Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 

71 

 

etmişdir.  Çox  az  bir  qismi  nümunənin  sünbülləməsi  isə  may  ayının  2-ci 

ongünlüyündə müşahidə edilmişdir.  

Məlumdur ki, məhsul  bitki orqanzmində ardıcıl gedən fizioloji proseslərin son  

nəticəsidir.  Buğda  üçün  optimal  sünbülləmə  müddətinə  malik  olmaq  onun    dən 

məhsulunu formalaşdıran fzioloji proseslərin təbii surətdə normal olaraq öz axarı ilə 

getməsi üçün lazım olan zamana malik olmaq şansıdır. 

 

Cədvəl  2-də  Beynəlxalq  pitomniklərdəki  buğda  nümunələrinin  orta  boy 

göstəriciləri  verilmişdir.  Cədvəldən  göründüyü  kimi  tədqiqat  illəri  ərzində 

nümunələrin  orta  boyu  əsasən  81-121  sm  hüdudunda  olmuşdur.  Variasiyaların  ən 

aşağı həddi təqribən 55sm, ən yuxarı həddi isə147 sm olmuşdur.   

 

Beynəlxalq pitomniklərdəki buğda nümunələrinin orta boy göstəriciləri,  

(Abşeron, 2011-2014-cü illər) 

Cədvəl 2 

 

 

İllər 

Pitomniklərin adı 

Nümunələrin sayı, 

ədədlə 

Bitkinin boyu, sm 

Orta  

Variasiya 

2011 

18

th

 FAWWON IR 

140 

88 

73-117 

18

th

 FAWWON SA 

75 

81 

65-155 

2012 

19

th

 FAWWON IR 

234 

84 

55-106 

19

th

 FAWWON SA 

108 

91 

55-117 

2013 

20

th

 FAWWON IR 

165 

81 

60-110 

20

th

 FAWWON SA 

111 

98 

65-125 

2014 

21

th

FAWWON IR 

170 

99 

72-129 

21

th

FAWWON SA 

108 

121 

86-147 

 

Boy  göstəricisi  nümunələrin  yatmaya  davamlılığında  və  mexaniki  yığımın  əlverişli 

olmasında əhəmiyyətli göstəricidir. Bu məqsədlə hər il vegetasiyanın sonunda seçilən 

nümunələrin boyu 80-100 sm həddində götrülmüşdür.  

2011-2014-cü  vegetasiya  illəri  ərzində  pitomniklərdəki  nümunələrin  sarı  və 

qonur  pas,  unlu  şeh  xəstəlikləri  ilə  sirayətləmə  dərəcələri  də  fitopatoloji 

müşahidələrlə  tədqiq    edilmişdir.  Müəyyən  edilmişdir  ki,  2010-cu  vegetasiya  ilində 

bir neçə illik depressiyadan sonra sarı pas xəstəliyi yenidən yayılmağa başlamışdır. 

2011-2014-cü  vegetasiya  illəri  ərzində  sarı  və  qonur  pasın,  unlu  şehin 

yayılması  1-3-cü  şəkillərdə  verilmişdir.  %-lə  göstərilən  rəqəmlər  xəstəliyə  yoluxan 

nümunələrin sayının illər üzrə əkilmiş bütün nümunələrin ümümi sayının neçə %-ni 

təşkil etdiyini göstərir.

 

 

---

 

72 

 

 

Şək.1. Sarı pasın yayılması, Abşeron 2011-2014-cü illər 

 

 

Şək.2. Qonur pasın yayılması, Abşeron 2011-2014-cü illər 

 

 

 

 

Şək.3. Unlu şehin yayılması, Abşeron2011-2014-cü illər 

 

Beləliklə,  2011-ci  ildə  sarı  pas  xəstəliyi  tədqiq  olunan  FAWWON  IR  və 

FAWWON SA pitomniklərində uyğun olaraq, 19 və 32%, qonur pas 11 və 22%, unlu 

şeh  isə  34  və  51%  olmuşdur.  2012-ci  ildə  bu  xəstəliklərin  hər  üçü  depressiyaya 

uğramışdır. 2013-cü ildə sarı pas xəstəliyi ilə sirayətlənən nümunələrin sayı azalmış, 

0

10

20

30

40

2011

2012

2013

2014

FAWWON SA

FAWWON IR

0

10

20

30

40

50

60

2011

2012

2013

2014

22% 

0 

59% 

0 

11% 

0 

41% 

0 

FAWWON SA

FAWWON IR

0

20

40

60

2011

2012

2013

2014

FAWWON SA

FAWWON IR

---

 

73 

 

uyğun  olaraq,  18  və  16%,  qonur  pas  çox  geniş  yayılmış,  41  və  59%,  unlu  seh 

azalmışdır (15 və 22%). 2014-cü ildə sarı vəqonur pas yenidən depressiyaya uğramış, 

unlu şeh isə əvvəlki illərə nisbətən daha çox yayılmışdır (44 və 39%).  

