Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
296 
1905/20 zilhiccə 1321-də vəfat etdi. Türbənin civarında dəfn 
olundu.  
Divanını 1891/1309-də Ġsanbulda bin zəhmətlə bastırdı. Fü-
qərayi  sabirindən,  eĢq  və  Ģövq  ərbabından,  süləhadan,  bir  mərd-i 
cəzbə-nak idi. Bir bahar  mövsümində birlikdə Yakacıkdakı sayfi-
yəmizə getmiĢdik. Bülbüllərin fəryadı, çiçəklərin lətafəti ona təsir 
edərək, mütəmadiyyən Ģeirlər okur, gah ağlar, gah gülərdi. Biz də 
onun hal ü kalindən mütəəssir olurduq. 
Türbədarlıqdan  aldığı  beĢ  on  quruĢla  ailəsini  iaĢə  edəmədi-
yindən Amasya əvkafından münhal olan bir cihətin aidat-i cüziyə-
sini kəndinə təhsis etdirmək için son dəfə Ġstanbula gəldi, uzun za-
man oturdu. Zərurət saikasıyla çəkəmədiyi çilə qalmadı. Hər türlü 
təĢəbbüsata rəğmən, məqsədi hasil olmayaraq, Amasyaya döndü.  
Böyük  oğlu  Əli  Xavər  fərd-i  zərurət  içində  Əskəri  Tibbiy-
yəyi  ikmal  etdi.  Təbib  yüzbaĢısı  oldu.  Babasının  vəfatında  küçük 
qardaĢlarını  iaĢə  və  tərbiyə  etməyə  çalıĢarkən  Balkan  hərbində 
Yanya  tərəfinə  məmur  edildi.  Pek  gənç  ikən  ziyaa  uğradı.  Saleh, 
səbur,  gayur,  müstəqim,  müstaid  olan  Ģu  biçarəyi  təhəttur  ettikcə 
mütəəssir olurum. 
 
Qəzəl 
BaĢımda dərd-i sevda, sinəmdə nar-i həsrət, 
DüĢdüm çəh-i fikara, oldum nizar-i həsrət. 
 
Qıldı bənipəriĢa, üftadə zar ü giryan, 
Dərda ki, dərd-i hicran, heyfa ki, xar-i həsrət. 
 
Qəddim kəmanə döndü, tir-i mujəndən ayru, 
Bükdü belim tiz əldən Ģiddətlə bar-i həsrət. 
 
Gəl, gör, figanə bülbül ağaz qıl bənimlə, 
Sən mübtəla-yi hicran, bən biqərar-i həsrət. 
 
Görsəydi bəzm-i vəslin bir kərrə çeĢm-i aĢiq, 
Razı olurdu çəksə gər sad həzar-i həsrət. 
 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
297 
Leyl ü nəhar sənsiz yeksan ikən gözümdə, 
Hər anı bir yıl oldu leyl ü nəhar-i həsrət. 
 
Ey bad-i sübh ü  Ģamı ver yardan pəyamı, 
Mirat-i dildən eylə rəf-i qubar-i həsrət. 
 
Dil vermə qil ü qala, saqi, gətir piyalə, 
Döndürdü cism-i nalə dərd-i xumar-i həsrət. 
 
Səbr ü səbatə səy et, ey bül-i səba Səbati, 
Gəldikdə peyk-i vüslət eylər fərar-i həsrət.  

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
298 
Səburi 
 
Səburi təxəllüslü təbrizli Ģair haqqında məlumatı Fatin təzki-
rəsindən  alırıq.  Təbrizdə  anadan  olmuĢdur.  Əsl  adı  Hüseyndir. 
Təhsil aldıqdan sonra Ġstanbula gəlmiĢdir. Divan katibi olmuĢdur. 
Nəstəliq xəttində usta olmuĢdur.  Divan təĢkil edəcək sayda Ģeirlə-
ri vardır. H.1269/1852-ci ildə vəfat etmiĢdir. 
 
Fatin Davud. Xatimətül-əşar. s. 237. 
 
