Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
288 
Saib II ġah Abbas dövründə «məliküĢ-Ģüəra» rütbəsinə yük-
səlmiĢdir. H.1081-1087/1670-1676-cı illər arasında vəfat etmiĢdir. 
Əsərləri arasında «Divan», «Qəndəharnamə», «Mahmud u Ayaz», 
«Bəyaz», «Meyxanə», «Vacibül-hifz», «ArayiĢ-i Nigar» və s. ad-
larını çəkmək mümkündür. II ġah Abbasın müharibələrindən bəhs 
edən  «Qəndəharnamə»  məsnəvisi  Azərbaycan  ədəbiyyatında  epik 
Ģeirin qiymətli nümunələrindəndir. 800 Ģairin əsərlərindən parçalar 
əhatə edən «Səfineyi-Saib» cüngü məĢhurdur.  
Əsrar  Dədə  «Təzkire-yi  Ģüəra-yi  mövləviyyə»sində  Saib 
Təbrizi  haqqında məlumat  verir.  Saib Təbrizdə anadan  olmuĢdur. 
ġəmsi  Təbrizinin  qardaĢı  oğlu  olub,  əsl  adı  Əli  Bəydir.  Mövləvi 
idi. Təbriz mövləvi dərgahında dəfn olunmuĢdur. Təzkirədə onun 
fars və türk dillərində Ģeirləri nümunə verilmiĢdir. 
 
 
Əsrar Dədə «Təzkirətüş-şüəra». s. 282-287. 
 
Dədə Saib Təbrizi  
Nam-i namiləri Əli bəy olub, ġəmsül-Həqqün bəradərzadəsi-
dür.  Darül-kəramət-i  bəlde-yi  cəlile-yi  Təbrizdən  zühur  buyurub, 
ənva-yi ülum və əsnaf-i fəzail ilə məcbul və maye-yi zatiyyəsinə 
əsər-i ənvar-i eĢq-i ġəms-i Təbriz qüddisə sirrihül-əziz əks-əvkən 
olmaqla  bariqe-yi  xavər-i  ənfəsiylə  zəmin-i  Ģərq  tufan-i  cuĢan-i 
atəĢ-i eĢq-i didar və qulzüm-i zəxxar-i Ģariqe-yi Ģümus-i əsrar olub 
 
Beyt 
 هﺌﺸﻨ
شاب راٌشوه نونج دراد نونج ىم نٌا
 
 دص تسه
ام روگنا هشوخ كٌ ىرپ مشچ
 
 
müəddasınca  aqibət  ifa-yi  fərize-yi  Həccül-beyt  mülabəsəsiylə 
tərəf-i  Ruma  azim  və  darüd-dövle-yi  Konyada  dərgah-i  səadət-
pənah-i Mövlana-yi Rumda xidmət-i ziyarətə mülazim olub 
 
Beyt 
ار ىهلاك بحاص تلود رٌكنم رقف ىا زانم
 
ر ىهاش جات دزاس لوكشك كلف ددرگ رب وچ
ا
 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
289 
diyərək, mirzəliyi bi-nəvalığa təbdil  
 
Beyt 
نهآ ىولوم شقن هب
 رادرب گ
(
زادرپ
)
 
 رات هدرپ نك نارگٌد ثٌدح
(
زاس
 )
 
 
müəddasınca Həzrət-i Bustan-i Əvvəl cənab-i vilayət-məablarınun 
bi-mühaba sər-dade-yi zanu-yi iradətləri olub, sikkə-puĢ-i təriqe-yi 
cəlile-yi Mövləvi və Ģagird-i istifaze-yi ənvar-i Məsnəviləri olmıĢ-
dur. Hekayət olınur ki, kəmal-i məskənət-i dərviĢanələrindən Kon-
yaya təĢriflərində  «Divan»i məarif-ünvanlarını bərabər gətürməyə 
cəsarət  itməyüb,  istifsar  olunduqda  daire-yi  Mövləviyyə  kan-i 
gövhər-i süxən olub, ol dərya-yi mərifətə bir qətre-yi naçiz gətür-
mək  mülayim-i  təb-i  dərrakları  olmadığını  ima  buyurmalarıyla 
bədə-zamanın  tərəf-i  Çələbi-нi  MüĢarün-ileyhdən  məzunən  və 
müstəxləfən tərəf-i Təbrizə azim və ol bəlde-yi mübarəkədə zavi-
yə-dari-yi  guĢe-yi  inziva  ilə  mülazim  olduqda  anifən  zikri  səbk 
idən Zehni Dədə biz-zat xahiĢ-i ziyarətləriylə  əzm-i Təbriz buyu-
rub, bir müddət zaviye-yi Ģəriflərində buriya-əndaz-i müsafərət və 
«Divan»i  bəlağat-ünvanların  alub  Ruma  gətürmiĢlərdür.  Və  dəxi 
Ģüəra-yi  Ģiə  mətanət-i  təb-i  aləmgirlərinə  riayətən  ədavət-i  sün-
niyyəti  bər-tərəf  idüb  kəndülərdən  tələmmüz-i  süxən  və  Zehni 
Dədə  ilə  dəxi  müĢaire-yi  kəsirə  eyləyüb,  tərəfeyndən  münafərət 
zühur idəcəyi əziz-i mütərcəmün məfhumı olduqda  
 
