Asif mehraliyev

 

93 

rayonlarında  və  dünyanın  digər  subtopik  iqlim  zonalarında 

becərilir.  XlX  əsrin  sonlarından  Yaponiyadan  Qara  dəniz 

sahillərinə  və  Gürcüstanın  subtropik    zonalarına,  1930-cu 

ildən  isə  buradan  Azərbaycana  gətirilmişdir.  Hal-hazırda 

Azərbaycanın 

əksər 

rayonlarında 

Landşaftın 

əsas 

elementlərindən biri kimi müvəffəqiyyətlə becərilir.  

Azərbaycanda  Yapon  əzgili  əsasən  bəzək  bitkisi  kimi 

əkilib  becərilir.  Bununla  yanaşı,  ətli-şirəli,  şirin-turşməzə 

meyvələrindən  insanlar  təzə  halda  və  toxumun  çıxarıb 

mürəbbə bişirməklə, eyni zamanda toxumla birlikdə  kompot 

hazırlamaqla istifadə edirlər. 

Meyvələrin  tərkibində  0,23-1,36%  alma  turşusu,  10,6 

mq C vitamini, 7-14% şəkər olduğu qeyd olunur. 

Bitki, meyvə əldə etmək məqsədilə əkildikdə qış ayları 

–5°C-dən aşağı, bəzək məqsədilə əkildikdə – 15°C-dən aşağı 

temperaturu olan bölgələrdə əkilməsi məsləhət bilinmir. Eyni 

zamanda,  güclü  küləktutan  yerlərdə  də  əkildikdə  bitki  öz 

dekorativliyini itirir və meyvə əmələ gətirmir.  

Park  və  bağlarda  küləkdən  mühafizə  olunan  yerlərdə 

tək-tək  yarpağın  tökən  bitkilərlə  qarışıq,  bordürlərın 

kənarında  isə  cərgəvi  əkildikdə,  əraziyə  xüsusi  gözəllik 

gətirir,  əlverişli  torpaq-iqlim  şəraitində  tez  böyüyən 

olduğundan,  əkin  zamanı  bir-birindən  və  digər  kol  tipli 

bitkilərdən  ara  məsafəsi  4-6  m  saxlandıqda  daha  yaxşı 

inkişaf edir. Magistral yol kənarlarında, yaşıl çəmən (qazon) 

sahələrdə əkilməsi məqsədəuyğun deyil. Çünki yol kənarları 

küləkçəkən  olduğundan  və  maşınların  zəhərli  qazından 

bitkilər  normal  böyümür.  Yaşıl  çəmən  sahələrdə  isə  yaxşı 

görüntü  effekti  yaratmır  və  kölgə  salmaqla  qazonun 

inkişafına mane olur.  

Yapon əzgili işığa, münbit torpağa və rütubətə tələbkar 

bitkidir.  Buna  baxmayaraq,  40°C-dən  yuxarı  temperaturda 

yarpaqlarında  yanıqlıq  və  uc  hissələrin  quruması  müşahidə 

 

94 

olunur.  –3-5°C  şaxtada  generativ  orqanları,  –12-15°C 

şaxtada bütün yarpaq və zoğları, –18-20°C şaxtada isə bütün 

yerüstü  hissəsi  məhv  olur.  Rütubət  çatışmazlığına  uzun 

müddət  davam  gətirsə  də,  meyvə  məhsuldarlığı  və 

dekorativliyi  aşağı  düşür.  Ona  görə  də  becərildiyi  bütün 

ərazilərdə,  xüsusilə  yaz-yay  aylarında  bitki  5-6  dəfə 

suvarılmalıdır.  