Hüseyn  Səburi  Əfəndi  məmalik-i  Ġraniyyədən  olan  Təbriz 
nam  Ģəhr-i  cəsimdə qədəmnihade-yi  sahət-i  vücud olub, bir miq-
dar təhsil-i ülum-i aliyyə eylədikdən sonra bəzi məmalik-i Ġraniy-
yəyi gəĢt ü güzar ilə bil-axirə Dər-səadətə müvasilət eyləyüb, xətt-
i təliqdə məharəti olmaq münasibətilə təhrir-i kətb ü dəvavin eylə-
yərək, imrad-i  sübh  ü məsa etməkdə  ikən bin  iki  yüz altmiĢ  doq-
quz salında irtihal-i darül-üqba eyləmiĢdir. Mümaileyhin «Divan» 
olacaq miqdar əĢarı olduğu mərvidir.  
 
Qəzəl 
Çəksəm əcəbmi məĢəle-yi ah-i intizar, 
Müdüngah oldı bana rah-i intizar. 
Bir ləhzə ahuvan xəyal-i duçeĢminə, 
Müjgan-i çeĢmim oldı çəragah-i intizar. 
ÇeĢmimdə hicr-i nöqte-yi xal ilə ol məhək, 
Pərgara döndi gərdeĢ-i cangah-i intizar. 
ġir-i jəyan-i damən-i kuh-i fərağətəm, 
Olmam fərib-xorde-yi rubah-i intizar. 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
299 
Səhabi
 
Bidarinin  qardaĢı  olan  Səhabi,  Qanuni  Sultan  Süleymanın 
Türkiyəyə  gətirdiyi  Ģairdir.  Təzkirələrə  əsasən,  Səhabinin  Həmə-
danda  anadan  olduğunu,  Qanuni  Təbrizi  alınca  Qədri  Əfəndinin 
Səhabini  Ġstanbula  gətirdiyini  öyrənirik.  Vəfat  tarixini  Qınalızadə  
h.970/1563-cü ilə, AĢiq Çələbi və Əhdi h.971/1564-cü ilə, Bəyani 
isə h.975/1567-ci ilə təsadüf etdiyini yazırlar. Müəmmada usta bi-
risi olub, farsca və türkcə Ģeirləri ilə tanınırdı. Qanuninin əmri ilə 
«Kimya-yi-səadət»i çevirdi. H.970-ci ildə tamamladığı tərcüməsi-
ni və divanını padĢaha təqdim etdi.   
 
Lətifi «Təzkirətüş-şüəra». s. 297. 
 
Vilayət-i Əcəmdən gəlüb, Ġstanbulda təvəttün itmiĢdür. Cins-
i Əcəmdə süxən-fəhm ü süxəndən və hin-i təkəllümdə əmirül-kə-
lam  idi.  Bu  baisdən  əĢraf-i  əyan  və  əkabir-i  ərkan ilə  müqarin  və 
müsahib və müsahibətin əmasil ü əli rağib ü talib idi. Farsi və tür-
ki  əĢarı  və  tarüx  ü  müəmmada  xeyli  iqtidarı  var  idi.  Bu  mətlə 
anundur. 
Mətlə 
Qəmzən xədənginün, sənəma, sinəçakiyəm, 
Korkutma xəncərünlə ki, anun həlakiyəm. 
 
Vələhu 
Dilər əğyar zövq-i vüslət-i üĢĢaq hicranı, 
Məgəs cüllab arar pərvanə istər nar-i suzanı. 
 
Aşiq Çələbi. «Məşairüş-şüəra». s. 508-510. 
 
