Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 

 

 

 

 

 

510 

 

İlk dəfə olaraq V.R.Volobuyev [10] relyefin plastika metodu əsasımnda Mil 

düzünün  torpaq  xəritəsini  tərtib  etmişdir.  Son  illərdə  V.M.Fridland  [24]  və  İ.N. 

Stepanov  [22;  23]  tərəfindən  relyefin  plastika  metodu  əsasında  torpaq  örtüyünün 

xəritələşdirilməsi  və  torpaq  örtüyü  strukturlarının  elmi-nəzəri  və  təcrübi  öyrənil-

məsi  sahəsində  geniş  həcmli  tədqiqat  işləri  aparılmışdır.  Bu  tədqiqatların  nəticəsi 

olaraq  İ.N.Stepanov  [22;  23],  sonralar  Q.Ş.Məmmədov,  H.M.Hacıyev  və  A.B.Cə-

fərov  [7]  tərəfindən  “Relyef  nəzərə  alınmaqla  torpaq  xəritəsinin  tərtibi”  üzrə 

metodik tövsiyyə çap olunmuşdur. 

Relyef  xüsusiyyətləri  nəzərə  alınmaqla  müəlliflər  tərəfindən  “torpaq 

xəritələrinin  tərtibi”  üzrə  dağlıq  ərazilərdə  müxtəlif  baxarlı  yamacların 

torpaqəmələgəlmə prosesində bu və ya digər dərəcədə rolunun nəzərə alınması və 

sektorlara bölünməsi təklif olunur. 

Yamaclar  2  yerə:  kölgəli-şimal  (0

0

),  şimal-qərb  (270-360

0

),  qərb  (270

0

), 

şimal-şərq  (0-90

0

);  günəşli-cənub  (80

0

),  cənub-qərb  (180-270

0

),  cənub-şərq  (90-

180

0

), şərq (90

0

) bölünür. 

Mövcud  metodikalar  əsasında  qazax  rayonu  “Dağ  Kəsəmən”  tədqiqat 

sahəsinin  1:10  000  miqyasında  relyefin  plastikası  xəritəsi  tərtib  edilmişdir. 

Geomorfoloji cəhətdən ərazinin dağ yamacları və dərələrlə mürəkkəbləşən relyefin 

plastikası xəritəsində (şəkil ) aşağıdakı relyef komponentləri ayrılmışdır. 

1.

 

Kölgəli şimal-qərb baxarlı yamaclar; 

2.

 

Günəşli cənub-şərq baxarlı yamaclar; 

3.

 

Dərə formalı mikroçökəkliklər. 

 Relyefin  plastikası    xəritəsi  əsasında  hazırlanmış  torpaq  xəritələrində  (M  1:  10 

000) relyefin yuxarıda göstərilənləri nəzərə çarpacaq komponentləri üzrə elementar 

torpaq  arealları  konturlarının  paylanması  qanunauyğunluqları  öz  əksinitapmışdır. 

Onların  vasitəsi ilə ərazidə  yayılmış dağ boz-qəhvəyi (şabalıdı) torpaq növlərinin 

genetik  xüsusiyyətlərini  özündə  vizual  surətdə  müəyyənləşdirmək  mümkün 

olmuşdur.  Aparılmış  çöl-torpaq  və  kameral-laboratoriya  tədqiqatları  əsasında  dağ 

boz-qəhvəyi torpaqların müxtəlif növləri və növmüxtəliflikləri müəyyən edilmişdir 

---

 

 

 

 

 

 

511 

 

(şəkil).

