Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu İldə 4 sayı buraxılır
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
Bu nəfis nəstəliq, bu da ki kufi, Xətlər yaddaşımı oyur ki, oyan! Söylə sufimisən, yoxsa hürufi, Ey insan adını ağacda oyan! Susdurub Arazı Qurbani sazı, Saza söykənibdir, bax, Xudafərin! Göylərə ucalıb sazın avazı, Pıçıldar qeybdən Xuda: “Afərin!” Seyfəddin müəllimin cavabından bir parçaya diqqət etsək, buta mo ti - vinin oyma sənətində necə əks olunduğunu bilərik: – Bütün bu gördüyüm işlərin heç biri mənə sifariş verilməyib. Amma “Aşıq Qurbani” adını yazmaq üçün Cəbrayıl rayonunun Tarix Diyar şü - nas lıq Muzeyi mənə sifariş vermişdi. Mənə dedilər ki, elə et ki, bu işdə Xu dafərin körpüsünün elementləri də öz həllini tapsın. Ona görə də mən kompozisiyanı elə qurdum ki, burada axıra düşən “nun” və “i” hərflərinin bir-biri ilə kəsişməsindən saz alındı. Sazın yuxarı qalxan qolu körpünün bir tağına söykənir. Bu işdə arzu, duyum, təsəvvür daha çoxdur. Kör pü - nün saza toxunan hissəsinin sağ-solunda arxa-arxaya iki buta, sazın kör- püyə toxunan üst hissəsində isə bir-birinə söykənən iki buta işləmişəm. Ar xa-arxaya olan butalarla cənublu qardaşlarımızla hələ ki birləşə bilmə - diyimizi, bir-birinə söykənən butalarla isə iki xalqı birləşdirən musi qi mi - zin və körpümüzün varlığını ifadə etmək istəmişəm” (6,98-99). Göründüyü kimi, xalı-xalçalarımızda, kəlağayılarda və s. özünə yer alan buta naxışı digər sənətkarlıq məmulatlarında və habelə də ağac üzə - rin də oyma sənətində də özünə yer alıb və özlüyündə müəyyən rəmzi-fəl- səfi mənaları daşıyırlar. Butanın xalq sənətində əksini tapması ilə bağlı Şükür Şənolun “Tutu nə nənin hana nəğmələri” şeirində də maraqlı səhnələr əks olunub: İlmələr Süsən, sünbül. Açıbdı Qırmızı gül. Naxışı Xana-xana, Xalçada Min rəng sana. 2014/ I 39 Buta var Gülə oxşar, Saçağı Tülə oxşar Ortası oymaq kilim, Qırağı Qaymaq kilim. Asma gül Büzmə-büzmə. Gülü bir sıra düzmə, Ağ çiçək- alma çiçək, Xalçada Gözəl-göyçək. Xınalı gül bir buta. İlməsin gəlin tuta. Sarı gül Ulduz sanıdı, Sanki bir bal şanıdı... (3,170-172). Buta naxışlarının hanada toxunan xalçalarımızda təsvirini tapması burada tərənnüm olunmuşdur. Hidayət Səfərli isə bir qədər obrazlı dillə butanı bəxtlə-tale ilə - fələk- lə bağlı alın yazısı kimi səciyyələndirir: Hidayətəm, bəxtə taxtı quran o, Əzizləyib sonda bizi vuran o. Nə yaxşı ki köçən bizik,duran o, Zər butalı taxtası var, nərdi var, Bu dünyanın dünya boyda dərdi var. Zər butalı nərdtaxtanın timsalında şair bəxtin-taleyin də beləcə fələk - dən asılı oyun olduğunu, kiminin butasından yarıdığını, kiminin isə yarı- madığını təsirli bir tərzdə ifadə etmişdir. Başqa sözlə, dəli sevda yolların- da fələyin hər qasırğa-tufanına sinə gərməyin aşiqlərə məxsus fədakarlıq olduğu həqiqətdir və nağıl və dastanlarımızda da ilahi tərəfindən buta ve- rilmiş gənclərin də hansı ənvai-müsibətlərlə üzləşdikləri hamımıza yaxşı məlumdur. 