Aktlar toplusu
Yüklə 3,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
çətinləşdirə bilər. Deməli, milli azlıqlar üçün peşə təhsili ehtiva etməlidir ki, tələbələr dövlət dilində (dillərində) uyğun təhsil alırlar. Azlıqların ali təhsili Əvvəlki halda olduğu kimi, Kopenhagcn Sənədinin 34-cü paraqrafında yazıldığı doğma dili öyrənmək və ya doğma dildə təhsil almaq hüququ milli azlıqların doğma dillərində ali ləhsil almaq hüququnu nəzərdə tuta bilər. Bu halda da bərabər imkanlar və diskriminasiyaya yol verməmək prinsiplərinə, eyni zamanda cəmiyyətin ehtiyacına və aızıı edənlərin kifayət sayda olmasına diqqət yetirilməlidir. Dövlət tərəfindən maliyyələşdirmə olmadıqda azlıqların öz ali təhsil idarəsini yaratmaq azadlığı məhdudlaşdırılmamalıdır. _ Kopenhagcn Sənədinin 35-ci paraqrafı azlıqların yalnız özünəməxsus luğunun qorunmasında deyil, eyni zamanda təşviqində dövlətin mühüm rolunu xüsusi qeyd edir. Yuxarıda qeyd edilənlərdən çıxış edərək, dövlət ehtiyac özünü göstərən və azlıqların sayı haqq qazandıran yerdə azlıqların dilində ali təhsili mümkünləşdirmok imkanlarını nəzərdən keçirməlidir. Bu kontekstdə doğma dildə təhsil müəllim hazırlığı ilə məhdudlaşdırılmamalıdır. Yuxanda deyilənləri müəyyənləşdirəndən sonra bazar iqtisadiyyatına keçən müddətdə dövlətin qarşılaşdığı maliyyə məhdudiyyətini nəzərə almaq lazımdır. Azlıqların dillərində ali təhsilin təmin edilməsi paralel infrastruktur yaradılmasının sinonimi olmamalıdır. Bundan başqa, ali məktəblər səviyyəsində paralel müəssisələrin gücləndirilməsi azlıqların çoxluqdan təcridinə gətirib çıxara bilər. İnsan hüquqlarının Ümum Bəyannaməsinin 26-cı maddəsi təhsilin məqsədinin millət, irqlər və dini qruplar arasında anlaşılmaya, dözümlülüyə və dostluğa yardım göstərilməsi olduğunu qeyd edir. Bu maddənin ruhunu və inteqrasiyasının məqsədini nəzərə almaqla demək olar ki, çoxluq və azlıqların intellektual və mədəni inkişafı bir-birindən tədric olunmuş şəkildə baş verməməlidir. Dərs proqramlarının hazırlanması İkinci Dünya Müharibəsinin axırlarından qəbul olunmuş çoxsaylı beynəlxalq sənədlər təhsilin məqsədinə xüsusi əhəmiyyət verir. Bu sənədlərə əsasən təhsil yalnız akademik və ya texniki hazırlığın təminatı üçün zəruri deyil, eyni zamanda dözümlülük, plüralizm, faşizmə qarşı dözümsüzlük, beynəlxalq və icmalararası harmoniya kimi dəyərlərin təsdiqi üçün zəruridir. Belə tələblər milli azlıqlar yaşayan dövlətlərin öhdəsinə xüsusi məsuliyyət qoyur. Bu dövlətlərdə qruplar və etniklərarası birgəyaşayış və harmoniya həm də regionda sülhün və sabitliyin saxlanılmasının əsas faktorudur. Milli və ya etnik, dini və dil azlıqlarına mənsub şəxslərin hüquqları haqqında BMT-nin Bəyannaməsinin 4-cü maddəsində dövlətdən tələb olunur ki, "ərazilərindəki mövcud azlıqların öz tarixlərini, ənənələrini, dillərini və mədəniyyətlərini bilmələrinə təşviq elsin". Milli azlıqların müdafiəsi haqqında Çərçivə Konvensiyasının 12-ci maddəsi dövlətlərdən tələb edir ki, "onların milli azlıqlarının mədəniyyətini, tarixini, dilini və dinini bilməni təşviq etsinlər". ATƏM-in insan ölçüləri üzrə Kopenhageıı müşavirəsi Konfransının Sənədinin 34-cü paraqrafında belə bir tələbdən danışılır ki, dövlətlərin məktəb təhsil proqramında "həm də milli azlıqların tarixi və mədəniyyəti nəzərə alınsın". Bu tələblər dövlətlərin öhdəsinə öz sərhədləri daxilində yaşayan müxtəlif milli azlıqların tarixi və ənənəsinin öyrənilməsi üçün məktəb proqramında yer ayırmaq vəzifəsini qoyur. Amma dövlət hakimiyyəti uyğun milli azlıqların 64 iştirakına lazımi diqqəti yetirmədən bunu özləri do edə bilər. Belə yanaşma məsləhət bilinmir və mənfi nəticələri ola bilər. Milli azlıqların müdafiəsi haqqında Çərçivə Konvensiyasının 15-ci