Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
86
vəziyyəti barədə aşağıda məlumat veriləcəkdir. Xülasə, Cahan padşahının zəfər ayəli ordusu Fars darülmülkünün işləri nizamlandıqdan sonra İraqa tərəf hücuma keçdi. Allahın köməyi ilə! İRAQ İNADKARLARININ (MOTƏMƏRREDAN) TƏNBEH OLUNMALARI, QALALARIN FƏTHİ VƏ CAHAN XOSROVUNUN (ŞAH İSMAYILIN - Ş.E) QƏLƏBƏSİNİN ZİKRİ
Bütün Rüstəmdarı, Firuzgah dağlarını (cəbal), Dəmavəndi, Həbəlrudu (?) və o yerlərin ətrafını öz əlinə alan və on iki min döyüşkən süvarisi, saysız piyadası olan Hüseyn Kiya Cəlladi (?) qalalarının möhkəmliyinə, dağlarının ucalığına arxalanıb, müxaliyətə və inadkarlığa başladı. O, başını üsyan cibindən çıxarıb ətrafdakı (həvaşi) İraq məmləkətlərinə əl uzatmaqdaydı. İraq mahallarında vəziyyəti zəyifiəyən bayanduri türkmanları Murad bəyin sərkərdəliyi ilə Rüstəmdar dağlarına və Əmir Hüseyn Kiyanın dərgahına arxalanıb, onun yanında cəm olmuşdular. Getdikcə həsəd və qürura qapılan Hüseyn Kiya [Şah İsmayılın] mülazimləri ilə ədəbsiz davranmağa başladı. Böyük ordu Fars məmləkətlərinə yollanan vaxt [şah] İlyas bəy Ənutoğlunu* bir dəstə ilə onun şərini dəf etməyə yolladı. Bu xəbəri eşidən Əmir Hüseyn Kiya İlyas bəyin qızılbaş qoşununun bir yerə yığmasından əvvəl ona hücuma keçdi, İlyas bəy Vəramin qalasına getməli oldu. Cəlladilər qala ayağına gələrək, oranı bir müddət mühasirədə saxladılar. Nəhayət, əhd- peymanla onunla görüşən Hüseyn Küya o sadədil türkü və mülazimlərini məkr və hiyləgərliklə Reyin Kobud Günbəd adlı yerində səhadətə yetirdi. Əmir Hüseyn Kiyanın itaətsizliyi, özbaşnalığı və ədəbsiz cəsarəti xəbəri şahın cah-cəlal qulağına yetişdikdə həmin bəd əməlli (bədkirdar) əmirin fitnəsini dəf etmək və Rüstəmdar dağlarının div xislətli adamlarını cəzalandırmaq fikrinə düşdü, doqquz yüz doqquzuncu ilin (miladi 1503) baharının əvvəlində Qum qışlağından zəfər şüarlı əsgərlərlə ona tərəf hərəkətə başladı. Əvvəlcə, möhkəmliyinə görə dünyanın ən uca qalalarına bərabər olan Gülxəndanı mühasirəyə aldı, Allahın köməyi və heydəri pəncəsinin gücü ilə Xeybər qalası kimi möhkəm olan həmin qalanı fəth etdi, qaladakılan qətli-ama yetirdi. Oradan, Firuzkah qalasına getdi, o qala da qalibiyyətli (firuz) dövlət iqbalının qüvvəsi ilə Gülxəndan qalası kimi alındı. Qala hakimi (kutval) olan Əmir Əli
87
Kiya uzun döyüşdən sonra qaladarlıq etməkdən aciz olub, padşahın əfvinə pənah apardı və buna görə də, hərbdən əl çəkmiş başqa adamları ilə birlikdə, salamat qaldı, qalan adamlarsa cəzalandırıldı. Özünün on iki min süvarisi və piyadası ilə zəfər şüarlı əsgərlərin yolunu kəsərək, qəddarlıq pusqusunda dayanan Əmir Hüseyn Kiya [qızılbaşlarla] məkr və hiylə ilə döyüşmək istəyirdi. Həmin iki uca qalanın fəthini və qaladakıların qətliam xəbərini eşidən Kiya bərk qorxuya düşdü, qəflət yuxusundan oyanaraq, öz əməlindən peşiman oldu. Yanında olan bir neçə nəfərlə o vilayətin ən möhkəm qalası olan Osta qalasına pənah apardı, oraya sığındı. Şəhriyarın hümayun fallı qoşunu qala ayağına çataraq, qalatutma silahlarının hazırlığına başladı. Bir müddət sonra atışma başlandı və tərəflərarası hərb üz göstərdi. Qala ayağından böyük bir çay axırdı ki, qala əhalisi çaydan yol ayırıb qalaya oradan su arxı çəkmişdi. Bu iş şahın cahanı bəzəyən fikrini işıqlandırdı, xislət bəhrinin himməti onu bu qərara doğru yönəltdi ki, gərək çayın su yolunu başqa səmtə döndərsinlər. Suyun çoxluğu və coşqunluğundan bu işi yerinə yetirmək çətin olsa da, şücaət ümmanının o fatehi bu işin baş tutmasına çalışdı və bir neçə gündə çaydan böyük bir arx ayıraraq suyu o səmtə yönəltdi. Cəlladilər sudan kənara düşən balıq kimi çırpınmağa başladılar. Çarəsiz qalıb