63
Ağ Hun imperatorluğunun tənəzzülü (567-ci il)
Zaman keçdikcə geniş ərazilərə malik olan imperatorluğu idarə etmək çətinləşdi. Ayrı-ayrı bölgələrdə mərkəzi
hakimiyyətə qarşı çıxışlar artdı.
VI əsrin
ortalarından başlayaraq
Ağ Hun imperatorluğu zəifləməyə başladı.
Müstəqil
xaqanlıqlar meydana gəldi.
Ağ Hun imperatorluğunun zəifləməsinin səbəbi
imperatorluğun genişlənməsi və
yeni ərazilərə
yayılması idi.
VI əsrdə yeni yaranan Göytürk dövləti Ağ hunların
şimal-şərqində sərhəd qonşusu və əsas rəqibi idi. Bu zaman
Göytürk dövləti Ağ Hun dövləti üçün təhlükəyə çevrildi. Göytürk xaqanı
İstəmi xaqan Eftalitlərə qarşı ittifaq bağlamaq
təklifi ilə Sasanilər dövlətinə müraciət etdi. Sasani hökmdarı
Xosrov Ənuşirəvan (531-579) eftalitlərə qarşı birgə çıxış etmək
barədə Göytürk xaqanı İstəminin
təklifini məmnunluqla qəbul etdi.
567-ci ildə Xosrov Ənuşirəvanın və İstəmi
xaqanın
birləşmiş qüvvələri Ağ hunlar üzərinə yürüşə başladılar. Döyüş
nəticəsində:
Ağ hunlar məğlub oldular və Ağ Hun imperatorluğu süqut etdi.
Ağ Hun imperatorluğunun torpaqları
göytürklər və
sasanilər arasında bölüşdürüldü.
QEYD:
Mərkəzi Asiyanın ən qədim vilayətlərindən biri olan Xarəzm Ağ Hun dövlətinin tabeliyində idi. Orada
əkinçilik, sənətkarlıq və
ticarət inkişaf etmişdi. Xarəzm hakimləri
Xarəzmşah titulu daşıyırdılar.
III əsrdən vilayətin mərkəzi
Kiyat, sonra
Ürgənc şəhəri paytaxt oldu. Ağ Hun imperatorluğu dağıldıqdan sonra Xarəzm Göytürklərin tabeliyinə keçdi.
Ağ Hun dövlətinin torpaqlarını bölüşdürmüş dövlətlər
Ağ hunların təsərrüfat həyatı
Başqa türk tayfalarından fərqli olaraq, Ağ hunlar oturaq həyata daha tez keçmişdilər. Onlar
əkinçilik, maldarlıq və
sənətkarlıqla məşğul olurdular. Ağ hunlar ticarət yollarının üzərində çoxlu şəhərlər salmışdılar. Böyük İpək yolu Ağ Hun
dövlətinin ərazisindən keçirdi. Bu yolun bir hissəsi Ağ hunların nəzarəti altında idi.
Eyni əsrdə dövlət yaratmışdılar
Hər ikisi
türk mənşəli idilər
Azərbaycan xalqının təşəkkülündə böyük rol
oynamışdılar
Ağ hunlarla Qərbi hunların oxşar cəhətləri
Böyük Hun dövlətinin dağılmasından sonra köç
etmişdilər
Ağ hun
türkləri
Əsas məşğuliyyəti
əkinçilik, maldarlıq və
sənətkarlıq idi
Ticarət yollarının üzərində
çoxlu şəhərlər salmışdılar
Böyük İpək yolunun bir
hissəsinə nəzarət
edirdilər
Xarəzm vilayətini
özlərinə tabe
etmişdilər
Oturaq həyata daha tez
keçmişdilər
Sasanilər dövləti
Göytürk dövləti
64
I Göytürk xaqanlığı (552-588)
Bumin xaqan. I Göytürk dövlətinin yaranması (552-ci il)
Böyük Hun imperatorluğu dağıldıqdan sonra türklər
Şimali Çinin düzənliklərində
türk tayfalarının yaratdığı
Jujan dövlətinin əsarəti altına düşdülər.
V əsrdən etibarən
Jujan dövləti zəifləməyə başladı. Bu zaman azadlıqsevər türk qəbilələri jujanlara qarşı
çıxmağa başladılar. Türk qəbilələrinin birinin başçısı olan
Bumin xaqan 552-ci ildə jujan
xanının üzərinə hücum etdi. Hücum nəticəsində Bumin xaqan ujanlar üzərində qələbə
qazandı.
552-ci ildə ujanlar üzərində qələbədən sonra Bumin xaqan:
I Göytürk dövlətini yaratdı.
Özünü dövlətin
hökmdarı (il xaqan) elan etdi.
Ötükən şəhərini dövlətin paytaxtı elan etdi.
I Göytürk dövlətinin ən qüdrətli dövrü. Muğan xaqanın hakimiyyəti (552-572)
Bumin xaqan
bir il hökmranlıq etdikdən sonra vəfat etdi. Onun yerinə keçən oğlu
Muğan xaqan (552-572) hakimiyyətə
gəldi. Muğan xaqanın hakimiyyəti dövründə:
Göytürk dövləti qüdrətli imperatorluğa çevrildi və Çin türklərdən asılı
vəziyyətə düşdü
Qardaşı İstəmi xaqanın başçılığı
ilə göytürklər
Şimali Qafqazı tutaraq Bizans torpaqları
üzərinə hücum etdi,
həmçinin İstəmi xaqanın başçılığı ilə göytürklər sasanilər dövləti ilə birlikdə Ağ hun dövlətini süquta uğratdılar.
I Göytürk imperatorları
Jujan dövlətini məğlub etdi, I Göytürk dövlətini yaratdı, Özünü dövlətin
hökmdarı (il xaqan), Ötükən şəhərini isə dövlətin paytaxtı elan etdi.
Çini türklərdən asılı
vəziyyətə düşdü, Göytürk dövləti
qüdrətli
imperatorluğa çevrildi.
Göytürklər Şimali Qafqazı tutaraq Bizans torpaqları
üzərinə hücum
etdi
İstəmi xaqan (572-576)
Muğan xaqan (552-572)
Bumin xaqan
Bumin xaqan