Bəzək  bağçılıqda  Yapon  əzgili  əsasən  toxumla 

çoxaldılır.    Məhsuldar  bitkilər  əldə  etmək  məqsədilə  özünə 

və  digər  bitkilərə  (adi  əzgil,  heyva,  yemişan)  calaq  etməklə 

də çoxaldıla bilir. Toxumla çoxaldılma zamanı tam yetişmiş 

meyələr götürülür, toxumlar lət hissədən ayrılır və dərhal da 

səpilir. Çalışmaq lazımdır ki, ən iri toxumlar səpilsin. Çünki 

xırda  toxumların  cücərmə  qabiliyyəti  və  cücərmə  enerjisi 

aşağı olur. Belə toxumlardan normal şitillər alınmır.  

Toxumun  səpini  gecikdirildikdə,  onlardan  alınmış 

cücərtilər qış aylarına düşür və şaxtadan ziyan çəkir. Növbəti 

ilin yazına saxlanılaraq əkildikdə isə, hətta ən iri toxumların 

belə cücərmə qabiliyyəti azalır.  

Tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, toxumların 

səpin dərinliyinin 5-6 sm saxlanması ən münasib dərinlikdir. 

Kütləvi  səpin  cərgəvi  üsulla  aparılır.  Bu  üsulla  cərgə  araları 

25-30  sm  saxlanmaqla  hər  m-ə  20-25ədəd  toxum  səpilir. 

Səpindən 30-40 gün sonra toxumlar cücərərək səthə çıxmağa 

başlayır. 

İlk 

cücərtilərə 

qulluq 

cərgəaralarının 

yumşaldılmasından, 

suvarmadan, 

alaq 

otları 

və 

ziyanvericilərlə mübarizədən ibarətdir. Yaxşı qulluq olunmuş 

tinglər  yazda  20-25  sm  hündürlükdə  olur.  Həmin  tinglər 

xüsusi  hazırlanmış  dibçəklərə  və  ya  daimi  yerinə  köçürülə 

bilər.  

Azərbaycan 

şəraitində 

Yapon 

əzgilinin 

xəstəliktörədiciləri  tərəfimizdən  müşahidə  olunmamışdır. 

Bununla belə, yaz aylarında bitkinin cavan uc yarpaqlarında 

---

 

95 

xırda  qanlı  mənənələr  müşahidə  olunur.  Bu  zaman  sistem 

təsirli insektisidlərdən biri ilə bitkilər dərmanlanmalıdır. 

Yaşlı bitkilərə qulluq işləri formavermə məqsədi ilə alt 

zoğların və quru budaqların dibdən kəsilməsindən, diblərinin 

yumşaldılmasından, 

mineral 

və 

üzvi 

gübrələrin 

verilməsindən və suvarmalardan ibarətdir.  

Adi  zirinc 

Landşaft  dizaynında  effekt  yaradan  bitkilərdən  biri  də 

Adi zirincdir (şəkil 16). Yarpaqlarının il boyu müxtəlif rəng 

çalarları  (qızılı-sarı,  qırmızımtıl,  açıq-yaşıl),  giləmeyvələri 

xırda  salxımda,  açıq  qırmızı  rəngdə  olması  ilə  bu  bitki 

ərazidə  digər  kol  bitkilərindən  dərhal  seçilir.  Xüsusilə 

meyvələrinin 

yetişdiyi 

sentyabr-oktyabr 

ayları 

daha 

dekorativ görünür. 

Adi  zirinc  (Berberis  vulqaris  L.)  Zirinckimilər  

(BerberidaceaeJuss.)  fəsiləsinin  Zirinc  (Berberis  L.)  cinsinə 

aid  olub,  boyu  2.5  m-ə  qədər  olan  şaxələnmiş,  yarpağın 

tökən koldur. Cavan budaqları sarımtıl-qonur, yaşlı budaqlar 

isə  qonur  rəngli  üç  haçalı  tikanlıdır.  Yarpaqları  ensiz, 

dərivari,  mişardişlidir.  Çiçəklər  cavan  zoğların  yarpaq 

qoltuğunda qrup halında formalaşmaqla, qızılı-sarı rənglidir. 

