ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
151 cu illərin əvvəllərində ZSFSR XTK kollegiyasının üzvləri Vartapetyan, Xundadze, Salaridze, katibi İsaxanyan idi. 59 Göründüyü kimi, federal torpaq komissarlığı kimi məsuliyyətli bir qurumda azərbaycanlı təmsil olunmamışdı. Ümumiyyətlə, 20-ci illərin ilk yarısında Cənubi Qafqaz MİK əməkdaşlarından, sadəcə, 15,4 %-i azərbaycanlı idi; 30,8 %-ni ermənilər, 23,1 %-ni gürcülər, 11,5 %-ni isə ruslar təşkil edirdi. 60 20-ci illərdə torpaq mübahisələri komissiyasında Azərbaycan tərəfini Seyid Cəfər Yaqubov təmsil edirdi. Əslən Nijni Novqorod tatarlarından olan, şüurlu həyatını Bakı neft-mədən rayonunda inqilabi hərəkatla bağlamış Yaqubov Cənubi Qafqazın mürəkkəb etnik və etnososial reallıqlarına bələd deyildi. Təsadüfi deyildi ki, Azərbaycanın xalq daxili işlər komissarı M.C.Bağırov 1925-ci ilin noyabrında olmuş müşavirədə onu yaxşı yoldaş, fəqət mübahisəli torpaq məsələrinin incəliklərindən büsbütün başı çıxmayan bir şəxs kimi səciyyələndirmişdi. 61 Yeri gəlmişkən, adını çəkdiyimiz Onanov Qazax və Dilican qəzaları arasında sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi üzrə komissiyaya başçılıq edərkən, Azərbaycan torpaqları hesabına Ermənistanın ərazicə artmasına kifayət qədər kömək göstərmişdi. Təsadüfi deyildi ki, M.C.Bağırov qeyd etdiyimiz müşavirədə bu şəxsi millətçilikdə və daşnaq keçmişində ittiham etmişdi. Oktyabr sazişlərinin Azərbaycanın maraqlarına nə dərəcədə zidd olduğunu dərk edərək, öz etiraz səsini ucaldan ilk rəsmi şəxs Zaqatala qəza torpaq şöbəsinin müdiri Dibir Nəsibov olmuşdu. Bu şəxs, ümumiyyətlə, 20-ci illərin ortalarında Zaqatala kənd icmalarının torpaqlarının Gürcüstan tərəfindən mənimsənilməsi siyasətinə qarşı fəal mövqeyi ilə seçilirdi. O, 1924-cü ilin dekabrın 14-də hakimiyyət orqanlarına ünvanladığı etiraz təliqəsində torpaqların verilməsini qəti şəkildə pisləyirdi. 62 Nəsibov bu aktın, məsələn, Qabaqçöl camaatı üçün sosial- iqtisadi nəticələrini belə qiymətləndirirdi: «Əgər bu torpaqlar Sığnaq qəzası sakinlərinin istifadəsinə verilərsə, onda Qabaqçöl sakinləri otlaqsız qalacaqlar və öz isti yurd-yuvalarını tərk etməli olacaqlar, çünki belə olduğu halda onların... hətta mal-qaralarını otarmaları üçün örüşləri belə olmayacaq». 1925-ci ilin fevralında Qabaqçöl cəmiyyəti müvəkkilləri (fikrimizcə, D.Nəsibovun yaxından iştirakı ilə) Azərbaycan Şuraları MİK və Azərbaycan K(b)P MK-ya ərizə ilə müraciət etdilər. Ərizədə müxtəsər olaraq aşağıdakı dəlillər irəsi sürülmüşdü: 1) Torpaqlar tarixən Zaqatala qəzasının - tarixi Car-Balakən camaatlığının istifadəsində olmuşdur və bu ərazilərdə yaxın zamanlaradək gürcü elementi bulunmamışdır. 2) Torpaqların Gürcüstana verilməsi zaqatalalıların müflisləşməsi deməkdir. 