7-
ci
fəsil
Sübutlar
Maddə 76. Sübutlar
76.1.
Tərəflərin tələb və
etirazlarım əsaslandıran halların və
işi düzgün həll etmək
üçün əhəmiyyəti olan başqa halların mövcud olduğunu və ya olmadığım məhkəmə müəyyən
edərkən həmin Məcəllədə və başqa qanunlarda müəyyən olunmuş qaydada əldə etdiyi
məlumatlar sübutlar hesab olunur.
76.2.
Bu məlumatlar yazılı və maddi sübutlarla, ekspertlərin rəyləri ilə, yerində
müayinə keçirməklə, səs və
video yazılan ilə, şahidlərin ifadələri ilə, işdə iştirak edən
şəxslərin izahatları ilə müəyyən edilir.
76.3.
Qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə olunmasına yol verilmir.
1.
İşin düzgün həlli üçün önəmli olan halların, yəni sübuletmə predmetini yaradar hüquqi
faktların varhğmı və ya yoxluğunu məhkəmə sübutetmə gedişində, qanunda göstərilən
sübutetmə vasitələrinin köməyi ilə bəlliləşdirk.
2.
MPM-in 76.1-ci maddəsi mülki prosesdə sübutlarm anlayışını və sübutetme
predmetini müəyyən edir.
Sübutlar sübutetmə predmetinə daxil olan halların varlığım və ya yoxluğunu
aydınlaşdırmaq üçün məhkəmənin qanunda göstərilən qaydada əldə etdiyi faktik;
məlumatlardır. Sübutların dörd ayrılmaz əlaməti vardır. Sübutlar;
1)
düşünülən,
güman olunan deyil, real var olan hüquqi faktlar haqqmdi məlumatlardır;
2)
konkret iş üzrə sübutetmə predmetinə daxil olan hallarm varhğmı və ya yoxluğunu
təsdiq edən faktlar haqqmda məlumatlardır;
3)
yalnız qanuni yolla əldə olunan məlumatlardır;
4)
qanunda göstərilən sübutetmə vasitələrinin köməyi ilə əldə olunar məlumatlardır.
Bu əlamətlərdən hər hansı birinin olmaması bilgini sübut kimi götürməyə yol vermir.
3.
Sübutetmə predmeti tərəflərin istək və etirazlarını əsaslandıran hallar və işı düzgün
həll etmək üçün önəmli olan başqa hallardır. Tərəflərin tələb və etirazlannı əsaslandıran hallar
iddia icraatı işlərində və xüsusi iddia icraatında iddia ərizəsinin, xüsusi icraat İşlərində isə
ərizənin əsasmda duran hüquqi faktlardır.
İddia icraatı işlərində sübutetmə predmeti iki mənbədən: 1) iddianın və iddiaya etirazm
əsasmdan; və 2) konkret iş üzrə tətbiq edilməli olan maddi hüquq normasmın hipotezasından
və dispozisiyasmdan formalaşır.
76.1-
ci maddəyə görə, məhkəmə tərəflərin istək və etirazlannı əsaslandıran hallarla
yanaşı, işin düzgün həlli üçün önəmli olan başqa hallan da aydmiaşdırmalıdır. Buraya -
sübutedici faktlar; prosesin gedişi və ayn-ayn prosessual hərəkətlərin edilməsi üçün gərəkli
olan faktlar; və ədalət mühakiməsinin tərbiyəvi və önləmə flmksi- yalanmn yerinə yetirilməsi
üçün məhkəməyə gərək olan faktlar daxildirlər.
Sübutedici faktlar tərəriərin miəb və etirazlarım əsaslandıran hüquqi faktların
99
varlığını və ya yoxluğunu aydınlaşdırmaqdan ötrü istifadə olunan köməkçi faktlardır. Məsələn,
pulun verilməsi faktmın olub-olmadığmı axtaru'iq. Bu zaman pulun verilməsini təsdiqləyən
bank köçürməsi sənədlərinin doğruluğunu (bankın səlahiyyətli nümayəndəsi tərəfindən
verildiyini və imzalandığını, sənəddəki yazıların doğruluğunu) ay- dmlaşdırmaq üçün əldə
olunan faktlar sübutedici faktlardır. Sübutedici faktlar hüquqi faktlar kimi, sübutların köməyi
ilə təsdiq olunurlar. Onlardan iş üçün önəmli olan hallan sübut etmək üçün istifadə olunur.
