Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
296
1905/20 zilhiccə 1321-də vəfat etdi. Türbənin civarında dəfn
olundu.
Divanını 1891/1309-də Ġsanbulda bin zəhmətlə bastırdı. Fü-
qərayi sabirindən, eĢq və Ģövq ərbabından, süləhadan, bir mərd-i
cəzbə-nak idi. Bir bahar mövsümində birlikdə Yakacıkdakı sayfi-
yəmizə getmiĢdik. Bülbüllərin fəryadı, çiçəklərin lətafəti ona təsir
edərək, mütəmadiyyən Ģeirlər okur, gah ağlar, gah gülərdi. Biz də
onun hal ü kalindən mütəəssir olurduq.
Türbədarlıqdan aldığı beĢ on quruĢla ailəsini iaĢə edəmədi-
yindən Amasya əvkafından münhal olan bir cihətin aidat-i cüziyə-
sini kəndinə təhsis etdirmək için son dəfə Ġstanbula gəldi, uzun za-
man oturdu. Zərurət saikasıyla çəkəmədiyi çilə qalmadı. Hər türlü
təĢəbbüsata rəğmən, məqsədi hasil olmayaraq, Amasyaya döndü.
Böyük oğlu Əli Xavər fərd-i zərurət içində Əskəri Tibbiy-
yəyi ikmal etdi. Təbib yüzbaĢısı oldu. Babasının vəfatında küçük
qardaĢlarını iaĢə və tərbiyə etməyə çalıĢarkən Balkan hərbində
Yanya tərəfinə məmur edildi. Pek gənç ikən ziyaa uğradı. Saleh,
səbur, gayur, müstəqim, müstaid olan Ģu biçarəyi təhəttur ettikcə
mütəəssir olurum.
Qəzəl
BaĢımda dərd-i sevda, sinəmdə nar-i həsrət,
DüĢdüm çəh-i fikara, oldum nizar-i həsrət.
Qıldı bənipəriĢa, üftadə zar ü giryan,
Dərda ki, dərd-i hicran, heyfa ki, xar-i həsrət.
Qəddim kəmanə döndü, tir-i mujəndən ayru,
Bükdü belim tiz əldən Ģiddətlə bar-i həsrət.
Gəl, gör, figanə bülbül ağaz qıl bənimlə,
Sən mübtəla-yi hicran, bən biqərar-i həsrət.
Görsəydi bəzm-i vəslin bir kərrə çeĢm-i aĢiq,
Razı olurdu çəksə gər sad həzar-i həsrət.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
297
Leyl ü nəhar sənsiz yeksan ikən gözümdə,
Hər anı bir yıl oldu leyl ü nəhar-i həsrət.
Ey bad-i sübh ü Ģamı ver yardan pəyamı,
Mirat-i dildən eylə rəf-i qubar-i həsrət.
Dil vermə qil ü qala, saqi, gətir piyalə,
Döndürdü cism-i nalə dərd-i xumar-i həsrət.
Səbr ü səbatə səy et, ey bül-i səba Səbati,
Gəldikdə peyk-i vüslət eylər fərar-i həsrət.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
298
Səburi
Səburi təxəllüslü təbrizli Ģair haqqında məlumatı Fatin təzki-
rəsindən alırıq. Təbrizdə anadan olmuĢdur. Əsl adı Hüseyndir.
Təhsil aldıqdan sonra Ġstanbula gəlmiĢdir. Divan katibi olmuĢdur.
Nəstəliq xəttində usta olmuĢdur. Divan təĢkil edəcək sayda Ģeirlə-
ri vardır. H.1269/1852-ci ildə vəfat etmiĢdir.
Fatin Davud. Xatimətül-əşar. s. 237.
Hüseyn Səburi Əfəndi məmalik-i Ġraniyyədən olan Təbriz
nam Ģəhr-i cəsimdə qədəmnihade-yi sahət-i vücud olub, bir miq-
dar təhsil-i ülum-i aliyyə eylədikdən sonra bəzi məmalik-i Ġraniy-
yəyi gəĢt ü güzar ilə bil-axirə Dər-səadətə müvasilət eyləyüb, xətt-
i təliqdə məharəti olmaq münasibətilə təhrir-i kətb ü dəvavin eylə-
yərək, imrad-i sübh ü məsa etməkdə ikən bin iki yüz altmiĢ doq-
quz salında irtihal-i darül-üqba eyləmiĢdir. Mümaileyhin «Divan»
olacaq miqdar əĢarı olduğu mərvidir.
Qəzəl
Çəksəm əcəbmi məĢəle-yi ah-i intizar,
Müdüngah oldı bana rah-i intizar.
Bir ləhzə ahuvan xəyal-i duçeĢminə,
Müjgan-i çeĢmim oldı çəragah-i intizar.
ÇeĢmimdə hicr-i nöqte-yi xal ilə ol məhək,
Pərgara döndi gərdeĢ-i cangah-i intizar.
ġir-i jəyan-i damən-i kuh-i fərağətəm,
Olmam fərib-xorde-yi rubah-i intizar.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
299
Səhabi
Bidarinin qardaĢı olan Səhabi, Qanuni Sultan Süleymanın
Türkiyəyə gətirdiyi Ģairdir. Təzkirələrə əsasən, Səhabinin Həmə-
danda anadan olduğunu, Qanuni Təbrizi alınca Qədri Əfəndinin
Səhabini Ġstanbula gətirdiyini öyrənirik. Vəfat tarixini Qınalızadə
h.970/1563-cü ilə, AĢiq Çələbi və Əhdi h.971/1564-cü ilə, Bəyani
isə h.975/1567-ci ilə təsadüf etdiyini yazırlar. Müəmmada usta bi-
risi olub, farsca və türkcə Ģeirləri ilə tanınırdı. Qanuninin əmri ilə
«Kimya-yi-səadət»i çevirdi. H.970-ci ildə tamamladığı tərcüməsi-
ni və divanını padĢaha təqdim etdi.
