Akademikin Son eseri
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İKİNCİ BÖLMƏ VƏTƏNƏ DÖNÜŞ
İKİNCİ BÖLMƏ VƏTƏNƏ DÖNÜŞ Bir ailənin və buna bənzər minlərlə ailənin suçu yurd sevdası, azadlıq və müstəqilliyi hər şeydən yüksək tutmaları, doğulub yaşadıqları yerlərin ruhunu və xatirəsini yadellilərdən qorumaq istəyidir. Bir gecədə vaqonlara doldurularaq sürülmələrinə, qalan bütün ömürlərini qürbətdə çürütmələrinə hökumətin uydurduğu səbəblərin hamısının bir adı var: Allahsızlıq. Atalar ölüb getmiş, oğullar yaşa dolmuşdu, nəvələrin ərsəyə gəlib dünyanı dərk edən və öz qədərləri ilə bağlı böyükləri sorğu-suala tutan çağlarıydı. Əvvəlki nəsillər o qədər faciələr yaşamış, o qədər qorxu, haqsızlıq görmüşdü ki, “bizim günahımız nədir?” deyə soruşmağa cəsarəti qalmamışdı. Başda yoldaş Bığı bəy olmaqla şanlı partiya və hökumət belə məsləhət görürsə, belə də olmalı imiş! Hər hansı başqa fikir dövlətin iradəsinə qarşı çıxmaqdır. Əsl sovet vətəndaşının, başı yerində olan adamın partiyanın qərarlarına şübhə ilə yanaşmasının, onu təftiş etməsinin nəticəsini hamı bilirdi: “Əks inqilabçılıq”, “Xalq düşmənçiliyi”. Ancaq 80-ci illər gəlişi ilə buzları əritmiş, pərəstişkarlıq və ehkamçılığın gizlinləri üstündən bər-bəzəkli pərdələri cırıb atmışdı. Ölkənin qanlı qırğınlarla, xəyanətlərlə, milli düşmənçiliklə dolu keçmişinin, alayarımçıq olsa da, təhlili yavaş-yavaş əyalətlərə, ailələrə də yayılırdı; hətta bütün dünyadan gizlədilərək bu sonsuz və min illər boyu yaşanılmayan çöllərin dərinliyinə atılmış sürgün əhlinin insan gücünün fövqündə olan zəhməti ilə indi- indi yaradılmış qəsəbə və kəndlərinə də gəlib çatır, adamların qırışığı açılırdı. Bunun göstərgələrindən biri hədd-buluğa çatan yeniyetmələrin imkan düşən kimi vətənə, babalarının doğulduğu və indi boş qalmış, adını eşidib üzünü görmədikləri kəndlərə can atmaları, öz vətənlərinin ali məktəblərində oxumaq istəkləri idi. Görünür adamları da quşlar, balıqlar kimi yozumu çətin olan sirli bir instinkt idarə edir. Lap xarabalığa çevrilsin, daldalanmağa salamat guşəsi qalmasın, yolları dağılsın, gedib-gəlmək it əzabına dönsün, fərqi yoxdur, vətən vətəndir. Böyüklərdən eşitdikləri xatirələri ilə, nəsil-nəsil doğmalara qucaq açmış qəbiristanları ilə, dağı, daşı, havası, suyu ilə çəkir. Uzun və ağır sürgün illərində yurd xatirələri böyüklərə güc verib, uşaqların ən şirin və dönə-dönə dinlədikləri nağılları olub. Murad da bu nağıllarla böyümüşdü. Orta məktəbin buraxılış sinfində ürəyini atasına açmışdı: – Qismət olsa, vətəndə oxuyacağam, bəlkə sonra orda da işlədim. Lap elə gedib öz kəndimizdə ocağımızı təzədən yandıraram. – Qızılqayada kim qalıb ki, oğul?! Sən dağda yaşamamısan, şəraitini bilmirsən, nə iş görə bilərsən oralarda? – Axı özün deyirdin kəndimizdən köçürülənlərin bəziləri son illərdə geri qayıdır. – Mən də ordan-burdan eşidirəm, düzdü, yalandı, bilmirəm. Qayıdanlar var, deyirlər, ancaq rayon mərkəzində qalırlar. Çünki sərhədçilər hələ də icazə vermirlər köhnə yerlərində ev tikib məskunlaşmağa. Hökumət idarələrinə ayaq döyməkdən canları boğaza yığılıb. – Mən universiteti qurtarana icazə verərlər. – Allah ağzından eşitsin! Əlican kişi ürəyində oğlunun qərarına sevinirdi. Ancaq razılıq verməyə tələsmirdi, bir yandan da arvadı Münəvvəri yola gətirmək olmurdu: – Mən oğlumun niyyətini gözündə qoya bilmərəm, ancaq... – deyən Münəvvərin yerli-yataqlı fikirləri Əlicanın düşüncələrini alt-üst edirdi: – Get deyirsən, getsin! Gözünə böyük görünür oğlun, fikirləşmirsən ha vaxt böyüdü. 