 

---

 

 

 

 

 

 

512 

 

 

Qazax rayonu Dağ-Kəsəmən tədqiqat sahəsinin relyefin

                         plastika xəritəsi

Miqyas 1:10 000

Legenda

K-27

K-30

100 m

K-25

410

415

420

425

430

435

410

415

420

420

425

430

435

440

445

Kölgəli şimal-qərb

baxarlı yamac

Günəşli cənub-şərq

baxarlı yamac

Dərə tipli

mikroçökəklik

Torpaq kəsimləri

410 Yüksəklik horizontları

Ağ

sta

fa ç

ayı

n S

ağs

ahi

li s

uva

rm

a k

ana

lı

---

 

 

 

 

 

 

513 

 

Cədvəl 1 

Kiçik Qafqazın şimal-şərq hissəsi dağ boz-qəhvəyi (şabalıdı) torpaqlarının diaqnostik 

göstəricilərinə kölgəli və günəşli yamacların təsiri 

 

Kəsim 

№-si 

Genetik 

qatlar və 

dərinlik, sm 

Humus,% 

Azot,% 

C:N 

CaCO

3

 

pH su məhlu-

lunda 

Quru 

qalıq 

Udulmuş əsaslar 100q torpaqda 

mq-ekv 

Qranulometrik tərkib,% 

Cəmi 

Ca" 

Mg" 

< 0,001mm  < 0,01 mm 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

Kölgəli baxarlı yamaclar 

30 

AUv  0-22 

3,52 

0,25 

7,5 

Yox 

7,3 

0,106 

37,6 

28,9 

9,3 

13,80 

40,60 

AUz  22-43 

2,09 

0,18 

7,1 

3,4 

7,9 

0,103 

29,4 

21,3 

8,1 

12,16 

43,92 

B  43-75 

0,85 

t.olm 

- 

6,4 

8,1 

0,134 

26,6 

19,7 

6,9 

17,52 

48,32 

BC  75-108 

0,56 

- 

- 

8,5 

8,2 

0,250 

24,0 

18,3 

5,7 

12,48 

48,68 

C  108-136 

0,32 

- 

- 

7,7 

8,0 

0,493 

22,7 

17,5 

5,2 

9,36 

22,68 

 

34 

AUv  0-20 

2,82 

0,23 

6,1 

Yox 

7,5 

0,128 

34,1 

27,3 

6,8 

18,88 

47,92 

AUz  20-38 

2,25 

0,18 

7,2 

2,3 

8,0 

0,135 

30,2 

23,8 

6,4 

22,60 

56,48 

B  38-73 

1,46 

0,11 

7,4 

4,2 

8,2 

0,148 

26,5 

21,0 

5,5 

28,04 

60,12 

BC  73-105 

0,83 

t.olm 

- 

9,0 

8,3 

0,224 

25,0 

20,6 

4,4 

27,76 

54,28 

C  105-140 

0,45 

- 

- 

8,2 

8,2 

0,346 

21,8 

18,4 

3,4 

12,68 

34,28 

Günəşli baxarlı yamaclar 

27 

AY  0-13 

1,88 

0,19 

5,6 

6,4 

7,9 

0,383 

24,3 

20,2 

4,1 

16,92 

38,08 

A/B  13-34 

1,15 

0,10 

5,8 

8,6 

8,2 

0,865 

23,4 

19,2 

4,2 

17,24 

44,60 

B/C  34-62 

0,73 

t.olm 

- 

9,4 

8,5 

1,307 

20,9 

16,8 

4,1 

18,04 

55,12 

Cca  62-85 

0,40 

- 

- 

7,7 

8,2 

1,188 

18,5 

15,1 

3,5 

12,68 

34,28 

 

45 

AY  0-20 

2,25 

0,18 

7,1 

6,5 

8,0 

0,115 

26,0 

21,4 

4,6 

15,68 

47,92 

A/B  20-36 

1,43 

0,11 

7,4 

14,9 

8,3 

0,122 

25,3 

19,3 

6,0 

12,60 

46,48 

B  36-75 

0,75 

0,07 

5,9 

17,1 

8,5 

1,123 

23,8 

17,5 

6,3 

18,04 

45,12 

B/C  36-75 

t.olm 

t.olm 

- 

11,5 

8,4 

0,328 

20,0 

16,2 

3,8 

17,76 

34,18 

Cca  92-130 

- 

- 

- 

9,0 

8,4 

0,392 

19,5 

14,1 

5,4 

10,68 

32,28 

 

 

 

 

---