Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 Bağdadı tutarsansa və xilafətin minbərlərindən sənin adınla xütbə o xunarsa, ölkənin səması sənin üçün hər hansı rəqib və düşməndən təmizlən miş olar" 1 . Sultan Arslan şah da Eldənizin əleyhdarları olan əmirlərlə birlikdə böyük ordunun başında Azərbaycana yürüş təşkil etdi. Lakin Zəncanda Sultan xəstələnir, azarının gücləndiy ini [şiddətləndiyini] və "həyatının sona çatdığmı hiss edən Sultan Həmədana aparılması əmrin i verir" 2 . Həmədana qayıtdıqdan sonra Sultan şəhərin rəisi Əmir Seyyid Fəxrəddin Əlaəd-Dövlə Ərəb şahın qızına evlənir. Eyni zamanda o, atabəy Cahan Pəhləvanı öz yanına dəvət edir və onunla barışır. Dövlətin idarə olunmasını ona tapşırdıqdan az sonra Sultan ölür. Arslan şahın ölümü ilə əlaqədar İmadəddin əl-İsfahani yazır: "Deyirlər ki, Pəhləvan onu zəhərləyib, belə hesab edib ki, onun bundan sonra yaşaması [dövlət üçün] əhəmiyyətli olmayacaqdır" 3 . Bəzi tədqiqatçılar Sultan Arslan şahın Atabəy tərəfindən zəhərləndiyinə şübhə ilə yanaşırlar 4 . Lakin bu məsəl bir neçə il keçdikdən sonra, sultan III Toğrula qarşı hazırlanmış sui-qəsd baş tutmadıqda təsdiq olundu. İstintaq zamanı sui- qəsdçilərdən biri teştdar Kutluq (Qutluq) belə ifadə verir: "Əla əd-Dövlə atabəy Məhəmmədin razılığı ilə mənə 10 min dinar verdi, mən də [sultanın yuyunduğu] hamama zəhərlən miş şərbət gətirdim və sənin atana verdim" 5 . Rəqibini aradan götürdükdən sonra atabəy Cahan Pəhləvan sultan taxtına Arslan şahın yeddi yaşlı oğlu III Toğrulu çıxarır, eyni zamanda onun atabəyi olur 6 . Bütün bunlardan sonra, Atabəy vaxtilə xilafətin hücum niyyətləri qarşısını almağa qadir qüvvəyə malik, atabəy Şəmsəddin Eldənizin daima qoşunla yardım göstərdiyi, indi isə ayrılıb müstəqilləşmiş vassal - Xuzistan hakimi Ay-Doğdu Şimlanı sakitləşdirməli oldu. Sultan Arslan şah və hələ də Azərbaycanda olan Cahan Pəh ləvan aras ındakı münasibətlərin qeyri-müəyyənliyindən istifadə edən Şimla xilafətin ərazisinə soxulur və qoşunla Nihavəndə yanaşır. O, ço xdan bu şəhəri və vilayəti öz torpaqlanna qatmaq arzusunda idi. La kin ata-bəy Eldəniz'feu işdə ona maneçilik törədirdi. Şəhər sakinləri atabəy Cahan Pəhləvamn yan ma qasid göndərib, Şimlan ın hücumunun qarşı-smı almaq üçün ondan yardım istəyirlər. Atabəyin qüwələri ləngiyir və Şimlan ın qoşunu Nihavəndə tamamilə ya xınlaşır. Şəhər möhkəm müdafıə olunurdu, onu birdən-birə ələ keçirmək çətin id i. Bu zaman Şimlanın qardaşı oğlu hiylə işlətməli olur (hiy ləyə əl atır). O öz qoşun -larını nihavəndlilərin kö məy inə gələn Cahan Pəhləvanın qoşun dəstəsi kimi qələmə verir. Şəhərin sakinləri hiylən i başa düşməyib, şəhər darvazas mı açırlar, Şimlan ın 1 Əl-Hüseyni, vər.95a-b. Bu vaxt Mosulun hakimi II Seyfəddin Qazı idi. 2 Əl-Hüseyni,vər.95a. 3 Əl-Bundari, səh.301. 4 F.Sumer, Pəhlivan, Ia, IX, səh.545-598. 5 Ravəndi, səh.324; Yezidi, səh.169. 