Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
277 2008-ci illər üçün Yoxsulluğun azaldılması və Davamlı İnkişaf Proqramı» və s. 9.4. Əhalinin həyat səviyyəsinin göstəricilər sistemi. Həyat səviyyəsini müəyyən edən amillərin təsnifatlaşdırılması Həyat səviyyəsinin xarakterizə edən göstəricilərin başlıca olaraq məhsuldar qüvvələrin inkişaf dərəcəsmi ilə müəyyən olunur. Bu o deməkdir ki, məhsuldar qüvvələrin yüksək dərəcədə inkişaf etdiyi ölkələrdə əhalinin həyat səviyyəsi də yüksək olur. Həyat səviyyəsinin göstəriciləri çoxdur və onları adətən üç qrupda birləşdirirlər: 1) sintetik dəyər göstəricilər, çünki onlar həyat səviyyəsinin daha ümumi xarakteristikasını verir. Burada milli gəlirin həcmi, milli gəlirdə istehlak fondlarının kəmiyyəti, əhalinin real gəlirləri, işçilərin real əmək haqqı, sosial müdafiə fondların həcmi, pərakəndə əmtəə dövriyysinin həcmi və s. 2) maddi sərvətlərin isteklakı və xidmətin səviyyəsini xarakterizə edən cinsi göstəricilər. Bu qrup göstəricilərə ərzaq məhsullarını və qeyri-ərzaq mallarının istehlakı, uzun müddət istifadə olunan əşyalarla əhalinin təmin olunması, mənzil sahəsi, uşaq tərbiyə müəssisələri, xəstəxana çarpayıları, məktəblər, kitabxanalar və s. 3) əhalinin sosial qrupları və ərazi üzrə təhlilində istifadə olunan nisbi göstəricilər. Həyat səviyyəsi aşağıdakı göstəricilər vasitəsi ilə xarakterizə olunur: 278 - hər ay ərzində əhalinin adambaşına düşən orta aylıq pul gəlirləri; - iqtisadiyyata çalışınların orta aylıq əmək haqqı; - təyin olunmuş pensiyaların orta səviyyəsi; - əhalinin yaşayış minimumu; - pul gəlirlərin yaşayış minimumundan aşağı olan əhalinin sayı; - yaşayış minimumu ilə adambaşına düşən orta gəlirlərin, orta aylıq əmək haqqının və təyin olunmuş orta aylıq pensiyaların müqayisəsi. Bu göstəricilər əhalinin hər bir nəfərinə düşən, yaxud hər min nəfərə düşən hesablamalarla müəyyən olunur. 2002-ci ilin sonunda MDB-nin Statistika komitəsi bu ölkələrdə əhalinin həyat səviyyəsini qiymətləndirmək üçün müvafiq indikatorlar sistemi işləmişdir. Bu sistemə aşağıdakı göstəricilər daxildir: 1. Həyat səviyyəsinin inteqral göstəriciləri 1.1. Makroiqtisadi göstəricilər 1.2. Demoqrafik göstəricilər 1.3. Əhalinin iqtisadi fəallıq göstəriciləri 1.4. Əhalinin pensiya təminatının göstəriciləri 2. Əhalinin maddi təminatının göstəriciləri 2.1. Ev təsərrüfatlarının gəlirləri 2.2. Əhalinin ayrı-ayrı qruplar arasında gəlirlərin bölüşdürülməsində baş verən bərabərsizlik 2.3. Əhalinin yoxsulluq göstəriciləri 3. Şəxsi istehlak (tərkibi və dəyəri) 4. Əhalinin yaşayış səviyyəsi 279 5. Sosial gərginlik. Cədvəl 9.1 Əhalinin həyat səviyyəsini əks etdirən göstəricilər Mütləq Nisbi Milli gəlirin həcmi Milli gəlirin tərkibində istehlak xərclərin payı Əhalinin nominal gəlirləri Əhalinin adambaşına düşən real gəlirləri Sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlirlər Sahibkarlıq fəaliyyətindən adambaşına düşən orta gəlir Mal dövriyyəsinin həcmi Əhalinin adambaşına düşən mal dövriyyəsi Göstərilmiş xidmətlərin həcmi Əhalinin adambaşına düşən xidmətlərin miqdarı Əhalinin banklara qoyduqları əmanətlərin məbləği Banklara qoyulan əmanətlərin orta məbləği Mənzil fondunun həcmi Əhalinin adambaşına düşən yaşayış sahəsi Əmək haqqı fondu Orta əmək haqqının səviyyəsi Pensiya fondlarının ümumi həcmi Orta pensiya səviyyəsi Əhalinin həyat səviyyəsinə təsir göstərən amillərin öyrənilməsi olduqca vacib məsələlərdən biridir. Həyat səviyyəsi mürəkkəb sosial-iqtisadi kateqoriya olmaqla bərabər insanların istehlakının həcmini müəyyən edir. Amillər aşağıdakı kimi fərqlənir: 1) bilavasitə həyat səviyyəsini formalaşdıran amillər; 2) həyat səviyyəsini şərtləndirən amillər. 280 Birinciyə şəxsi istehlak prosesini müəyyənləşdirən maddi və mənəvi nemətlər və xidmət göstəriciləri aiddir. Bu əhalinin gəlirinin səviyyəsi, maddi rifahı, istehlakın həcmi və quruluşu, əhalinin mənzillə təmin olunması səhiyyənin, təhsilin və mədəni-maişət xidmətin səviyyəsi, sığorta, asudə vaxtın uzunluğu və ondan səmərəli istifadə olunma şərtləri, işləyənlərin istirahət şəraitini əks etdirən göstəricilərin məcmusudur. Qeyd etmək lazımdır ki, həyat səviyyəsini formalaşdıran amillər maddi-istehsal sferasından kənarda əhalinin yaşayış şəraitini səciyyələndirir. İkincidə, yəni həyat səviyyəsini şərtləndirən amillər sırasında əmək qabiliyyətli əhalinin məşğulluğu əsas yer tutur. Burada əmək şəraiti, iş vaxtının ümumi uzunluğu, əmək haqqı və müvafiq sosial müdafiə və sosial təminat ödəmələrin kəmiyyəti nəzərdə tutulur. Bununla yanaşı, əhalinin həyat səviyyəsinə təsir edən amillərin sırasına əhalinin işlə təmin olunması, doğum və ölüm səviyyəsi, əhalinin uzun ömürlülüyü, təbii şərait, əhalinin gəlirlərin həcmi və digər bazar amilləri, o cümlədən inflyasiya, rəqabət, qiymətlərin sərbəstləşdirilməsi və s. komponentlər daxildir. Ümumiyyətlə, əhalinin həyat səviyyəsinə təsir edən amillər sistemində ümumi daxili məhsulun (ÜDM) həcmi aparıcı rol oynayır. 9.5. Həyatın keyfiyyəti sosial-iqtisadi kateqoriya kimi, onun strukturu. Həyatın keyfiyyətinin əsas göstəriciləri. Əmək həyatının keyfiyyəti Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|