A'dan Z'ye Felsefe
Yüklə 1,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| MADDECİLİK (MATERYALİZM)
MANTIK Mantık doğru akıl yürütmenin incelenmesidir. Düşündüklerimizin içerme, tümdengelim ve tümevarım yoluyla tutarlı biçimde birbirine bağlanmasını sağlamanın incelenmesi. Mantık çıkarsama ve içermeye dayalı argümanları inceleyerek bunların içsel geçerliliğini değerlendirir (bunlar kapalı devre olduğu ve gerçeklikten bağımsız olarak ele alınabilecekleri için içseldir); tümdengelime dayalı argümanları ise kapsamlarını ve gerçekliğe uygunluklarını anlamak için inceler. Yani mantık, argümanlarımızı üzerine yerleştirdiğimiz kurallar bütünüdür. Mantık, hakikatleri ortaya koymaz. Bu konuda çok yanlış yapılır. Mantığın bütün yapabileceği, öncüllerden hareketle sonuçlara ulaşmaktır. Eğer atılan adımlar bu öncüllerden doğru biçimde çıkarsanıyorsa, o zaman sonuç zorunlu olarak doğrudur. Bu bizim sonucun doğru olmaması konusundaki arzumuzdan veya öncüllerin dışındaki şeyler konusundaki bilgimizden bağımsız olarak böyledir. Örneğin şu cümleyi düşünelim: “Ful-fûrd Savaşı Hastings Savaşı’ndan önce oldu; Stamford Bridge Savaşı ise Fulford Savaşı’ndan sonra.” Burada çıkabilecek geçerli bir sonuç, Stamford Bridge’in Fulford’dan önce olmadığıdır. Ama Stamford Bridge’in Hastings Savaşı’ndan önce olduğu sonucu geçersizdir. Bu, tarihte böyle olmuş olsa bile doğrudur. Verilen bilgi temelinde dün bile olmuş olabilirdi Stamford Bridge. Mantıksal akıl yürütme, genellikle biz bir argümanın özünü izlerken enformel biçimde ortaya çıkarsa da, formel mantık, mantıksal argümanları bir dizi sembol haline getirir. Bunlar toplumsal dillerde bulunabilecek ikirciklilikleri gidermek için kullanılır. Her ikisinin de kullanılabileceği yer ayrıdır. Neden immünoloji alanında kariyer yapmanızın sizin için iyi olacağı konusundaki düşüncenizi sembolik mantığı kullanarak anlatmanız epeyce güç olurdu. Mantığın önemi, düşünürken ve yazarken daha dakik olmamıza yardım etmesinden gelir. Kullanımı, yaptığımız her şeye uzanır. Ama kimileri, eğlenceli bir şekilde, mantığı reddetmeye çalışır: Çünkü, derler, mantıksal bir akıl yürütmeyle, tümdengelime dayanan önermeler ayakta duramaz (ama bunun nasıl olduğunun izah edilmesinde aşılamaz sorunlar vardır) veya tümevarım hiçbir şeyi kanıtlayamaz. İkincisini çok daha fazla hoş görebiliriz: Çünkü gerçekten de tümevarıma dayanan bir argümanda her bir önerme test edilebilir ve insanın duyularının kusurlu olduğu gerekçesiyle reddedilebilir. Diyelim ben “5 + 2 = 7” diyorum, biri cevap veriyor: “Ancak sen öyle söylediğin için öyledir.” Benim öyle söylememin önermenin mantıksal geçerliliği ile hiçbir ilişkisi yoktur. Önermenin her bir unsuru incelenebilir, sağlam biçimde izlenebilir, başka hiçbir sonuç elde edilemez. Tümdengelime dayanan mantığın reddedilmesi, bazı mantık hatalarının veya mantıksal sıçramaların geçersiz kılabileceği daha ileri türden argümanların reddedilmesinden farklıdır. Bunların bütün derdi, düzgün bir hale sokulmaktır. Tümdengelime dayanan mantığın reddedilmesi, ayrıca, tümevarıma dayanan akıl yürütmeyi reddetmekten de farklıdır. Bu sonuncusu, en ilginç biçimde, bir dizi olayın (mantıksal biçimde) birbirine bağlanmasını gerektiren ve bulgularla temellendinlmesi gereken bilimsel sorunlarda veya suçu araştırma vakalarında ortaya çıkan farklı meseleleri gündeme getirir. Örneğin, Dr. Emoto, buz kristallerinin oluşumunun, bunların yakınında çalman müzikten ve bilimcinin buza yönelik duygusal niyetlerinden etkilendiğini ileri sürmüştür. Bu test edilebilecek bir önermedir. Ama ya sonuçlar belirli türden müziklerin belirli türden buz kristallerinin oluşumuna yol açtığını ve suya “seni seviyorum” demenin “senden tiksiniyorum” demeye göre nesnel olarak farklı kristallerin oluşmasına katkı yaptığını gösterirse? Bazen bir sonuç bağımsız araştırmalardan tekrar tekrar elde edilebilir, ama durumun tutarlı bir açıklaması yapılamaz. Bu olgu belki de halihazırdaki kavrayışımızın ötesinde kalmaktadır ya da var olan bilginin henüz gerçekleştirilememiş bir sentezine ihtiyaç vardır. Bazı insanlar, insan zihninin, özellikle tümevarıma dayanan bir argüman boyunca, doğru bir akıl yürütmeyi gerçekleştirme kapasitesi olmadığını düşünürler. “Sen öyle söylüyorsan öyledir” şakası biraz sinir bozucudur, ama bir düşünelim, ne demektir bu? Sizin mantığınızın benimkinden farklı olduğu mu söyleniyor? Belki de böyledir, çünkü sizin dünyanız ve dünyaya bakarken kurduğunuz dil benimkinden azıcık da olsa farklıdır. Ama bağımsız bir argümanın geçerliliğini değerlendirmeye girişeceksek, üzerinde anlaşma sağlanmış bazı kurallara göre hareket edeceğimizi varsaymak gerekir. Örneğin, 10 > 5 > 2, öyleyse 2 < 10 ve benzeri. Bu, eleştiride gizli olan sübjektivizmin bir kısmını ortadan kaldırır. Bu kadar temel çıkarımları yadsıyan biri hakkında ne düşünürdük? Başka bir mantık olduğunu. Bu mümkündür, ama bunun anlamı o insanın bize o kuralları öğretebilmesi veya mantıksız davrandığının saptanmasıdır. Bu, başkalarını kızdırmaktan başka bir önem taşıyor mu? Şu söylenebilir: Bu tür bir yaklaşım bu insanlara, yolda karşıdan karşıya geçerken pek yaramaz, çünkü benim en çekici bulduğum felsefi pozisyon mantığın bize kendi kendimizi ve dünyayı daha iyi anlamakta, safsatayı ayıklamakta ve inançlarımızın birbirleriyle tutarlı olup olmadığını görmemizi sağlamakta yararlı olduğudur. Eğer bunu yaparsak hayatımızı daha iyi yaşayabiliriz. |