Əcəmiyyül-əsil-i Həmədanidür. ġüəra-yi əsr ü diyarun arif-i 
həmə-bin  ü  vaqif-i  həmədanidür.  PadiĢah-i  bəhr  ü  bər  Sultan  Sü-

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
300 
leyman-i  zaman  Sultan-i  məĢriqeyn  seyr-i  xafiqeyn  itdügi  gibi 
əzm-i  Ġraqeyn  idüb  Təbrizə  gəldüklərində  Ģəh-ləvənd-i  üləma 
mürəbbi-yi Ģüəra yəni Qədri Əfəndi, Molla Səhabinün hər mərifə-
tə əhliyyət və hər qabiliyyətə müxəlliyyətin fəhm idüb, müsahibət 
idərək, Ruma gətürmiĢdür. Ol vəqtdən bəri ki, sənə isna və ərbəin 
və  tisamiədür,  Rumda  sakin  və  əkabir  ü  əĢraf  ilə  müqarindür. 
Anda  olan  səlamət-i  təb  ü  nəqavət-i  Ģan  hüsn-i  idrak  u  cövdət-i 
izan  qeyrət-i  ərbab-i  daniĢ  və  ibrət-əfza-yi  əhl-i  irfandur.  Neçə 
yıllar  dəxi  Seyyid  Məhəmməd-i  NurbəxĢ  təriqinə  süluk  idüb, 
rahnümayan-i təriq-i həqiqətdən və məĢayix-rah-i təriqətdən tövbə 
vü inabət idüb,  ovqatın  həsr-i təkmil-i nəfəs və təhzib-i əxlaq və 
mütalie-yi kütb-i nafiə və kəsb-i fəzilət ü mərifət itmiĢdür. Xar u 
xas-i  gülĢən-i  cahandan  sərv  gibi  damən-çin-i  nəsb-i  eyn-i  ayan-
kən didə gibi üzlətniĢindür. Ölülər lisanında ki,  امسلا نم نامسلاا لزنت 
dinmiĢdür.  Səhabi  ləqəbi  ana  gökdən  inmiĢdür.  Bihar-i  təb-i  zəx-
xarından  hərarət-i  mehr-i  sipəhr  varidat-i  Ġlahiyyə  ilə  səmayi  tə-
yid-i  Rəbbaniyyəyə  süud  idən  buxar-i  Ģəhab-i  Ģiqal  olur.  Dürr  ü 
gövhəri  hər  nayab  ilə  mala-mal  olur.  Badəhu  dəst-i  əbr  min-
valindən  qər-i  dərya  dəvat-i  Ģairə  düĢüb  sədəf-i  züruf-i  hürufda 
tərbiyyət  bulub,  qəvvas-i  xamə  əlindən  sahil-i  suy-i  namədə 
cilvənüma olub, dəst-i həkkak təb-i çalak misqab-i Ģeirlə ol dürr-i 
mənsur-i  lölö-yi  mənzum  gibi  riĢte-yi  təhrirə  çəküb,  güĢvare-yi 
hür-i  eyn  olmağa  layiq  bir  iqd-i  dürr  və  qilade-yi  ləal  olur.  Aya 
haməsi  nə  əbr-i  dəryabardur  ki,  hər  nöqtəsi  nüktə-yi  dürrün-nəqd 
olur və sərraf-i təbı necə səhhardur ki, tərtib itdügi nəzm yanında 
lölö-yi məknun qəlaid-i iqyan gibi bir tərkib-i təqid olur. Cümle-yi 
kəramətindən  idi  ki,  bağ-i  əhvalına  nəsim-i  qəbul-i  Ģahi  vəzan 
olub,  təravət-pəzir  olmıĢdur.  Ol  səbəbdən  behiĢt-nəzir  olmıĢdur. 
Ancaq dide-yi ümmidinün nigranı nəval-i padiĢahı ilə irən büridə-
dür. Sair əbvabdan dəst-i ricası büridədür. Sənə səbin və tisamiədə 
məmur olduğı «Kitab-i Kimya-yi səadət» tərcüməsi ki, hədd-i za-
tında  kimya-yi  səadət-i  türab-i  bab-i  padiĢahidən  tərcümandur  və 
əsli kimya-yi səadət olduğu gibi tərcüməsi iksir-i əkbər ü kibrit-i 
əhmər  gibi  kəm-yab-ı  zamandur  itmam  idüb  divan-ı  təmamı  ilə 

---