3) Mübahisəli rayonlar (o cümlədən Şirək çölü) Zaqatala kəndlilərinin bilavasitə istifadəsində olduğu üçün onların Zaqatala qəzası idarəçiliyində olması inzibati cəhətdən də özünə haqq qazandırır. Ərizənin sonunda deyilirdi: «Mübahisəli torpaqlara tarixi və faktiki hüquqlar Zaqatala qəzasının əhalisinə məxsusdur və əgər bilik və qüvvə üstünlüyü 152 yolu ilə bu torpaqlar gürcülərə ayrılacaqsa, bu, açıq ədalətsizlik və bizim qanuni hüquqlarımızın və yaşama haqlarımızın pozulması demək olacaq. Bu mübahisəli torpaqlar əhalimizin möhtac qisminin çörək tikəsidir...». 63 Gətirilən fraqmentdə «bilik və qüvvə üstünlüyü» ifadəsi diqqətəlayiqdir. «Bilik» dedikdə, çox güman ki, qabaqçöllülər onların mənafelərini müdafiə edəcək savadlı azərbaycanlı idarəçilik kadrlarının yoxluğuna, «qüvvə» dedikdə isə yuxarı hakimiyyət strukturlarında gürcü və erməni vəzifəlilərinin sayca və nüfuzca üstünlüyünə işarə edirdilər. Bu müraciət Azərbaycan SSR MİK Rəyasət Heyətinin 1925-ci ilin 21 fevralında olmuş geniş iclasında baxıldı. İclasda məsələyə yenidən baxılması və o vaxtadək 1924-cü il 15 oktyabr öncəsi mövcud köhnə vəziyyətin qüvvədə saxlanılması haqqında Cənubi Qafqaz MİK-i qarşısında vəsatət qaldırıldı. 64 Lakin 1925-ci ilin martın 30-da Cənubi Qafqaz MİK nəzdində torpaq məsələləri üzrə komissiyanın iclasında oktyabr protokollarının təsdiqi və Azərbaycan tərəfinin vəsatətinin rədd edilməsi haqqında qərar qəbul edildi. 65 Yeri gəlmişkən, həmin qərar komissiyanın sədri S.Kasyan və katibı Onanov tərəfindən imzalanmışdı. Elə həmin gün Cənubi Qafqaz MİK-in iclası keçirildi. İclasda Kasyanın məruzəsi əsasında torpaq komissiyasının yuxarıda göstərilmiş qətnaməsi təsdiq edildi. 66 Bu qərar oktyabr sazişlərini qüvvəyə mindirməklə bərabər, «mübahisəli torpaqlar» adlandırdığımız məsələyə hüquqi baxımdan yekun vururdu: o tarixdən etibarən Azərbaycan tərəfinin həmin ərazilərin inzibati cəhətdən özünə tabe etdirilməsinə yönəlmiş bütün səyləri dönmədən rədd edilirdi və rədd cavabının da hüquqi əsası kimi məhz 30 mart 1925-ci il qərarı çıxış edirdi. 3. 1920-ci illərin ikinci yarısı-30-cu illərin əvvəllərində Zaqatala kəndlilərinin ġirəkdən tamamən sıxıĢdırılıb- çıxarılması və bunun sosial-iqtisadi nəticələri Birinci paraqrafda biz 1921-ci ildə N.Nərimanov-F.Maxaradze və M.Hacıyev - B.Mdivani sazişlərinə, habelə Azərbaycan-gürcü komissiyasının 8 noyabr 1921-ci il və 28 yanvar 1922-ci il qərarlarına əsasən bəzi torpaqların Azərbaycana qaytarıldığından bəhs etmişdik. Gürcüstan bu qərarların qəbul edildiyi vaxt yenicə sovetləşmişdi; respublikanın siyasi həyatı qeyri-sabit, sosial- iqtisadi vəziyyəti isə böhranlı idi. Lakin 20-ci illərin ortalarına doğru vəziyyət dəyişmişdi: Gürcüstan, digər sovet respublikaları kimi, nisbətən dayanıqlı sosial- iqtisadi inkişaf yoluna qədəm basmışdı. Eyni zamanda, 1924-cü ilin avqustunda Gürcüstanda antisovet çıxışı yatırıldıqdan sonra respublikanın siyasi həyatı da Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|