6 Əl-Hüseyni, vər.95b; Mirxond, IV, səh.15. 59 qoşunu şəhərə soxulur. Nihavəndin qazı və rəisin i həbs və edam edir, şəhəri qarət edib gedirlər 1 . Bir müddətdən sonra "Xuzistanda 20 illik hakimliyi dövründ ə Eldənizin himayəçiliy indən istifadə edərək öz torpaqlarını xey li genişləndirən və bir neçə qala tikdirən" Şimla qoşunla yenidən xəlifə əl-Müstədinin (1170-1180) hakimiyyəti altında olan əraziyə so xulur. O, Azərbaycan atabəylərindən vassal asılılığı olan türkmən-əfşarların məskənlərinə hücum edir. Cahan Pəhləvan onların kö məyinə qoşun göndərir, döyüş zaman ı Şimla yaralanır, oğlu və qardaşı oğlu ilə birlikdə əsir düşür. İki gündən sonra Şimla ölür və ondan sonra oğlu Şərafəddin Əmiran Xuzistan hakimi təyin o lunur 2 . Sibt ibn əl-Cöv zi qeyd edir ki, Şimlanın oğlu Xuzistan qalalarına xəlifə ən - Nasirin (1180-1225) dövrünə qədər sahib olmuşdur. Hə min xə lifə və zir İbn Qəssabın başçılığ ı ilə onun üzərinə qoşun göndərir, Şimlan ın nəslini Xuzistandan qovdurur, 30 qalanı ələ keçirir, uşaqlarını Bağdada göndərir və onlar ölənə qədər orada qalırlar 3 . O zaman Xu zistanda yaşayan və sultanlığın taxt-tacı iddiasında olan Sultan III Toğrulun əmisi şahzadə Məhəmməd dövlətin əmin-amanlığ ı üçün təhlükə törədirdi. Arslan şahm ö lü m xəbərin i eşidən kimi şahzadə Məhəmməd Şərafəddin Əmirandan İsfahan üzərinə hücuma keçməyi tələb edir. Lakin lap bu yaxınlarda Cahan Pəhləvanın qoşunları tərəfındən məğ lubiyyətə uğramış Şərafəddin Əmiran Məhəmmədə belə cavab verir: "Mən sənsiz, təkbaşına Cahan Pəhləvanla döyüşə girib səni müdafiə edə bilmərəm. Bu yaxınlarda mənim atam onunla Karmasində vuruşub, o atama qalib gəlib, onu öldürdü. İndi isə onun sərəncamında İraq, Azərbaycan və Arran qoşunlan var, onlann sayı 50 min süvaridən (atlıdan) artıqdır. İsfahana tək get, bəlkə orada olan sultan qoşununun bir hissəsi sənin tərəfinə keçdi. Əgər bu baş tutarsa, mən qoşunumla birgə sənin qulluğuna gələrəm" 4 . Şahzadə Məhəmməd öz dəstəsi ilə yürüş edib İsfahana girir və orada minə yaxın atlı ona qoşulur. Hadisələrin gedişindən narahat olan atabəy Cahan Pəhləvan Həmə danla İsfahan arasındakı məsafəni beş günə qət edir və Məhəmmədin dəstəsinə hücum çəkir. Əl-Hüseyninin dediyinə görə, "bu, qeyrəti özünə dost və məsləkdaş seçən, uğursuzluq fikrini kənara atan, mətinlik və qətiyyəti sayəsində [müvəffəqiyyət] qazanan bir adamın hərə kəti id i" 5 . Şahzadə Məhəmmədin dəstəsi məğlub (darmadağın) edilir, özü isə Xuzistana qaçır. Lakin atabəy Cahan Pəhləvandan qorxan Şərafəddin Əmiran ibn Şimla şahzadənin orada qalmasına maneə törədir. Atabəy tərəfindən təqib edilən Məhəmməd 1 İbn əl-Əsir, IX, səh.120. 2 İbn əl-Əsir. IX, səh.134: İbn əl-Cözvi. X. səh.255: Sibt ibn əl-Cözvi. VIII/1,səh.330. 3 Sibt ibn əl-Cözvi, VIII/1, 330. 4 Əl-Hüseyni, vər.95b-96a. 5 Yenə orada. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|