Amaliyot -1 Mavzu: Ko’p tabaqali semantik model yaratish O’zbekiston respublikasi

H=.

Bu yerda I axborot birliklar toʼplami; C1, C2, …, Cn - axborot birliklar orasidagi

bogʼlanish turlari toʼplami. G tasvir berilgan bogʼlanish turlari toʼplamidan I ga kiradigan axborot birliklar orasidagi bogʼlanishlarni beradi. Modellarda ishlatiladigan bogʼlanishlarning turlariga bogʼliq holda sinflashtiruvchi toʼrlar, funktsional toʼrlar va stsenariylar farqlanadi. Sinflashtiruvchi toʼrlarda strukturalashtirish munosabati qoʼllaniladi. Bunday toʼrlar bilimlar bazasida axborot birliklar oʼrtasida turli xil ierarxik munosabatlarni kiritishga imkon beradi. Funktsional toʼrlar funktsional munosabatlarning mavjudligi bilan xarakterlanadi.

Ularni koʼpincha hisoblovchi modellar deb atashadi, chunki ular bir axborot birliklarni boshqalari orqali «hisoblash» protseduralarini tavsiflashga imkon beradi. Stsenariylarda kauzal munosabatlar, «vosita-natija», «asbob-harakat» va h.k. turdagi munosabatlar ishlatiladi. Аgar toʼrli modelda turli xil bogʼlanishlar ruxsat etilsa, u holda ularni odatda semantik toʼrlar deb atashadi. Semantik tarmoq (toʼr)lar apparati yordamida bilimlarni tasvirlash biror bir muhitni tashkil etuvchi obektlar va ular orasidagi aloqalar majmuasidir. Har xil avtorlar semantik tarmoqlarning turli xil turlari tuzilishini taklif qilmoqdalar. Bu turlarning umumiy asosiy funksional yelementi boʼlib, ikki kiyim ("tugunlar" va "yoylar") dan iborat boʼlgan struktura xizmat qiladi. Har bir tugun biror bir tushunchani, yoy yesa ixtiyoriy ikkita tushuncha orasidagi munosabatni bildiradi. Munosabatlarning har bir jufti oddiy dalilni bildiradi. Tugunlar munosabatning nomi bilan belgilanadi, yoy yoʼnalishiga ega boʼladi. Bunga koʼra aniq dalil tushunchalari orasidagi "Subʼekt yoki obʼekt" munosabatini tasvirlaydi. Misol. "Rustamov institutda ishlaydi". Bu yerda “Rustamov” subʼekt, “institut” esa obʼekt sifatida tasvirlanadi, ular ("obʼekt va subʼektlar") "ishlaydi" munosabati bilan bogʼlangan. U holda " Rustamov institutda ishlaydi" dalilini aks etadigan semantik tarmoqning funksional elementi quyidagi koʼrinishga ega boʼladi: Rustamov institutda ishlaydi. Bu tarmoqda subʼekt va obʼektni bogʼlovchi faqat biror aloqa (munosabat) ishlatiladi. Semantik tarmoqlarni