bir neçə gün də dözdülər, nəhayət susuzluqdan fəryad etməyə başladılar və həmin qala öz möhkəmliyinə baxmayaraq otuz üç gün ərzində qüvvətli dövlət övliyalarının əlinə keçdi. Qalanın yaş və quru adamları düşməni yandıran, amma dosta yanan padşahın qəhr atəşi ilə yandırıldı, o qantökən tayfa iti qılınclara tapşırıldı. Qələm əhli olan adamlardan başqa həmin tayfadan heç kim nicat tapa bilmədi. Muradbəy Cahanşahlını qəhr atəşi ilə yandırdı və kinli əsgərlər onun ətini yedilər. Əmir Hüseyn bayquş kimi dəmir bir qəfəs viranəsində həbsə girifdar oldu, amma qoruyucuların səhlənkarlığı üzündən özünü yaraladı və bir neçə gündən sonra Reyin Kəbud Günbədində onun ruh quşu bədən qəfəsini tərk edib uçdu. Qəribə hadisələrdəndir ki, o, İlyas həy Ayqutoğlunun 101
qızılbaşlarla qətlə yetirildiyi yerdə öz əməlinin cəzasını çəkdi və elə oradaca axirət sarayına yollandı. Elə onsuz da qəfəsə salınmış quru bir cəsəd (kalbod) idi, onun xəbis cüssəsi qəhr qəhrəmanının (Şah
101
İlyas bəyin adı bu dəfə düzgün yazılmışdır. Yuxarıda yazılan "Ənutoğlu" sözü sadəcə olaraq mətbəə xətası üzündən səhv getmişdir - Ş.F.
88
İsmayıl - Ş.F.) atəşi ilə yandırıldı. O əsnada, türkman sultanzadələrinin hakimiyyəti zamanı Əbrquhun daruğəsi olmuş və Süleyman şanlı xaqan tərəfindən Əbrquh əyalətinə sahiblənmiş Məhəmməd Kərrənin üsyan etməsi xəbəri eşidildi. O həzrət (Şah İsmayıl - Ş.F.) Rüstəmdarın fəthi ilə məşğul olan vaxt ona belə bir xəbər yetişdi: Məhəmməd Kərrə Yəzdə hücum edib, özünü qəfildən şəhərə çatdırmış, oranın hakimini qətlə yetirmiş, qürur və itaətsizlik bayrağını göyə ucaltmışdır. O qorxubilməz üsyankar adamın cəzalandırılması üçün Yəzd darülibadəsinə hümayün yürüşə başlandı. Şəhər və onun qalasının iki aylıq mühasirəsindən sonra nəhayət o talesiz zəlil adam (məxzul) şəhəri hifz etməkdən və döyüşdən yorulub ərkə* sığındı. Axırda, qalibiyyətli əsgərlər o hasarı (qalanı - Ş.F.) alaraq, Məhəmməd Kərrəni ərkin nağaraxanasında ələ keçirdilər, onu dəmir bir qəfəsə saldılar, başqa adamları da öz cəzalarına çatdırdılar. Amma Süleyman şanh xaqanın qəzəb şöləsi daha da ucaldı, onun cəsədini də İsfahanan Nəqşi- Cahan meydanında babası Əmir Hüseyn Kiya Cəlladi kimi həmin qəfəsin içində yandırdılar. Bu yürüş zamanı Allahın köməyi ilə İraq mülkünün başqa üsyançıları da siyasət şəhnəsi" tərəfindən məhv edildilər, həmin vilayət üsyankarlardan təmizləndi. Bir dəstə türkmanın fitfası ilə Xorasana hücum etmiş cığatay ləşkərindən ədəbsizlik baş vermişdi. Mərhum padşah Sultan Hüseyn Mirzə "cığatayların" hücumunun qarşısının alınması və
cəzalandıralmasından ötrü Əmir Kəmaləddin Sədri [Şah İsmayılın] yanına göndərdi. Sədrin gətirdiyi məktub nəinki şahın xoşuna gəlmədi, hətta onun qəzəb tonqalını belə alovlandırdı. O Yəzddən Təbəsə hücum edərək şəhərə girdi, şəhərdə yaşayan cığatayların əksəriyyətini fəna qılıncı ilə yox etdi, yalnız qan axıdılmasının çoxluğunu gördükdən sonra onun qəzəb şöləsi təskinlik tapdı, bir həftədən sonra geri qayıtdı. "Əhsənüt-təvarix"də belə yazılmışdır: Bu hadisədə yeddi min adam qətlə yetirildi və gələn ilin baharında o Həmədan yaylağına getdi, qışı Xoy və Səlmasda keçirdi, fitnəkarlığa başlayaraq Urumi* vilayətinə gələn, orada o məmləkətin ətraf yerlərinə əl uzadan Kürd Saromun şərini dəf etməkdən ötrü Bayram bəy Qaramanlını və "xəlifətül-xüləfa" kimi məşhur olan Xadim bəyi oraya göndərdi. Onun qardaşı, oğlu və əksər sirdaşları ələ keçirildi və möhkəm cəzalandırıldılar, bütün eli (il) və ulusu hadisələrin taracına getdi. Durmuş xanın atası Əbdi bəy Şamlı və Sarı Əli Möhdar Təkəli həmin səfərdə öldürüldülər. Rəşt valisi Əmir Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|