Andijon mashinasozlik instituti standartlashtirish asoslari

 
 
 

Qatordagi sonlar miqdori. 
4.2- rasm Arifmetik qator sonlari nisbiy ayirmasining 
ularning qatordagi o`rniga bog`liqligi 
N
is
b
iy 
a
yi
rma
 %
 
1 
2 
3 
4 
5 
a
1
 
U
n 
6 
d
 
n 
U
n
=a+d(n-1)
 
4.1-rasm. Arifmetik progressiyaning grafigi 

---

84 
Masalan, burama (rezba) diametrlari, tishli g`ildirak modullar qatori: 1; 1.1; 1.2 
(d=0,1) ; 1.4; 1.6; 1.8; 2.0 (d=0,2); 2.5; 3.0; 3.5; 4.0; 4.5; 5 (d=0,5) va hokazo 
pog`onali arifmetik qatorlar (standartlashtirishda keng qo`llaniladi ( GOST 8724-81, 
GOST 9513-60). 
Amaliy tajriba shuni ko`rsatdiki, standartlashtirish maqsadida sonlar ketma – 
ketligining geometrik qatori ancha qulay. Uning matematik ifodalanishi quyidagicha:
U
n 
= a
1
q
n-1
bu yerda: a
1 
– birinchi hadi, q – maxraji, n – hadlar soni. Geometrik qatorning 
grafik ifodasi 4.3 – rasmda keltirilgan. 
4.3-rasm. Geometrik progressiyaning grafigi. 
Agar a
1
=1 bo`lsa:
U
n 
= q
n-1
Bunday progressiyaning xossalari quyidagi: 
a) ikkita qo`shni hadning nisbati, progressiya maxrajiga teng. 
Masalan: 1-2-4-8-16-32-64 bo`lsa
q
....




2
4
8
2
4
1
2
yoki umumiy holda 
q
N
N
i
i


1
bo`ladi 
b) progressiyaning ikkita hadi ko`paytmasi yoki bo`linmasi shu progressiyaning 
hadi bo`la oladi. 
Masalan: 2

4=8; 8

4=32; 16

4=64 bo`lsa
16:2=8; 64:8=8; 32:8=4 natijaviy sonlar, Ya’ni 4,8,32,64 progressiyaning 
xadlari bo`ladi. 
Shunday qilib biz yuqorida ko`rib chiqqan arifmetik va geometrik sonlar ketma-
ketligi standarlashtirishda keng qo`llaniladi va uninig nazariy asosini tashkil qiladi. 

---

85 
Qo`shni o`lchamlar farqining nominal o`lchamlar qatoriga nisbatan o`zgarish 
qonuniyati bo`yicha geometrik progressiyadan foydaianish ancha qulay (4.4-rasm).