Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
215 Gəlirlərin ilkin dövlət bölgüsü zamanı dövlət sektorunda əmək haqqının yuxarı həddi müəyyən olunur. Əmək haqqının tənzimlənməsinin iqtisadi əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, onun dəyişilməsi cəmi tələbə və istehsal məsrəflərinə təsir göstərir. Gəlirlərin ilkin tənzimlənməsini dövlət tərəfindən milli məhsulun rəqabətqabiliyyətini artırmaq və investisiyalara dəstək vermək, həm də əmək haqqının kəskin artırılmasının və inflyasiyanın qarşısını almaq məqsədilə isifadə edilir. Gəlirlərin yenidənbölgüsü dövlət büdcəsi vasitəsilə həyata keçirilir və o gəlir əldə edən müxtəlif əhali qruplarının gəlirlərinə differensiallaşdırılmış vergiqoymadan ibarətdir. Dövlətin gəlirlərin yenidənbölgüsü prosesinə təsir dərəcəsini dünya təcrübəsindən göründüyü kimi, büdcə hesabına çəkilən sosial xərclərin həcmi və dinamikası ilə ölçmək olar. Bu meyarları nəzərə alaraq, hesab etmək olar ki, inkişaf etmiş ölkələrdə dövlətin gəlirlərin yenidənbölgüsündə rolu kifayyət qədər yüksəkdir. Belə ki, ABŞ-da son illərdə sosial ödəmələrinin (müavinatlar, pensiyalar və s.) payına büdcə xərclərinin 60%-ən az olmayan hissəsi və ÜDM-un 15%-i düşür. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ-da gəlirlərin yenidənbölgüsü xüsusi önəm kəsb etmir. Bəzi ölkələrdə, məsələn Qərbi Avropada (Avstriya, İspaniya, Skandinaviya ölkələri) isə bu göstəricilər daha yüksəkdir. Gəlirlərin büdcə vasitəsilə yenidənbölgüsünü təşkil etməklə, dövlət bir neçə problemi həll edir.Məsələn, əhalinin aztəminatlı təbəqələrinin gəlirlərinin artırılması, işçi qüvvəsinin normal təkrar istehsalı üçün şəraitin yaradılması, sosial gərginliyin azalması. Gəlirlərin yenidənbölgüsündə imkanlar bir çox halda büdcə daxilolmaları ilə məhdudlaşır. Sosial xərclərin vergi daxilolmalarını 216 üstələməsi büdcə kəsirinə və inflyasiyaya səbəb olur. Belə vəziyyət əsas islahatlar zamanı və keçid dövründə müşahidə olunur. Yeri gəlmişkən bazar iqtisadiyyatı cəhətdən inkişaf etmiş bütün ölkələr gəlirlərin və istehlakın tənzimlənməsi sahəsində müəyyən nailiyyətlər əldə etmişlər. Bu təcrübənin sayəsində aztəminatlı əhali qruplarının sosial müdafiəsini, eyni zamanda cəmiyyətdə sosial gərginliyin azalmasını təmin etmək məqsədilə fəaliyyət göstərirlər. Əhalinin gəlirlərinin dövlət tənzimlənməsi mexanizminin əsas forma və metodları gəlirlərə təsir prosesini həyata keçirirlər. Dövlət tənzimlənməsinin formaları maddi, institusional və konseptual tərkib hissələrindən ibarətdir. Gəlirlərin dövlət tənzimlənməsin maddi əsası milli istehsalın həcmindən və mərkəzləşmiş qaydada dövlət büdcəsi vasitəsilə yenidənbölüşdürülən paydan asılıdır. Gəlirlərin dövlət tənzimlənməsinin institusional əsası yenidənbölgü prosesinin və müvafiq müəssisələrin fəaliyyətinin təşkili ilə bağlıdır. Gəlirlərin dövlət tənzimlənməsin konseptual əsası hökümətin sosial siyasətinin həyata keçirilməsində bu və ya digər nəzəriyyədən istifadə olunması ilə əlaqədardır. 6.3. Gəlirlərin və əmək haqqının dövlət tənzimlənmənin forma və metodları Əhalinin gəlirlərinin dövlət tənzimlənməsinin formalarına aiddir: büdcə, vergi, pul-kredit və institusional tənzimləmə metodları.( sxem 6.1). 217 Sxem 6.1 Tənzimləmənin formaları Tənzimləmənin metodları - büdcə - vergi - pul-kredit - institusional Təsir növü üzrə - inzibati - qanunverici - iqtisadi - razılaşma Təsir üsulu üzrə - birbaşa - dolai - sosial transfertlər - gəlirlərin indeksləşməsi və kompensasiyası - cəmi gəlirlərə mütərəqqi vergiqoyma - vergiqoyma üzrə güzəştlər - əmək haqqının munimum səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi - sosial proqramların maliyyəşdirilməsi - sosial tərəfdaşlıq sistemi - pul kütləsinin tənzimləməsi - sosial cəhətdən əhəmiyyətli mal və xidmətlərin qiymətlərinin tənzimləməsi Əhalinin gəlirlərin dövlət tənzimlənməsinin forma və metodları Tənzimləmə alətləri 218 Büdcə tənzimlənməsi sosial infrastruktur sahələri üzrə (təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və s. ) müxtəlif sosial inkişaf proqramlarının dövlət tərəfindən maliyyəşdirilməsi və sosial transfertlərin ödənilməsi vasitəsi ilə həyata keçirilir. Büdcə tənzimlənməsinin mühüm aləti qiymətlər üzrə güzəştlər, yəni xidmətlərin bəzi növlərinin pulsuz və yaxud aşağı qiymətlə göstərilməsi (pulsuz təhsil, səhiyyə xidmətləri, kommjunal xərclərin qismən ödənilməsi və s. ) hesab olunur. Dövlət büdcəsi vasitəsilə,həmçinin, cəmiyyətin aztəminatlı təbəqələrinin normal həyat səviyyələrinin təmin olunması məqsədilə əhalinin gəlirlərinin yenidənbölgüsü həyata keçirilir. Büdcə tənzimlənməsinə əməyin ödənilməsinin minimum səviyyəsinin, pensiya və müavinatların məbləğlərinin müəyyən olunması da daxildir. Gəlirlərin dövlət tənzimlənməsinin institusional forması dedikdə, əhalinin gəlirlərinin normativ-hüquqi əsaslarını müəyyən edən və bu normaların təcrübədə tədbiqini həyata keçirən müvafiq qurumların və təşkilatlar sisteminin cəmi başa düşülür. Sosial sahədə dövlətin məqsədlərinin həyata keçirilməsində tənzimləmə metodları əsas rol oynayır. Gəlirlərin dövlət tənzimlənməsinin metodu dedikdə, əhalinin gəlirlərinə müəyyən təsir üsulları və yolları nəzərdə tutulur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|