Bitki  aprel-may  aylarında  çiçəkləyir,  meyvələri  sentyabr-

oktyabrda  yetişir.  Meyvələri  al-qırmızı  rəngli,  uzunsov,  turş 

giləmeyvədir.  Dünyada  (Avropa,  Asiya,  Aralıq  dənizi)  və 

Azərbaycanda  təbii  halda  geniş  yayılmışdır.  Azərbaycanda 

demək olar ki, bütün botaniki-coğrafi ərazilərdə rast gəlinir.  

Adi zirinc əsasən dərman, qida  və dekorativ  bitki  kimi 

istifadə 

olunur. 

Dərman 

məqsədilə 

bitkinin 

bütün 

orqanlarından  (kök,  yarpaq,  çiçək,  meyvə  və  qabığından) 

istifadə olunur. Yarpaq və çiçəkləri bitki çiçəklədiyi dövrdə, 

kökləri  payızda,  meyvələri  isə  tam  yetişdikdə  tədarük 

olunaraq qurudulur və istifadə üçün saxlanılır. 

Xalq  təbabətində  zirincin  meyvələrindən  təzə  və 

 

96 

qurudulmuş  halda,  mədə-bağırsaq  xəstəliklərində,  qan  azlığı 

zamanı, sinqa, raxit və b. xəstəliklər zamanı istifadə olunur.  

Şoranlaşmış torpaqlardan və bataqlıqlardan başqa bütün 

torpaq-iqlim  şəraitində  bitə  bilmək  xüsusiyyəti,  bitkinin 

Landşaft  dizaynında  ən  əlverişsiz  və  digər  bitkilərin 

becərilməsi  çətin  olan  ərazilərdə  əkilməsinə  zəmin  yaradır. 

Ona  görə  də  torpaq-iqlim  şəraiti  bir  çox  dekorativ 

xüsusiyyətli  bitkilərin  əkilib  becərilməsi  baxımından  çətin 

hesab edilən  Abşeron yarımadasının yeni park  və bağlarının 

Landşaft dizaynında Adi zirincdən geniş istifadə olunmalıdır. 

Qeyd  edilməlidir  ki,  hal-hazırda  Abşeronda  və 

respublikanın  bir  çox  bölgələrində  park  və  bağsalma 

işlərində  zirincin  digər  yerli,  o  cümlədən  gürcü  zirincindən 

(Berberis  iberica),  Sıxçiçək  zirincdən  (B.  densiflora),  eyni 

zamanda xarici ölkələrdən introduksiya olunmuş bir çox növ 

və  formalarından  da  istifadə  olunur.  Onların  əkilib-

becərilməsi, 

Landşaft 

dizaynında 

yeri, 

çoxaldılma 

xüsusiyyətləri  oxşar  olduğundan,  biz  yalnız  Adi  zirincdən 

geniş bəhs edirik.  

Zirinc  təbii  halda  adətən  digər  ağac  və  kol  bitkilərinin 

çətiri  altında  bitdiyindən  Landşaft  dizaynında  bitki  üçün 

kölgəli  və  ya  yarımkölgəli  ərazilər  seçilməklə,  bitkilər  bir-

birindən  və  digər  ağac-kollardan  1-2  m  məsafədə  əkilir. 

Canlı  çəpərlərin  yaradılmasında  da  zirincdən  istifadə  etmək 

olar.  Torpağa  çox  tələbkar  olmadığından,  ərazinin  qidasız, 

daşlı-çınqıllı, küləktutan cəhətlərində də əkilə bilər.  

Adi  zirinc  torpaq  rütubətinə  və  qida  maddələrinə  az 

tələbkar  bitkidir.  Təbii  halda  dağətəyi  və  aşağı  dağ 

qurşaqlarının  quru  yamaclarında,  çaykənarı  çınqıllıqlarda, 

qaya  və  uçurumlarda,  arid  tipli  meşələrdə  çox  rast  gəlinir. 

Yarpaqları  dərivari  sərt  olduğundan,  güclü  küləklərdən 

əziyyət çəkmir və uzunmüddətli quraqlığa davam gətirir. Tez 

böyüyən  olduğundan  kəsilməklə  istənilənçətir  formasını  tez 

---