Beyt 
رب مدٌد هدروآ مهب رس
 
ار هچنؼ ىاهگ
 
داٌ هب دمآ نلاٌد كٌ ناتسود عامتجا
 
 
beytiylə  beynə-hümayi  sine-yi  səff-i  məvəddət  və  növan  cəmiy-
yət-i suri ilə müttəhid-i bəzm-i məhəbbət itmiĢdür. Və dəxi balada 
məstur olan Sami Yunus Dədə ilə dəxi əlsine-yi səlasədə müĢairə 
eyləyüb, lakin türkidə vüsət təbirləri olmadığından Sami həzrətlə-
rinə təslim oldığını təhrir idərlər. Hətta bu qəzəl əĢar-i türkiyyələ-
rindən olmaq üzrə səbt-kərde-yi cərayid-i nüquldür.  

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
290 
 
Qəzəl 
Nə ehtiyac ki, saqi virə Ģərab sana, 
Ki öz piyaləsini virdi aftab sana. 
 
ġərab-i ləl içün tökmə ab-ru zinhar, 
Ki dəm-bə-dəm ləb-i ləlün virür Ģərab sana. 
 
Qurutma tərlü izarun içəndə bade-yi nab, 
Ki gül gibi yaraĢur çöhre-yi pür-ab sana. 
 
Çıkar inanı əlindən Ģükuh-i hüsnündən, 
Əgər sipihr-i bərin olsa həm-rikab sana. 
 
Sənün səhife-yi hüsnün kəlam-i Saibdür, 
Ki dağ-i eyb olur xal-i intixab sana.  
 
Və  dəxi  divan-i  Həzrət-i  Pir  qüddüsə  sirruhül-qədirə  əksər 
tətəbbüləri  olub,  dəm-bədəm  istifazə-yi  ənvar-i  əsrar  buyurmaqla 
əĢar-i arifanə və güftar-i aĢiqanələri müsəlləm-i ərbab-i həqiqət və 
yaddaĢt-i süxənvəran-i təriqət olmıĢdur.  
 
Qəzəl 
 هب تراهب ز ات وش كاخ
دنرٌگ رت لگ
 
م
دنرٌگ رب ار وت تسد رشب ات وش هدر
 
نادرم نوچ رذگب اهكلف ز ناشفا نماد
 
دنرٌگ رمجم رس رب دوخ نماد نامز هك
 
نازاورپ كوبس درادن راك كلف اب
 
دنرٌگ رپرتب ىاوه ناگرم ىاضٌب
 
ناتفص ردنمس راوازس تسٌن ىتشآ
 
دنرٌگ رد دوخ ىناشفارپ و لاب زا رگم
 
 كاپ نوخ ز وت ػٌت هك تسا نٌا ضرؼ
دنك
 
دنرٌگ رشحم نماد رگا وت ناگتشك
 
تسا هداتفا ام ندرگ رد هتخاف نوچ قشع
 
دنرٌگ رب ام نادرگ زا هك تسٌكوت هن نٌا
 
تفگ هك مور ىٌولوم لزؼ نآ و نٌا بٌاص
 
دنرٌگ رؼاس هك مٌا هن نامشتحم نآ ز هن ام 
 
Bu qəzəl-i  muvafiqləri
 
dəxi  nisbətname-yi  mövləviyyələrini 
natiqdür. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
291 
  
 
Qəzəl 
م قرب زوسناج هزمؼ هب ىهز
ذ
اهبه
 
اهبرشم راهب ون نٌركش هدناوخ هب
 
ىدرك نامسآ راك رد هك همشرك كٌ هب
 
 ىم زونه
اهبكوك مشچ قوش زا درپ
 
ىتفر مدآ هناخناهٌن هب ناور كبس
 
اهبلاق هدنام نٌلان وچ هناتسآ رب
 
دصقم دش مامت بلطم رس زا متشذگ
 
اهبلطم هدوب دوصقم هرهچ باقٌن
 
اهنونجم هك مشوخ بش ىگرٌت هب نآ زا
 
اهبش لد دوب ىلٌل همٌخ هاٌس
 
دٌزگ ام كرت راٌس و تباث زور هن
 
اهبرقا دنرپ نٌا دنور باخ هب بش هن
 
بٌاص ىولوم زرط هر هب ات داتف
 
اهبكوك تسا هدش شركف هلعش دنسپ
 
 
Tarix-i intiqalları Ağa RəĢid-i xoĢ-nəvis əleyhir-rəhmə ilə bir 
salda  vaqi  olub,  Təbrizdə  zatlarına  mənsub  olan  zaviyə-yi  rəfiül-
bünyanda  mədfundur.  ƏĢrəf  nam  Ģairün  nəzm  itdigi  tarix  ü  mər-
siyyələrinün məqtəyi budur. 
 
Tarix 
نآ خٌرات رد لقع رٌپ داشرا زا متفگ
 
ابٌاص و دٌشر اقآ ندرم مهاب دوب 
             1080
.    

---