Hər vegetasiya ilinin sonunda fitopatoloji müşahidələr nəticəsində xəstəliklərə 

davamlı və orta davamlı nümunələr seçilmişdir.  

Tədqiqat illəri ərzində pitomniklərdə əkilnmiş bütün nümunlərin vahid sahədən 

(1m

2

)  məhsuldarlığıda  müəyyən  edilmişdir.  3-cü  cədvəldə  əkilmiş  bütün  nümünələr 

illər üzrə vahid sahədəki məhsuldarlıq göstəricilərinə görə qruplaşdırılaraq aşağı (300 

q/m

2

- ə qədər), orta (300-500 q/m

2 

arası), yüksək (500-600 q/m

2

) və daha yüksək (600 

q/m

2 

-dən yuxarı) olmaqla 4 qrupda cəmlənmişdir. 

 

Cədvəl 3 

Beynəlxalq pitomniklərdəki buğda nümunələrinin məhsuldarlıq göstəricilərinə 

görə qruplaşdırılması  (Abşeron, 2011-2014-cü illər) 

 

İllər 

Pitomniklərin adı 

Nümunəl

ərin sayı, 

ədədlə 

Məhsuldarlıq, q/m

2 

300-ə qədər 

301-500 

501-600 

601-dən 

yuxarı 

q/m

2

 

% 

q/m

2

 

% 

q/m

2

 

% 

q/m

2

 

% 

2011 

18

th

 FAWWON IR 

140 

46 

32,9 

70 

50,0 

19 

13,6 

5 

3,60 

18

th

 FAWWON SA 

75 

45 

60,0 

22 

29,3 

5 

6,70 

3 

4,00 

2012 

19

th

 FAWWON IR 

234 

11 

4,70 

146 

62,4 

32 

13,7 

45 

19,2 

19

th

 FAWWON SA 

108 

17 

15,7 

65 

60,2 

15 

13,9 

11 

10,2 

2013 

20

th

 FAWWON IR 

165 

31 

18,8 

101 

61,2 

25 

15,2 

8 

4,80 

20

th

 FAWWON SA 

111 

36 

32,4 

45 

40,5 

18 

16,2 

12 

10,8 

2014 

21

th

 FAWWON IR 

170 

2 

1,2 

55 

32,4 

43 

25,3 

70 

41,2 

21

th

 FAWWON SA 

108 

- 

0 

7 

6,50 

12 

11,1 

89 

82,4 

 

Cədvəldən  göründüyü kimi 2011-ci vegetasiya ilində nümunələrin əksəriyyəti 

aşağı  və  orta  məhsuldar  qruplara  aid  olmuşdur.  Yüksək  və  daha  yüksək  məhsuldar 

nümunələrin  sayı  az  olmuşdur.  Sonrakı  illərdə  isə  orta  və  yüksək  məhsuldar 

qruplarda  nümunələrin  sayı  artmışdır.  Bütövlükdə  götürdükdə  2011-ci  ildə  aşağı 

məhsuldarlığa  malik  nümunələr  (~33%),  2012-ci  ildə      orta  məhsuldar  nümunələr 

(~60%), sonrakı illərdə isə orta və yüksək məhsuldarlığa malik nümunələr sayca daha  

çox olmuşdur.  

Hər  vegetasiya    ilinin  sonunda  öyrənilmiş  materialdan  sarı  pas,  qonur  pas  və 

unlu şehə qarşı davamlı (R) və orta davamlı (MR), gövdəsi  yatmaya davamlı (boyu 

100  sm-dən  aşağı),    optimal  sünbülləmə  müddətinə  (110-130    gün)  malik,  yüksək 

məhsuldar (500-600 qr/ m

2

  və daha artıq)olan perspektiv nümunələr seçilmişdir. 

2011-2014-cü  tədqiqat  illəri  ərzində  FAWWON  IR  pitomnikində  toplanmış 

709  nümunədən  78,  FAWWON  SA    pitomnikində  toplanmış  402  nümunədən  64 

nümunə seçilərək sonrakı tədqiqatlara cəlb olunmuşdur. 

Beləliklə,  2011-2014-cü  tədqiqat  illəri  ərzində  Əkinçilik  Elmi-Tədqiqat 

İnstitutunun  Abşeron  təcrübə  bazasında  Beynəlxalq  Seleksiya  Mərkəzlərindən 

---