maddəsi, ATƏM-in insan ölçüləri üzrə Kopenhagcn müşavirəsi Konfransının Sənədinin 30 paraqrafı və milli və ya etnik, irqi və dil azlıqlarına mənsub şəxslərin hüquqları haqqında BMT Bəyannaməsinin 3-cü maddəsi milli azlıqların qərar qəbulu prosesində, xüsusən nəzərdən keçirilən məsələlərin birbaşa onlara aid olduğu hallarda iştirakının zəruriliyini qeyd edir. Azlıqların dillərində dərs proqramlarının hazırlanması üzrə mərkəzlərin yaradılması bu ikili prosesi yüngülləşdirər və onu keyfiyyətlə və peşəkarlıqla təmin edər, Yckuıı qeydlər Azlıqların təhsil hüququ problemi ATƏT-in bir sıra dövlətləri üçün mürəkkəb məsələdir. Bununla belə, təhsil prosesi vasitəsi ilə iştirakçı dövlətlərdə müxtəlif icmalar arasında qarşılıqlı hörməti və anlaşılmanı gücləndirmək və ona səmərəli təsir göstərmək mümkündür. Hazırda bu məsələnin həssaslıq tələb edən təbiətindən çıxış edərək və insan hüquqları ilə bağlı beynəlxalq sənədlərdəki normaların bu və ya digər dərəcədə qeyri-müəyyən və ümumi xarakterini nəzərə alaraq ümid etmək olar ki, silsilə tövsiyyələrin işlənməsi azlıqların təhsil hüquqları məsələlərinin daha yaxşı anlaşılmasına və yanaşılmasına töhfə verəcəkdir. Haaqa tövsiyyələıi dolğun yekun kimi düşünülməyibdir. Bu tövsiyyələr dövlətlərə azlıqlarla bağlı təhsil məsələləri siyasətinin hazırlanması prosesində kömək ola biləcək ümumi əsas kimi istifadə üçün nəzərdə tutulubdur. 65
MİLI.l AZLIQLARIN DİL HÜQUQLARI HAQQINDA OSLO TÖVSİYYƏLƏRİ Ad vo yer adları 1) Milli azlıqlara mənsub şəxslərin öz adını, soyadını və atasının adım öz ənənələrinə və linqvistik sistemlərinə uyğun doğma dilində işlətmək hüququ vardır; bu ad, soyadı vo ala adı rəstnən lanınır və dövlət hakimiyyəti tərəfindən istifadə olunur. 2) Milli azlıqlara mənsub şəxslər tərəfindən yaradılan mədəni assosiasiyalar vo müəssisələr kimi özəl təşkilatlar da öz adlarına münasibətdə eyni hüquqdan istifadə edirlər. 3) Milli azlıqlara mənsub şəxslərin əksəriyyət təşkil etdiyi vilayətlərdə və əsaslı ehtiyac olduğu yerdə dövlət hakimiyyəti yerli adların, küçə adlarının və əhali üçün digər topoqrafik göstəricilərin həm də azlıqların dilində yerləşdirmək üçün tədbir görürlər. „ Din
4) Oz dininə fərdi, yaxud birgə etiqad vaxtı hər bir insanın seçiminə uyğun dildən (dillərdən) istifadə etmək hüququ ' ’ardır. 5) Mülki vəziyyətlə əlaqəli və mövcud dövlətdə qanuni gücü olan dini ayinlər və aktlar üçün dövlət belə vəziyyətə aid sertifikatların və sənədlərin rəsmi və ya dövlət dilində də olmasını tələb edə bilər. Dövlət eyni zamanda mülki vəziyyətə aid yazıların dini hakimiyyət tərəfindən həm də rəsmi dildə və ya dövlət dilində aparılmasına tələb edə bilər. Cəmiyyətin həyatı və qeyri-hökumət təşkilatlan 6) Azlıqlara mənsub şəxslər də daxil olmaqla bütün insanların özünün qeyri- hökumət təşkilatını, assosiasiyasını vo müəssisəsini yaratmaq və idarə etmək hüququ vardır. Bu qurumlar seçimlərinə uyğun dildən (dillərdən) istifadə edə bilərlər. Dövlət dil əsasında bu qurumlara qarşı diskriminasiya gerçəkləşdirə bilməz və bu qurumların dövlət büdcəsindən, beynəlxalq mənbələrdən və ya özəl sektordan maliyyə mənbəyi axtarmaq hüquqlarlarını əsassız şəkildə məhdudlaşdıra bilməz. 7) Əgər dövlət başqa sahələrlə yanaşı sosial, mədəni və idman sahələrindəki fəaliyyəti fəal dəstəkləyirsə, dövlətin ayırdığı bütün resursların ədalətli hissəsi milli azlıqlara mənsub şəxslərin cəhd göstərdikləri belə fəaliyyətin dəstəklənməsinə gedir. Milli azlıqlara mənsub şəxslərin dilində (dillərində) olan fəaliyyətə dövlət maliyyə yardımı belə sahələrdə qeyri-diskriminasiya əsasında göstərilir. İnformasiya vasitələri 8) Milli azlıqlara mənsub şəxslərin azlığın dilində özünün informasiya vasitəsini yaratmaq və istifadə etmək hüququ vardır. Veriliş vasitələrinin dövlət tənzimlənməsi obyektiv və qeyri-diskriminasiya meyarlarına əsaslanır və azlıqların istifadə hüquqlarını məhdudlaşdırmaq üçün istifadə edilməməlidir. 