(dia orgen) təsiri altında qisas ilə bağlı işlər görülür. Qisas ilə
cəza arasında fərq var: cəza cəzalanan şəxsə görə həyata ke-
çirilir, qisas isə qisasçımn özünə görə, yəni onun qəzəbini
söndürmək üçün. Qəzəbin пэ olduğunu ehtiraslar haqqında
traktatda66 aydınlaşdıracayıq. Istəyin təsiri altında bizə xoş
gəbn hər şeyi edirik; xoş olan şeylərin sırasına alışdığımız,
mehr saldığımız şeylsr
də daxildir, ona görə ki, vərdiş etdik-
lərinə görə öz təbiətiərinə görə xoş olmayan çox şeyi həvəslə
edirlər.
Beləliklə, bütün deyilənbrin nəticəsində bizə məlum
ohır ki, insanların özü-özünə etdikləri hər şey nemətdir və ya
nemət kimi görünür və ya xoşdur, ya da xoşagələn kimi
görünür. Amma, insanlar öz-özünə etdikləri hər şeyi könüllü
etdiklərinə və məcburiyyət nəticəsində isə öz-özünə heç nə
etmədiklərinə görə insanların könüllü etdikbri hər şeyi əsil
nemətbrin sırasma və ya nemət kimi görünənlərin sırasma,
həqiqətən də xoş olan, ya da xoş görünən şeylərə aid etmək
olar. Мэп nemətlərin sırasma həqiqi və ya beb görünən şər-
dən qurtulmağı da, böyük şərin daha kiçik şərlə əvəz olun-
masını da əlavə edirəm, çünki, beb şeylər тйэууэп mənada
arzuolunandır, т э п , həm də xoşagəlməz, ya da beb görünən
şeylərdən xilas olunmağı, ya da çox xoşagəlməz şeyin az xo-
şagəlməz şeyb əvəz edilməyini də xoş olan şeybrə aid edi-
гэт. Beləliklə, faydalı və xoş şeybri nəzərdən keçirmək la-
zımdır, bilmak lazımdır ki, onlar пэ qədərdir və necədir.
Faydalı olan şeylər haqqmda biz daha əvvəl məşvərətçi xa
rakterli nitqlərdən danışan zaman söz açmışdıq; indi isə xoş
olan şeybr haqqmda danışaq. Bunun üçün hər bir məlum
predmetə münasibətdə пэ çox qeyri-müəyyən, пэ də həddin-
dən çox xırdaçı olmayan tərifləri kifayət hesab etmək olar.
54
11.
Məmnuniyyətin tərifi. Xoşluğun müxtəlif kate-
qoriyaları.
Məmnuniyyətə (hSdone) ruhun bir hərəkəti və onun
ruhun təbii durumuna sürətli və hissolunan şəkildə yerbş-
məsi kimi tərif verək67, narazılığı isə buna əks olan bir şey
kimi müəyyənbşdirək. Əgər bütün buna oxşarlar məmnu-
niyyətdirsə, onda aydmdır ki, yuxarıda göstərdiyimiz ruhi
vəziyyətin yaratdığı hər şey xoşdur, onu məhv edən, ya da
əks xarakterli ruhi vəziyyət yaradan hər şey isə xoş deyil.
Buradan beb bir nəticə çıxır ki, öz təbii vəziyyətinə qayıt-
maq və xüsusilə təbiətinə uyğun baş verən bir şeyi özünə
qaytarmaq əksər hallarda xoşdur. Vərdişlər də xoşdur, ona
görə ki, vərdişlərimiz bir növ təbii əhəmiyyətə malik olur,
vərdiş bir qədər təbiətə yaxm olduğuna görə “tez-tez” an-
layışı “həmişə” anlayışına yaxındır, təbiət “həmişə” anlayı-
şma, vərdiş isə “tez-tez” anlayışına aiddir. Zorakılıqsız edi-
b n şeybr xoşdur, ona görə ki, zorakılıq təbiətə ziddir; məhz
bu əsasda bütün zəruri olanlar əzabdır və çox haqlı olaraq
deyibbr ki:
Нэг cür zərurət öz təbiətinə görə əziyyətdir.68
Əgər insanlar vərdiş etməyiblərsə, qayğılar, himayə və
səybr xoşagəlməzdir və bütün bu şeybr zəruri, məcburi şey-
b r sırasına daxildir; amma son halda vərdiş onları xoşagə-
limli edir. Yuxarıda göstəribnbrə öz xarakterinə görə əks
olanlar xoşdur; buna görə də xoş olan şeybrin sayına
yüngülxasiyyətlilik, fəaliyyətsizlik, qayğısızlıq, zarafat və
yuxu daxildir, məhz ona görə ki, bu şeylərdən heç birinin
zərurət ib əlaqəsi yoxdur. İstəyin obyekti olan hər şey də
xoşdur, ona görə ki, istəklər məmnuniyyətə can atmaqdır.
tstəklərdən bəzibri ağılsızdır, başqaları isə ağıllı; ağılsız is-
təkbrin sırasına ebbrini daxil edirəm ki, insanlar onları is-
təyin predmeti haqqmda olan bu və başqa rəylərdən asıh
55