17 yaşlı uşağı tək- tənha tanımadığı bir şəhərə buraxmağa ürəyin necə gəlir? Qohum yox, qardaş yox, harda qalacaq, kim baxacaq ona? Düz sözə nə deyəsən? Kənardan onları dinləyən Muradın da cavabı hazırdı: – Narahat olma, ana, küçədə qalmaram, universitetin yataqxanası da olar yəqin ki... Oxumağımda çətinliyim olmayacaq, bilirsən, yəni təqaüd də alacam, hətta ucuzvari bir otaq da kirəliyə bilərəm. Ehtiyacım olsa, gecələr işləyərəm. Oxumaq istəyən gərək bu əziyyətlərə dözsün. İllər uzunu burda “bizim dağlar” deyib sızıldamısınız. Beynimizdə sizin söhbətlərdən yaranmış xəyali bir vətən var. Böyüklərimiz nə çəkiblər orda, fərqi yoxdur, bizim təsəvvürümüzdə o boşaldılan yerlər bir cənnətdir. Mən də gedib tapacağam o cənnəti, görüm orda nə sirr var ki, illərdən sonra da unudulmur. Haqq dünyasına qovuşmuş babasının söhbətlərinin Muradın yaddaşında dərin iz buraxması və bəlkə də elə buna görə vətəndə oxumaq istəməsi Müsavat hökuməti zamanında Ərdəbildə dini təhsil alsa da, o dövrdə dünyada baş verən hadisələrin təsiri altında mütərəqqi düşüncəli, ayıq bir adam kimi yetişmiş, Bakı mədənində işləyən bir qohumunun söhbətlərindən milli hökumətə ürəyində böyük rəğbəti olan və o hökumətin tez yıxılmasından dərin sarsıntı keçirən Əlican kişiyə xoş gəlirdi. Məktəb rusca olsa da, evdə uşaqlarla ancaq azərbaycanca danışırdı, dili unutmalarına imkan verməmişdi. Son vaxtlar kənd camaatının tələbiylə məktəbdə ayrıca Azərbaycan dili fənnini də proqrama salmışdılar. Necə deyərlər, uşaqların vətən sevgisi yerindəydi. Sürgündə taledən qisas almağın bir yolu da bu idi: “Məni hara atırsan at, kökümü unutmaram”. Buna görə də imkan düşdükcə övladlarının qulaqlarını böyüdükləri yerin xatirələri, yadda qalan əhvalatları ilə doldurardılar. Tək Murad deyildi, digər oğulları Fikrət, Fərhad və Nicatın, qızları Nisan və Aycanın hamısı uzaq Azərbaycan haqqında söhbətlərə həmişə aludəlik və dərin bir həsrətlə qulaq asardılar, bu söhbətlər onların ən gözəl nağılları idi. Sinifdən-sinfə keçdikcə, özəlliklə Bakıdan gətirilən dərsliklərdən və əllərinə düşən başqa kitablardan baba yurdu haqqında nə varsa, acgözlüklə öyrənirdilər. Məsələn, hamısı bilirdi ki, Nisanın adını babası qoyub, təkcə aprel ayında doğulduğuna görə yox, həm də vaxtilə özünün də iştirakçısı olduğu milli hərəkat nəticəsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 1920-ci ilin faciəli tarixi ilə bağlı olduğuna görə. Atası Azərbaycanda adlarının yasaq edilməsini nəzərə almadan, öz nəvələrinə Əhməd Cavad, Hüseyn Cavid adlı şairlərdən, milli hökuməti dəstəklədiyinə görə Bakıda öldürülən və ya Sibirə sürülən ziyalıların qohum- əqrəbalarının hələ indiyə kimi Qazaxıstanda yaşadığından danışar, bu yolla özlərinin sürgündə olduqlarının ağrısını azaltmağa, tez-tez eşitdiyi suallara dolayı yolla cavab verməyə çalışar və Nisanın yadında qalsın deyə, Əhməd Cavaddan misallar çəkərdi. Mən hər gələn nisan üçün, Pək çox həsrətlər saxlaram. Hər gələn bir mayıs üçün, Vətən ağlar, mən ağlaram. Qazaxıstan və Sibir böyükdür, yolsuz-izsiz yerdə məskunlaşmışdılar, ancaq Allah istəyəndə havadan, sudan, buludlardan da xəbər göndərilir. Məsələn, Çu vilayətində yurd salmış azərbaycanlıların Qazaxıstanın başqa bölgələrində, Qırğızıstanda, Özbəkistanın Amu-Dərya rayonunda yaşayan həmyerliləri ilə əlaqələri vardı. Ürəkləri əsə-əsə qohum əqrəbalarını soraqlaşıb tapır və bu ağlasığmaz vəhşiliyin, nifrətin səbəbini dərk etməyə çalışırdılar. Çünki bəzi ailələri sürgünə göndərməklə ürəkləri soyumamışdı, həm də onları pərən-pərən salmışdılar, ər bir yerə gedəndə arvadı başqa yerə göndərmişdilər. Bir qardaş Öz- bəkistana, bir qardaş Sibirə; ata Həştərxana, oğul Qaraqandaya... Sadalamaqla bitirmək olmaz. Qonşular danışırdı ki, Stalin Orta Asiyada yaşayan özbəklərin də başına bu faciəni gətirmişdir. Onları da tərsinə, Qafqaz tərəflərə göndərmişlər. Özbəkistandan basmaçı nəsli adına sürülənlər Rusiyanın cənubundakı Noqay və Kalmık səhralarına, Ukraynaya dağıdılırmış. Naxçıvandan Əlicangillə eyni vaxtda sürülmüş qonşu bir hadisəni tez-tez Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|