288
qeyri-ərzaq mallarına, eləcə də müxtəlif xidmətlərə olan minimum
tələbatının natural və dəyər formasında ifadəsini özündə əks etdirən
sosial normativ kimi qəbul olunması daha məqsədəuyğun olardı.
Minimum istehlak büdcəsi, ilk növbədə, minimum gəlirə malik olan
əhali qruplarının həyatının maddi təminatının dəyərini müəyyən
etməyə imkan verməklə, sosial-iqtisadi normativlərin səviyyələrinin
müəyyən edilməsi üçün əsas rolunu oynayır. Burada tədqiq olunan nə
işçi qüvvəsinin yenidən istehsalı üçün zəruri olan vəsaitlər minimumu,
nə də fizioloji minimum deyil, cəmiyyətdəki rifahın əldə edilmiş
səviyyəsində ehtiyacların aşağı həddi haqqında təsəvvürlərdən asılı
olaraq qida, paltar və xidmətlərə olan ehtiyacların ödənilməsinin
minimum səviyyəsini təmin edən istehlak dəstidir. Minimum
ehtiyacların ödənilməsi insanın həyat səviyyəsinə zəmanət verən və
adətən, «yoxsulluq» adlandırılan həyat səviyyəsini təmin edir. Lakin
bu səviyyə işçi qüvvəsinin yenidən istehsalı üçün normal sayıla
bilməz. Bundan başqa, ödənilmə dərəcəsinə görə təkcə minimum
deyil, orta səviyyəli tələbatlar da fərqləndirilir. Həm minimum, həm
də orta səviyyəli tələbatların strukturu isə iqtisadiyyatın, xalqın tarixi-
mədəni ənənələrinin inkişafından, əhalinin yaş-cins qrupu üzrə
strukturundan və digər amillərdən asılıdır.
Əhalinin sosial təminatı həyat səviyyəsinə dair başqa bir sosial
normativ— yaşayış minimumu əsasında qurulur və bu sosial
normativdən bütün sivil dövlətlər istifadə edirlər.
Sosial normativ kimi yaşayış minimumunun hesablanmasının
müxtəlif metodları fərqləndirilir. Məsələn, insanın enerji sərfinin
hesablanması, ailə büdcələrinin tədqiqi, qiymətlərin səviyyəsinin əmək
289
haqqı ilə müqayisə edilməsi və s. Bir qayda olaraq, yaşayış minimumu
pul formasında müəyyən edilir. Hesab edirik ki, yaşayış
minimumunun qanunvericilik qaydasında pul formasında müəyyən
edilməsi əhalinin sosial müdafiəsi üçün etibarlı vasitə deyildir. Yaşayış
minimumu həm pul formasında, həm də istehlak səbəti şəklində
müəyyən edilməlidir. Müasir dövrdə əmək bazarının inkişafı
şəraitində yaşayış minimumu həm də əməyin ödənilməsinin əsaslarını
formalaşdıran mühüm amil kimi çıxış edir.
9.7. Həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədilə dövlətin
həyata keçirdiyi tədbirlər sistemi
Həyat səviyyəsinin və keyfiyyətinin yüksəldilməsi cəmiyyətin
inkişafının əsas məqsədi, dövlətin apardığı sosial siyasətinin mühüm
istiqamətlərindəndir. Bu məqsədə nail olmaq üçün ümumi daxili
məhsulun artımı, makro və mikro səviyyələrdə onun bölgüsü
mexanizminin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər həyata keçirilir.
Həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması sahəsində dövlətin strateji
məqsədləri aşağıdakılardır:
- insanların maddi vəziyyətinin və həyat şəraitinin əsaslı şəkildə
yaxşılaşdırılması;
- əhalinin səmərəli məşğulluğunun, işçi qüvvəsinin keyfiyyətinin
və rəqabət qabiliyyətinin artırılması;
- əhalinin sosial müdafiəsi, əməyin, sağlamlığın mühafizəsi,
mədəniyyət, təhsil və səhiyyə xidmətlərin təkmilləşdirilməsi, mənzillə
təminat sahəsində vətəndaşların konstitusiya hüquqların təmin
edilməsi;
290
- ailənin, qadınların, uşaqların və gənclərin sosial təminatın və
hüquqların genişləndirilməsi;
- demoqrafik vəziyyətin yaxşılaşdırılması, əhalinin, xüsusilə
uşaqlar və əmək qabiliyyətli yaşda olan vətəndaşlar arasında ölümün
azalması;
- sosial infrastrukturun kökündən təkmilləşdirilməsi.
