Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

61

törədilən xəstəliklərin xüsusi çəkisi böyükdür. Bun lar hələ yaxşı 

öyrənilməmiş iltihabi xəstəliklər, cərrahi – irinli xəs tə lik lər, yara 

infeksiyası, xolesistit, pielit, sistit və s. iltihabi pro ses lər dir.

İnsanın  qeyri-patogen  obliqat  parazitlər  tərəfindən  törədilən 

xəstəlikləri bəzən endogen infeksiyalar tipində gedir. Çox zaman 

pato loji  prosesin  inkişafı  spesifik  qeyri-patogen  parazitlərin 

zədə lənmiş  dəri  və  selikli  qişalardan  onlar  üçün  xas  olmayan 

yol la daxil olması nəticəsində baş verir. Bu zaman autoinfeksi-

yadan söhbət gedir. Lakin endogen infeksiyalar və autoinfeksiya 

termini  dəqiq  deyildir.  İstənilən  mikroorqanizmlər  insan  orqa-

nizmini  onun  həyatının  istənilən  mərhələsində  xaricdən  yolux-

durur,  yəni  endogen  əmələ  gəlmir.  Həm  də  insanların  həyatı 

boyu  örtük  toxumalarının  qeyri-patogen  mikroflorasının  (mik-

roflora) mübadiləsi baş verir və xəstəlik bu mikroflora ilə çarpaz 

yoluxmanın nəticəsində yarana bilər.

Beləliklə,  şərti-patogen  törədicilər  qrupuna  özünün  bioloji-

ekoloji  xarakteristikasına  görə  fərqlənən  müxtəlif  törədicilər 

daxil edilir: heyvanların və insanın fakültativ parazitləri və təbii 

şəraitdə patogen olmayan insanın obliqat parazitləri.

Parazitizmin  fərdi  xüsusiyyətləri.  Epidemioloji  bioamilin 

xarak teristikasını  verərkən  infeksion  xəstəlik  törədicilərinin 

pa razitizmini  xarakterizə  edən  ümumi  bioloji-ekoloji  xüsusiy-

yət  lərindən  başqa,  ayrı-ayrı  törədicilərin  insan  orqanizmi  və 

ətraf  mühitlə  qarşılıqlı  münasibətinin  konkret  formalarını  da 

nəzərə almaq lazımdır.

Epidemik  prosesin  gedişinə  infeksiyanın  aşağıdakı  xüsu-

siyyətləri  təsir  göstərir:  inkubasiya  dövrünün  davametmə  müd-

də ti,  infek si yanın  tipik,  atipik  və  simptomsuz  gedişləri,  sahib 

orqanizmdən törədicinin xaric olma müddəti və xarakteri, törə-

di cinin  ayrı-ayrı  orqanlara  tropluğu,  xəstəliyin  gedişinin  müd-

dəti,  postinfeksion  immunitetin  təzahür  etməsi,  xarici  mühitin 

əlverişsiz təsirinə qarşı davamlılığı.

---

62

EPİDEMİK PROSES HAQQINDA TƏLİM 

Epidemik prosesin spesifikliyinin təbiəti

Parazitar  sistemlərin  fəaliyyətini  aşağıdakı  əlamətlər  müəy-

yən  edir: 1) spesifik sahibin populyasiyası ilə törədicinin qarşı-

lıqlı təsiri zamanı aşkar edilən bioloji xüsusiyyətləri; 2) törədici 

populyasiyası  ilə  spesifik  sahibin  qarşılıqlı  təsiri  prosesində 

aş kar  edilən  bioloji  xüsusiyyətləri,  ekologiyası  və  etiologiyası; 

3) parazitar sistemlərin təkamül etdiyi sosial şəraitdə parazit və 

spesifik sahib popul yasi yalarının qarşılıqlı təsiri.

