynaklar görmek yerine doğal ortamın, yani nehirlerin, tepelerin, dağların ve bizimle birlikte yaşayan hayvanların kendi içkin değerini görmeliyiz. İktisat diliyle söylersek, çevrecilik eylemlerimizin yarattığı dışsallıkları göz önüne almamızı ısrarla söyler. Dolayısıyla eylemlerimizi planlarken bu dış-sallıkları da işin içine sokmamız gerekir. Ne var ki, çevreci tartışmanın önemli bir bölümü çoğu zaman nesnel değerlerin geçerliliğini, yani doğal ortamların ve hayvanların “kendi içlerinde” değerli olduklarını varsayar. Bu günümüzde tartışmayı bastırmaya yönelen popüler bir tutumdur; oysa felsefeci için bu daha öteye giden bir incelemeyi haklı gösteren bir bakış açısıdır. Bir dağ nesnel olarak değerli görülüyorsa, başlangıçta bütün insanların genel olarak bu değeri kabul etmelerini beklerdik. Bu olmayınca, bazı insanların dağı neden içkin olarak değerli görmediklerini açıklayan mantıksal bazı nedenler olmasını beklerdik. Kayakçılar yamaçlarında dolaşmak isteyebilirler; çiftçiler yetiştirilecek bitkileri veya otlaklarını Önemseyebilirler; dağcılar sarp kayalarına göz dikebilirler; fotoğrafçılar şafak vakti doruktan fotoğraf çekmeyi isteyebilirler vesaire. Bütün bu insanların dağdan yararlanma biçiminin yanlış olduğunun, dağın insanların amaçları için hiç kullanılmaması gerektiğinin iddia edilmesi, bizi neden bir grubun ötekilerin değerlendirmesini yargıladığını sormaya sevk eder. Bunun nedeni, çevreci için değerin insanlıktan değil doğadan kaynaklanmasıdır. İnsanlıktan bütünüyle umudunu kesmemiş olanlar için, insanların da hayvanlar âleminin geri kalanı ve kayalar gibi canlı olmayanlarla eşit koşullarda seçme hakkı vardır. Bazı “derin ekolojistler”, hayvanların ve doğal ortamların kendilerine kimsenin müdahale etmemesi gibi bir “hak” sahibi olduklarını iddia ederler. Başkaları ise gezegenin bütün sakinleri için önemli olduğunu söylemekle yetinir, çakıl taşlarının ve bezelyelerin hakları meselesinde takılıp kalmamayı tercih ederler. Aslında yaygın medyada sergilenen çevreciliğin büyük kısmı geniş bir yelpazeden kaynaklanır: Bu yelpazenin içinde felsefi ve siyasi tartışmadan geçilmez. Cesaret, sessizce ormanlara çekilip yaşayanlardansa kent isyanlarında daha az bulunanlardan kaynaklanır. Yüklə 1,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|