9) Milli azlıqlara mənsub şəxslərin ictimai cəhətdən maliyyələşdirilən informasiya vasitələrində öz dilində veriliş vaxtına imkanı olmalıdır. Milli, bölgə və yerli səviyyələrdə mövcud azlıqların dilində veriliş üçiin ayırılmış vaxtın həcmi və keyfiyyəti milli azlıqların sayına, konscntrasiyasına mütənasib olmalıdır və onun vəziyyətinə, ehtiyacına uyğun gəlməlidir. 66 10) İctimai və özəl informasiya vasitələrində milli azlıqların dilində (dillərində) aparılan proqramların müstəqil xarakteri qorunur. İctimai informasiya vasitələrinin proqramlarının məzmununu və istiqamətlərini müşahidə edən redaksiya şuraları müstəqil olmalıdırlar və fərdi şəxs kimi milli azlıqlara mənsub şəxsi tərkiblərinə daxil etməlidirlər. 11) Xaricdən olan informasiya vasitələrindən istifadə imkanı əsassız şəkildə məhdudlaşdırılmır. Belə imkan milli azlıqlar yaşayan dövlətlərdə ictimai cəhətdən maliyyələşdirilən informasiya vasitələrində azlıqlara ayrılan vaxtın azaldılmasına haqq qazandırmamalıdır. İqtisadi həyat 12) Milli azlıqlara mənsub şəxs də daxil olmaqla bütün şəxslərin fərdi sahibkarlığı seçiminə uyğun dildə və dillərdə aparmaq hüququ vardır. Dövlət rəsmi dildən və ya dövlətlərin dilindən qanuni ictimai maraq - işçilərin və istehlakçıların müdafiəsi ilə, yaxud da müəssisə və dövlət hakimiyyəti arasındakı münasibətlərlə bağlı maraqlar özünü göstərdiyi yerlərdə əlavə istifadəni tələb edə bilər. inzibati hakimiyyət və ictimai xidmətlər 13) Milli azlıqlara mənsub şəxslərin çoxluq təşkil etdikləri bölgələrdə, yerlərdə və istək olduğu halda həmin azlığa mənsub şəxsin bölgə və _yerli hakimiyyət idarələrindən həm rəsmi dildə, yaxud dövlət dillərində, həm də həmin milli azlığın dilində mülki sənədlər və sertifikatlar almaq hüququ vardır. Bölgə vo yerli hakimiyyət idarələri uyğun mülki qeydləri də milli azlıqların dilində beləcə aparırlar. 14) Milli azlıqlara mənsub şəxslərə inzibati hakimiyyətlə öz dilindən, xüsusən, bu şəxslərin arzularını bildirdikləri və çoxluq təşkil etdikləri bölgələrdə və yerlərdə istifadəyə uyğun imkanlar yaradılır. İnzibati hakimiyyət mümkün olan yerdə milli azlıqların dilində ictimai xidmət göstərməyi təmin edir. Bu məqsəd üçün onlar işçi və təlim üzıə uyğun siyasət və ya proqram qəbul edirlər. 15) Milli azlıqlara mənsub şəxslərin çoxluq təşkil etdikləri bölgə və yerlərdə dövlət bölgə və yerli dövlət orqanlarının seçkili üzvlərinin bu orqanlarla bağlı fəaliyyətlərində həm də milli azlıqların dilindən istifadə imkanı təmin etmək üçün tədbirlər görür. Müstəqil milli institutlar 16) Milli azlıqlara mənsub şəxslərin yaşadığı dövlət həmin şəxslər özlərinin dil hüquqlarının pozulduğunu hesab etdikləri halda məhkəmə orqanlarına müraciətin uyğun imkanlarına əlavə olaraq ombudsmenlər və ya insan hüquqları üzrə komissiyalar kimi müstəqil institutlara müraciət imkanı ilə təmin etməlidir. Məhkəmə hakimiyyəti 17) Milli azlıqlara mənsub şəxslər də daxil olmaqla bütün şəxslərin başa düşdükləri dildə həbslərinin, yaxud da saxlanmalarının səbəbləri, özlərinə qarşı ittihamların təbiəti və səbəbi haqqında təcili məlumat almaq, özünü həmin dildə, zəruri hallarda məhkəməyə qədər, məlikəmə vaxtı vo kassasiya zamanı tərcüməçi vasitəsi ilə müdafiə etmək hüququ vardır. 18) Milli azlıqlara mənsub şəxslərin çoxluq təşkil etdiyi bölgələrdə və yerlərdə, istək olduğu halda həmin azlığa mənsub şəxsin məhkəmə araşdırması vaxtı öz dilində, zəruri halda pulsuz tərcüməçi vasitəsi ilə fikrini bildirmək hüququ olmalıdır. 67
Yüklə 3,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|