Parazit və sahib populyasiyalarının qarşılıqlı təsirini 

əks etdirən epidemioloji əlamətlər

 Əlamət

 

Əlamətin məzmunu

1. Xəstə və törədicigəzdirənin 

yo luxuculuğunun xarakteri

Törədicinin xaric edilmə yolu və yol ux-

ma   mexanizmi.  Törədicinin  ma hi y yəti 

və infeksion təbiəti ilə müəyyən olunur.

2. Xəstələrin yoluxuculuq dö   -

v  rü  (müddəti)

3.İnkubasiya dövrü

Yoluxma və xəstələnmə arasındakı inter-

val

4.  Xəstəliyin  ağırlığının  da-

vam   etməsi

Letallıq  və  əmək  qabiliyyətinin  iti-

rilməsi  göstəriciləri,  həmçinin  xəs tə-

liyin gedi şi nin ağırlıq dərəcəsinə görə 

xəstələrin  bölgüsü.  Törədicinin  pato-

genliyi sahibin həssaslığı ilə müəyyən 

olunur.

5. Törədicigəzdirənlik və on un 

kateqoriyaları 

Rekonvalessentlərin  və  (və  ya)  infek-

si yanın  simptomsuz  forması  ilə  yo-

lux muş  şəxslərin  törədicini  orqaniz-

m də saxlamaq qabiliyyəti. Törədicinin 

sahibin immun mexanizmlərinin təsirini 

dəf etmək qabiliyyəti ilə müəyyən olunur.

---

63

6. Əhalinin immunoloji

st rukturu

İnsan  populyasiyalarının  immunitetin 

olub-olmamağına görə paylanması, im-

mun təbəqənin isə immunitetin gər gin-

li yinə və davam etmə müddətinə görə 

paylanması. Törədicinin immunogenli-

yi  və orqanizmin immunitet əmələ gə-

tir mək və onu saxlamaq qabiliyyəti ilə 

müəyyən olunur.

7.Manifestlik

Xəstəlik  əlamətləri  olan  yoluxmuş 

şəxslərin  payı. Törədicinin  patogenlik 

də rə cəsi  və  orqanizmin  həssaslığı  ilə 

müəyyən olunur.

8.Kontagiozluq əmsalı

Qeyri-immun populyasiyada yoluxmuş 

şəxslərin orta sayı. Törədicinin kon ta-

gi o z luğu  və  həssaslıq  dərəcəsinə  görə 

spesifik sahibin populyasiyasının struk-

turu ilə müəyyən olunur. 

9. Endemiklik

Xəstələnmənin  proqressiv  şəkildə  art-

ma sı sürəti. Törədicinin kontagiozluq və  

patogenlik göstəriciləri, həmçinin infek-

siyanın manifestliyi ilə müəyyən olunur.

Epidemiologiya  problemlərinə  münasibətdə  populyasiya 

(fransızca:  “population”  –  əhali  deməkdir)  bioloji  növün  real 

möv  cudluq formasıdır. Növlər məkan və zaman daxilində pay-

lan  mış  populyasiyalardan  təşkil  olunmuşdur.  Mikrobio logiyada 

yo luxucu xəstəliklərin törədicilərinə uyğun  olaraq, populyasiya 

an layışı  vəziyyətdən  asılı  olaraq  müxtəlif  mənalarda  işlədilir. 

Çox  zaman  populyasiya  dedikdə  becərilmə  şəraitində  olan 

mikro orqa nizm lə rin  məcmuyu başa düşülür. 

Müvafiq  olaraq  epidemiologiyada  insan  populyasiyası  ter-

mini ilə törədicilərin sirkulyasiyası hududunda, başqa sözlə, epi-

demik  (endemik)  ocaqların  hüdudunda  insanın  ərazi,  sosial, 

məişət və yaş qrupları müəyyən edilir. Endemik ərazidə törədici 

populyasiyası  həmişə  diskretdir.  O,  məkan  və  zaman  daxilində 

---