Lətifi «Təzkirətüş-şüəra». s. 297.
Vilayət-i Əcəmdən gəlüb, Ġstanbulda təvəttün itmiĢdür. Cins-
i Əcəmdə süxən-fəhm ü süxəndən və hin-i təkəllümdə əmirül-kə-
lam idi. Bu baisdən əĢraf-i əyan və əkabir-i ərkan ilə müqarin və
müsahib və müsahibətin əmasil ü əli rağib ü talib idi. Farsi və tür-
ki əĢarı və tarüx ü müəmmada xeyli iqtidarı var idi. Bu mətlə
anundur.
Mətlə
Qəmzən xədənginün, sənəma, sinəçakiyəm,
Korkutma xəncərünlə ki, anun həlakiyəm.
Vələhu
Dilər əğyar zövq-i vüslət-i üĢĢaq hicranı,
Məgəs cüllab arar pərvanə istər nar-i suzanı.
Aşiq Çələbi. «Məşairüş-şüəra». s. 508-510.
Əcəmiyyül-əsil-i Həmədanidür. ġüəra-yi əsr ü diyarun arif-i
həmə-bin ü vaqif-i həmədanidür. PadiĢah-i bəhr ü bər Sultan Sü-
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
300
leyman-i zaman Sultan-i məĢriqeyn seyr-i xafiqeyn itdügi gibi
əzm-i Ġraqeyn idüb Təbrizə gəldüklərində Ģəh-ləvənd-i üləma
mürəbbi-yi Ģüəra yəni Qədri Əfəndi, Molla Səhabinün hər mərifə-
tə əhliyyət və hər qabiliyyətə müxəlliyyətin fəhm idüb, müsahibət
idərək, Ruma gətürmiĢdür. Ol vəqtdən bəri ki, sənə isna və ərbəin
və tisamiədür, Rumda sakin və əkabir ü əĢraf ilə müqarindür.
Anda olan səlamət-i təb ü nəqavət-i Ģan hüsn-i idrak u cövdət-i
izan qeyrət-i ərbab-i daniĢ və ibrət-əfza-yi əhl-i irfandur. Neçə
yıllar dəxi Seyyid Məhəmməd-i NurbəxĢ təriqinə süluk idüb,
rahnümayan-i təriq-i həqiqətdən və məĢayix-rah-i təriqətdən tövbə
vü inabət idüb, ovqatın həsr-i təkmil-i nəfəs və təhzib-i əxlaq və
mütalie-yi kütb-i nafiə və kəsb-i fəzilət ü mərifət itmiĢdür. Xar u
xas-i gülĢən-i cahandan sərv gibi damən-çin-i nəsb-i eyn-i ayan-
kən didə gibi üzlətniĢindür. Ölülər lisanında ki, امسلا نم نامسلاا لزنت
dinmiĢdür. Səhabi ləqəbi ana gökdən inmiĢdür. Bihar-i təb-i zəx-
xarından hərarət-i mehr-i sipəhr varidat-i Ġlahiyyə ilə səmayi tə-
yid-i Rəbbaniyyəyə süud idən buxar-i Ģəhab-i Ģiqal olur. Dürr ü
gövhəri hər nayab ilə mala-mal olur. Badəhu dəst-i əbr min-
valindən qər-i dərya dəvat-i Ģairə düĢüb sədəf-i züruf-i hürufda
tərbiyyət bulub, qəvvas-i xamə əlindən sahil-i suy-i namədə
cilvənüma olub, dəst-i həkkak təb-i çalak misqab-i Ģeirlə ol dürr-i
mənsur-i lölö-yi mənzum gibi riĢte-yi təhrirə çəküb, güĢvare-yi
hür-i eyn olmağa layiq bir iqd-i dürr və qilade-yi ləal olur. Aya
haməsi nə əbr-i dəryabardur ki, hər nöqtəsi nüktə-yi dürrün-nəqd
olur və sərraf-i təbı necə səhhardur ki, tərtib itdügi nəzm yanında
lölö-yi məknun qəlaid-i iqyan gibi bir tərkib-i təqid olur. Cümle-yi
kəramətindən idi ki, bağ-i əhvalına nəsim-i qəbul-i Ģahi vəzan
olub, təravət-pəzir olmıĢdur. Ol səbəbdən behiĢt-nəzir olmıĢdur.
Ancaq dide-yi ümmidinün nigranı nəval-i padiĢahı ilə irən büridə-
dür. Sair əbvabdan dəst-i ricası büridədür. Sənə səbin və tisamiədə
məmur olduğı «Kitab-i Kimya-yi səadət» tərcüməsi ki, hədd-i za-
tında kimya-yi səadət-i türab-i bab-i padiĢahidən tərcümandur və
əsli kimya-yi səadət olduğu gibi tərcüməsi iksir-i əkbər ü kibrit-i
əhmər gibi kəm-yab-ı zamandur itmam idüb divan-ı təmamı ilə
Dostları ilə paylaş: |