99
THE INVESTIGATION OF STRUCTURAL ELEMENTS OF LOCAL AND
INTRODUCED DURUM WHEAT IN THE FOURTH GENERATION INTER-
SPECIES HYBRID’S
F.A.Khudayev ph.D. in agriculture
Research Institute of Crop Husbandry
E-mail: faiq03@mail.ru
The article talks over the results of analyse of the structural elements of the
fourth generation hybrids of durum wheat in the irrigation process. Hybrids have
been chosen for the diversity of: plant height, the numbers of seeds in wheat`s ear, the
plant`s weight and for the weight of 1000 kernels.
UOT 635.652.654
MƏRCİMƏK GENOTİPLƏRİNDƏ BİR SIRA BİOMORFOLOJİ
PARAMETRLƏRİN ÖYRƏNİLMƏSİ
Ş.E.MƏMMƏDOVA, H.M.ŞIXLİNSKİ
AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutu, Bakı, AZ1106, Azadlıq prospekti 155,
Azərbaycan,
sh.haci@yahoo.com; samsiyya.memmedova@mail.ru
Məqalədə
institutun
Abşeron
Elmi-Tədqiqat
Bazasında
mərcimək
genotiplərinin bir sıra biomorfoloji parametrlərinin (çıxışların sayı, çiçəkləmə 50%-
də, paxlanın əmələ gəlməsi 50%-də, bitkinin hündürlüyü (sm), birinci paxlanın əmələ
gəlməsinə qədər olan hündürlük (sm), gövdələrin sayı, bir bitkidə olan toxumların
sayı, bir bitkidə olan paxlaların sayı, paxlada olan toxumların sayı, paxlanın
uzunluğu, 100 toxumun kütləsi (q), ümumi məhsuldarlıq) öyrənilməsindən bəhs edilir.
Açar sözlər: mərcimək, genotip, biomorfoloji parametrlər, çiçəkləmə,
məhsuldarlıq
Ключевые слова: чечевица, генотип, биоморфологическиe параметры,
цветение, урожайность
Keywords:
lentil,
genotype,
biomorphological
indicators,
flowering,
productivity
Respublikamızda ərzaq məqsədi üçün istifadə olunan və qədim zamanlardan
becərilən paxlalı bitkilərdən mərciməyi göstərmək olar. Bu bitkinin dəni
karbohidratlarla, zülallarla, əvəzolunmayan amin və yağ turşuları, vitaminlərlə
(xüsusilə də B və E qrupuna aid) və minerallarla zəngindir. Bunlarla yanaşı göstərilən
maddələr insan orqanizmi tərəfindən yüksək səviyyədə (86%) mənimsənilir və onun
inkişafına müsbət təsir göstərir. Ərzaq paxlalı bitkilər zülal probleminin həllində
mühüm rol oynayır. Qida rasionunda zülal çatışmazlığı insan orqanizminə mənfi təsir
göstərir və xroniki zülal aclığı prosesi yaranır ki, nəticədə bir sıra fəsadlar baş verir.
100
Heyvan mənşəli zülalların çatışmazlığını bu bitkilər əvəz edə bilərlər. Ona görə də
əhalinin qida rasionunda bu bitkilərdən geniş şəkildə istifadə edilməsi məsləhət
görülür [1; 2; 3; 4; 5].
Ayrı-ayrı bölgələrdə torpaq-iqlim şəraitinin müxtəlifliyi bu bölgələr üçün
yüksək məhsuldar, ətraf mühitin əlverişsiz faktorlarına, xəstəliklərə qarşı davamlı,
adaptiv xüsusiyyətli, intensiv tipli sortların yaradılmasını tələb edir. Buna görə də
ərzaq paxlalı bitkilərin müxtəlif ekoloji-coğrafi mənşəyə malik olan dünya
kolleksiyası nümunələri və yerli nümunələr toplanaraq öyrənilməli, onların
respublikamızın müxtəlif bölgələrində ekoloji sınaqları keçirilərək üstün
xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilməli və seleksiya yolu ilə hər bölgə üçün əlverişli
sortlar yaradılmalıdır [6; 7; 8; 9].
AMEA-nın Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun Abşeron Elmi-Tədqiqat Bazasında
tədqiq olunan mərcimək genotiplərinin bir sıra biomorfoloji parametrləri
öyrənilmişdir. Tədqiq olunan sortnümunələr standart Arzu sortu ilə müqayisəli
şəkildə öyrənilmişdir. Bu mərcimək genotipləri Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən
toplanılmış və bir sıra Beynəlxalq mərkəzlərdən introduksiya olunmuşdur.
Cədvəl 1
Abşeron Elmi-Tədqiqat Bazasında mərcimək sortnümunələrinin bir sıra
biomorfoloji xüsusiyyətlərinin nəticələri (2015-ci il)
s/s
N
ü
m
un
əl
ər
in
a
d
ı
Ç
ıx
ış
la
rı
n
s
ay
ı
Ç
iç
ək
lə
m
ə
50%
-də
P
ax
la
n
ın
ə
m
əl
ə
gə
lm
əs
i 5
0%
-də
B
it
k
in
in
h
ü
nd
ü
rl
ü
yü
,
sm
1
-c
i p
ax
la
n
ın
əm
əl
əg
əl
m
əs
in
ə
q
əd
ər
o
la
n
h
ü
nd
ü
rl
ü
k
, s
m
G
öv
d
əl
ər
in
sa
yı
, ə
d
əd
lə
1
2
3
4
5
6
7
8
1.
Flip2011-61
90
3.V.15
8.V.15
30
10
2
2.
F.2011-64
82
28.IV
4.V
36
12
2-3
3.
F.2011-32
92
28.IV
3.V
33
13
3
4.
F.2011-31
94
30.IV
5.V
37
12
3
5.
10928
72
1.V
6.V
33
12
3
6.
F.2011-40
85
30.IV
5.V
30
11
2
7.
10946
88
3.V
9.V
36
10
3
8.
10937
74
1.V
7.V
34
12
3
9.
10940
88
30.IV
6.V
30
10
3
10. 10926
85
1.V
7.V
30
11
2
11. 10925
93
2.V
8.V
27
7
2
12. F.2011-384
86
2.IV
8.V
28
10
3
13. 10942
68
1.V
7.V
31
10
2
14. 10934
84
3.V
8.V
35
7
3
15. 10929
91
3.V
8.V
31
15
3
16. 10930
92
30.IV
6.V
30
11
2
17. F.2011-29
92
2.V
8.V
28
12
2
18. F.2011-36
97
2.V
7.V
31
12
3
19. 10932
81
2.V
8.V
44
14
2-3
20. 10946
88
3.V
9.V
36
10
3
21. St.Arzu
100
28.IV
5.V
45
18
2-3