Axc mühacirlərinin fəaliyyətləri
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Əbdürrəhman bəy Fətəlibəyli-Düdənginski
7 oktyabr 1942-ci ildə M.Ə.Rəsulzadə Krım tatar mühaciri Krımalla birgə Alman Ordusu rəhbərliyi, Xarici İşlər Nazirliyi, Şərq Nazirliyi ilə yenə uzun danışıqlara başladı. Bu danışıqlarda dəyişməyən şərt Almaniya tərəfindən Azərbaycan müstəqilliyinin tanınması idi. Lakin bir müsbət nəticə hasil olmadığını görən M.Ə.Rəsulzadə 1942-ci ilin sonlarında Almaniyanı tərk etdi. [6] Beləliklə, Rozenberqin istəyinə rəğmən milli legionlarla iş aparmaq üçün "İrtibat Heyətləri" formalaşıb fəaliyyətə başladı. Bəzi "İrtibat Heyətləri" kimi Azərbaycan heyəti də öz tərkibinə görə yeni idi, yəni əski mühacirlərin yaratdığı təşkilat deyildi. Üç nəfərdən təşkil olunan Azərbaycan "İrtibat Heyəti"nə-Leninqrad Hərbi Akademiyasının əski məzunu, mayor Ə.Fətəlibəyli-Düdənginski, "Prometey"ə müxalif "Qafqaz" qrupunun fəallarından Fuad Əmircan və 1920-ci ildə Azərbaycan Parlamenti tərəfindən nisbətən sonra Paris Sülh Konfransına göndərilən Abbas bəy Ataməlibəyov daxil edilmişdi. Üçlükdə, Ə.Fətəlibəyli- Düdənqinski Alman Ordusundakı legionçuların, A.Atəməlibəyov SD birliklərindəki legionçuların, F.Əmircan isə Şərq Nazirliyindəki Azərbaycan idarələri: radio, təbliğat, nəşriyyatda çalışan azərbaycanlıların irəli sürdüyü nümayəndə kimi təmsil olunurdu. Legion mətbuatının yaradıcılarından olan Fuad Əmircan da, A.Atəməlibəyov da hələ müharibədən əvvəl M.Ə.Rəsulzadəyə qarşı müxalifət mövqeyində dayanırdılar. [7] Qeyd edək ki, almanların başqa "İrtibat Heyətlərinə" daxil etdikləri nümayəndələr də əsas milli mühacirət təşkilatlarına müxalifət mövqeyində dayananlar idi. Təbii ki, belə vəziyyət ilk növbədə milli müstəqilliklərin tanınmamasından sonra əsas mühacir təşkilatlarının rəhbərliyinin Almaniyanı tərk etməsi ilə izah oluna bilər. F.Əmircan və A.Ataməlibəyovdan fərqli olaraq Ə.Fətəlibətli-Düdənginskinin M.Ə.Rəsulzadəyə xüsusi rəğbəti var idi. O, 1942-ci ildə cəbhədən Fon Mende vasitəsilə M.Ə.Rəsulzadəyə göndərdiyi məktubunda yazırdı: Əziz yurdumuz Azərbaycanınyorulmaz hürriyyət mücahidi olan Sizi cəbhədəki bütün əsgərlərimiz adına salamlaram. Biz irəlidə də millətimizin hürriyyəti...uğrunda döyüşəcəyiz. Örnək cəhətlərdən biri də odur ki, müharibənin sonuna qədər Ə.Fətəlibəyli- Düdənginski get-gedə artan həvəs və enerji ilə yurddaşlarımızın hüquqlarının müdafiəsinə çalışmış, almanlarla iş birliyinin elə də asan olmadığı şəraitdə bir an da olsun müstəqillik ideyasından üz döndərmişdir. Bu ideyanın legionçuların şüurunda daha da möhkəmlənməsi üçün onun təşəbbüsü ilə Berlində ümumi Azərbaycan qurultayı çağırmaq qərara alınmışdı. Qurultayın çağırılmasına Şərq Nazirliyi və Vermaxtın təbliğat idarəsi mane olmağa çalışırdı. Onlar tələb edirdilər ki, bu qurultayda İngiltərə, ABŞ Azərbaycanın düşmənləri elan edilsin. Lakin bütün maneələrə baxmayaraq 300 nəfərin iştirak etdiyi bu qurultay 1943-cü ilin 6–9 noyabrında Berlinin "Kaiserhof" otelində öz işinə başladı. Ə.Fətəlibəyli- Düdənginskinin məruzəsini və onun ətrafındakı çıxışları dinlədikdən sonra qurultay aşağıdakı yekun sənədi qəbul etdi: 1. 1918-ci il 28 maydan 1920-ci il 27 aprelə qədər davam etmiş Milli Azərbaycan hökuməti dövrü şanlı tariximizin ən parlaq səhifəsini təşkil edir. 2. Vətənimiz bolşevik istilasına uğradıqdan sonra keçən bu 23 il içərisində millətimizin istər vətən daxilində, istərsə də yad ellərdə apardığı şanlı və qanlı mübarizə yalnız bu istiqlalın bərpası üçün olmuşdur. 3. Qurultay bu ağır şərait daxilində aparılan mübarizədə canlarını vətənin azadlığı uğrunda fəda edən şəhidlərin xatirəsini hörmət və ehtiramla yad edir. 4. Dünyanı sarsıdan bu İkinci Cahan müharibəsi nəticəsində milli müqəddəratımızın həllinə və istiqlalımızın bərpasına sarsılmaz bir inamımız vardır. Bunun isə ilk şərti əzəli və əbədi düşmənimizin məhvindən ibarətdir. Bunun üçün də milli mənafeyimiz bizi bu gün bolşevizmə qarşı döyüş aparan və tarix boyu Türk xalqlarının dostu olan Almaniyaya bağlamışdı. 5. Qurultay əsrlər boyu olduğu kimi, bu gün də Azərbaycan xalqı ilə Qafqaz qonşuları və qardaş Şimali Qafqaz, Türkistan, İdil-Ural və Krım xalqları ilə eyni qayə və ideal birliyi müşahidə edir və onlarla iş birliyini zəruri sayır. Müharibənin xarakteri dəyişdikcə "İrtibat Heyət"lərinin tərkibi və legionların əhvali- ruhiyyəsi də dəyişirdi. Stalinqrad məğlubiyyətindən sonra almanlar geri çəkilməyə başlamış, dəyişən bu vəziyyətin müqabilində erməni və gürcü Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|