Son illərdə aparılan sosial siyəsətin əsas vəzifələrindən biri
əhalinin sosial müdafiəsi işində ünvanlıq prinsipinin yerinə
yetirilməsi, aztəminatlı ailələrin, ailə başçısını itirənlərin, şəhid
ailələrin,
əlillərin
pensiya
və
müavinət
təminatında
ciddi
dəyişiklərinin həyata keçirilməsidir.
2000-2007-cı illərdə bazar münasibətlərinin inkişafı istiqamətində
aparılan sosial-iqtisadi islahatlar əsasında dövlət məşğulluq siyasətinin
səmərəliliyinin artırılmasına, sosial müdafiəyə ehtiyacı olan əhali
qrupları üçün iş yerlərinin yaradılmasına yönəldilmiş investisiya,
vergi, gömrük, təhsil və digər müvafiq sahələrlə bağlı siyasətlərin
təkmilləşdirilməsinə, yeni iş yerlərinin açılmasını stimullaşdıran
mühitin formalaşmasına yönəldilən bir sıra tədbirlər həyata
keçirilmişdir. Bu da öz növbəsində əvvəlki illərlə müqayisədə
vətəndaşların yaşayış səviyyəsinə xeyli dərəcədə müsbət təsir
göstərmişdir. Lakin buna baxmayaraq əhalinin həyat səviyyəsi o qədər
də qənaətbəxş deyildir. Azərbaycanda əhalinin həyat səviyyəsinin
inkişaf etmiş ölkələrin səviyyəsinə çatdırılması ən mühüm
vəzifələrdən biridir. Bu istiqamətdə əsas prioritetlər aşağıdakılardır:
- şəxsi və ictimai tələbatların ödənilməsi üçün istehsal olunan
ictimai məhsulun və gəlirlərin ədalətli bölgüsü;
291
- aztəminatlı əhali qruplarının müdafiəsi;
- yüksək məhsuldarlı əmək və sahibkarlığın inkişafı üçün
əlverişli mühitin yaradılması;
- ölkə əhalisi üçün layiqli yaşayış, əlverişli əmək, maişət və
istirahət, təhsil və sağlamlıq şəraitinin yaradılması.
Bu və digər məqsədlərə nail olmaq üçün nəzərdə tutulmuş
tədbirlər “Yoxsulluğun Azaldılması üzrə, Kiçik və Orta Sahibkarlığın
İnkişafı” üzrə Dövlət Proqramlarında və başqa proqramlarda öz əksini
tapmışdır.
Ümumiyyətlə, ölkədə sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatına
üstünlük verilməsi ilə əlaqədar əhalinin bütün təbəqələrinin həyat
səviyyəsinin yaxşılaşdırılması məqsədilə bir çox əhəmiyyətli tədbirlər
hazırlanmış və həyata keçirilmişdir. Bununla yanaşı, ölkədə daha
təkmil sosial sisteminin inkişaf etdirilməsi üçün aşağıdakıların həyata
keçirilməsi məqsədəuyğundur:
1) həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə yönələn fəal siyasətin
həyata keçirilməsi, əhalinin sosial müdafiəsi, insanlara öz rifahını
yaxşılaşdırmaq üçün imkanlarından geniş şəkildə istifadə etmək üçün
şəraitin yaradılması;
2) əmək bazarına təsir göstərən tədbirlər məşğulluq strukturunun
optimallaşdırılması və işsizliyin azaldılması;
3) sosial cəhətdən az müdafiə olunan və əmk qabiliyyətli olmayan
əhalinin sosial müdafiəsi mexanizminin inkişaf etdirilməsi;
4) vətəndaşın hüquq və təhlükəsizliyinin səmərəli müdafiə
sisteminin işlənməsi;
Dostları ilə paylaş: |