2014/ I 40 Köç üstündə yol gedən Xalıların, xalçaların Naxışına qar yağır. Acından barmağını sovuran Körpələrin Baxışına qar yağır. Qar yağır Qədirin səsinə... Dodaqlarda çiliklənən “Qarabağ sikəstəsi”nə... Babasının qəbrini Qucaqlayan şəhidin Qapanmamış gözlərinə Qar yağır... Dədə Şəmşirin qəbrinə, Dünyanın səbrinə Qar yağır... (4,146) Balayar Sadiqin “Qan yaddaşının kişnərtisi” poemasından gətirilən yu - xa rıdakı misralarda da “Xalıların, xalçaların naxışına qar yağır” ifadə si - nin alt qatından buta naxışına qar yağır-sevgiyə, sevgiliyə qar yağır, qa rı - yır sevgilər, insan qocalır, sevgi ümidləri də ölür beləcə fikirləri kə də rən - giz duyğularla boy göstərir. Professor İsmayıl Kazımovun bibisi Vəfa dar Tumasqulu qızı Kazımovadan hələ Soltanlı kəndində olarkən eşit miş ol - duğu məsəlləri burada xatırlatsaq, fikrimizə söykək olar: 1) Dün yanı ümüdnən (ümidlə) yemişlər, 2)Ümüdünü (ümidini) üzdün, öldün. Maraqlıdır ki, Soltanlı kəndində ikən dünyasını dəyişmiş, qaçqınlıq- məcburi köçkünlük həyatı görmədən dünyadan köçmüş Vəfadar arvad san ki özündən-ömründən sonrakı bu qaçqınlıq faciəsini hiss edibmiş deyə bir bayatı nümunəsini də həmişə işlədərmiş: Vətən deyib ağladım, Ürəyimi dağladım. Dedilər yol açılır, Ümidə bel bağladım. 2014/ I 41 Vəfadar Tumasqulu qızının söyləmiş olduğu yuxarıdakı hər iki məsəl və bir bayatının – hər üç folklor örnəyinin hər birində ümid ifadəsinin nə qədər həyatverici güc olduğu vurğulanmışdır. Demək, burdan çıxış edib şair Balayarın da yuxarıdakı misralarında ifadəsini tapan “körpələrin baxışına”, “dünyanın səbrinə”, “xalı və xalçaların naxışına” – butalara qar yağması fikirlərindən ümidin ölməsi kimi həyati əhəmiyyət kəsb edən bir faciədən söhbət açıldığını yəqinləşdirərik. Bu misralarda da “buta” kəlməsi birbaşa dilə-nitqə gətirilmir, lakin mətn arxasından butadan-yarı- mayan butadan, nakam sevgilərdən bəhs açıldığı açıq-aşkar görünür. Çünki həyat özü sevmək-yaşamaq deməkdir, buta özü sevgili-istəkli deməkdir, butaya-sevgili yara qovuşmaq özü bəxtəvərlik deməkdir, aşiq- məşuq isə butasına yetişmək yolunda canfəşanlıqlar göstərib, sabaha ümidlə baxır. Əgər aşiq sevgisi yolunda apardığı fədakar mübarizədə ümidsizlik əzabı ilə üzləşsə, onda faciə baş verir, onda dünyanın axır- mənşəri (məhşər günü, qiyamət zamanı) yetişmiş olur. Axır-məhşər qopanda isə dünyada haqsızlığın haqq-ədalət üzərində hökmranlığı olur, xaotik-həlməşik bir zəmanəyə yetişirik ki, o cəmiyyətdə insanlıq dünyasının da sonu gəlib çatmış olur. Allahın adlarından biri-Əsmai- səbadan biri də Haqqdır. İnsanlar Haqqa tapınsalar, Allah da insanlara xoşbəxtlik, firavan yaşayış bəxş edər. Nəticədə butalı gənclər də butasına yetişib bəxtəvər olarlar. Şair Fikrət Sadıq buta naxışlarını “Əlifbanı bilməyən nənəmin əlyaz- ması” adlandırır və həmin şeirə münasibət bildirərək Bilal Hüseynağa oğ - lu Hüseynov yazır: «F.Sadıqın “Əlifbanı bilməyən nənəmin əlyazması» poeması toxucu nəğmələri üzərində qurulmuşdur: Xalçanı buta bəzər, Buta buluda bənzər. Bu yandan qırqovula, O yandan oda bənzər. (7, 122). Bəli, xalçalarımızda rast gəlinən buta naxış-ornamentləri ağbirçək nə - nə lərimizin “əlyazmaları”dır; o əlyazmaların sirrini açmaq istəyən şair Fikrət Sadıq gah buluda, gah oda, gah qırqovula (əslində quşa, könül qu - şuna – Ş.A.) bənzədir buta təsvirlərini. Bu bənzətmələrdəki qarmaqarışıq - lıqlar da təsadüfi deyil, doğrudan da, buta alan-eşq badəsi içirilən gənc gah Əsli sorağı ilə dağlara-daşlara düşən Kərəm kimi çovğuna-qara, bu - 2014/ I 42 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|