Prosesin gedişi və ayrı-ayrı prosessual addımlarm atılmasından ötrü önəmli olan faktlar
İddia vermək hüququ (məsələn, iddianın məhkəmədən kənar həlli proseduruna əməl
olunub-olunmaması), iş üzrə icraatın dayandırılması, İddianm təmin olunması üçün tədbirlərin
görülməsi və s. ilə bağlı olan faktlardn.
Məhkəmə bəlli iş üzrə sübutetmə predmetini müəyyən edərkən yalnız işdə tərəflərin
tələblərini və etirazlarmı əsaslandıran faktlarla bağlı olan sübutlan götürür və nəzərə alır.
İddiaçmın iddiasını və ya cavabdehin etirazmı əsaslandırmaqdan ötrü söykəndikləri faktlar iş
üçün hüquqi önəm daşımırlarsa məhkəmə onları sübutetmə pred- metinə salmaya bilər.
Məhkəmə baxışmın gedişində tərəflərin yeni iddialar və ya etirazlar irəli sürməsi ilə bəzi
hüquqi faktların salmması, bəzilərinin isə çıxarılması nəticəsində sübutetmə predmeti dəyişilə
bilər.
Məhkəmə və ya iş iştirakçıları sübutetmə predmetini raaddi hüququn tətbiq ediləcək
norması əsasında müəyyənləşdirirlər. Baxılan iş üzrə aydmlaşdırıhnası gərəkli olan hüquqi
faktların çevrəsinin düzgün müəyyənləşməsi məhkəmənin qarşısmda duran vəzifələrin uğurla
yerinə yetirməsi baxımından mühüm praktiki əhəmiyyət daşıyır. Əgər işin düzgün həllindən
ötrü gərəkli hüquqi faktlar sübutetmə predmetinə salınmazsa, bu, məhkəmənin həmin işlə bağlı
qanunsuz və əsassız qərar çıxarmasına gətirib çıxaracaq. Başqa yandan, sübutetmə predmetinə
işlə bağlılığı olmayan faktlarm salmması prosesin lazımsız materiallarla yüklənməsinə, proses
iştirakçılarının vaxtmm və vəsaitinin itkisinə gətirib çıxara bilər.
4.
Sübutlarm praktiki önəm daşıyan təsnifatı bir neçə əlamət üzrə apanln.
Aimma mənbəyinə görə sübutlar fərdlərdən alman sübutlara (iş iştirakçılannm izahatları,
şahid ifadələri, ekspert rəyi) və əşyalardan alman sübutlara (yazılı, maddi və s.) bölünür.
Fərdlərdən alman sübutlarm qaynağı insanlardır (iş iştirakçıları, onların nümayəndələri,
şahidlər və ekspertlər). Əşya sübutlarda bilgi daşıyıcılan iş üçün önəmli hallar barədə bilgiləri
şərti işarələrlə (hərflərlə, rəqəmlərlə və s.), yaxud zahiri əlamət və xassələrlə ötürən maddi
obyektlərdir.
Yaranma üsuluna görə sübutlarm iki növü var: ilkin sübutlar və törəmə sübutlar.
İş üçün önəmli hallarm varlığı-yoxluğu barədə ilkin qaynaqdan (hadisəni gözü ilə görən
şahidin ifadəsindən, yazılı sənədin əslindən və s.) alman bilgilər ilkin sübutlardır. İlkin
sübutlar isbat edilməli faktm birbaşa təsirindən yaranır. Bu sübutlarda faktla onu təsdiqləyən
sübut arasmda duran aralıq qat (başqa sübut) yoxdur.
Törəmə sübutlar «ikinci əldən» alman sübutlardır. Onlar ilkin sübutlarm məzmununu
əks etdirir və yalnız ilkİn sübutlar varsa onlar da var. Törəmə sübutla fakt arasında bir və ya bir
neçə aralıq qat ota bilər. İlkin qaynaqdan aralıq qata, bir qatdan başqa
100