Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
321 
çokınun  rəvayətləri  bi-etibar  olmıĢdur.  Və  dəxi  bu  qəzəl-i  rəna 
Əziz-i mütərcəmün yadigar-i təb-i müstəsnalarıdur. 
 
Qəzəl 
Gördüm üzündə ləme-yi nur-i Məhəmmədi, 
Sevsəm əcəbmi rəng-i rux-i al-i Əhmədi. 
 
Gəldi xəyal-i ləl-i ləb-i yar könlümə, 
Can qarĢı çıkdı didi ki, əhlən xoĢ amədi. 
 
Ləl-i ləbündə xatəm-i yaqut rəngi var, 
MüĢgin saçında çaĢn-yi xətt-i məĢhədi. 
 
ƏndiĢe-yi əlaiq-i zünnar ü sübhədan, 
Azadədür səlasil-i zülfün müqəyyədi. 
 
Zehni nihal-i qamət-i dildarı vəsf edüb, 
Olsaq əcəbmidür füqəranün sər amədi. 
 
Və  dəxi  bir  Saqiname-yi  qürraları  dəstniĢanumuz  olmıĢdur. 
Mətləyi budur. 
 
Mətlə 
Saqi gətür ol badəyi kim ruha qidadur, 
Dil ayinəsin rövĢən idər taba səfadur. 
 
Bu  üç  qitə  dəxi  əziz-i  mümaileyhün  əsər-i  tab-i  varidatpər-
vərlərindəndür. 
 
Qitə 
Ey eĢq, saray-i dərinə rah bağıĢla, 
Ya dərd hərif eylə vü həm-rah bağıĢla. 
 
ġəbmandə çırağ eyləyəməz cay-i ümidə, 
Pür-suz ü güdaz ah-i səhərgah bağıĢla. 
 
Vələhu 
Ey lütf xürami cilvə-bəxĢ-i təqdir, 
Vey feyz-i nigahı Ģivəkar-i təsir. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
322 
ÜĢĢaqi o nəĢə etdi nəqĢ-i divar, 
Xubanı bu Ģivə etdi lövh-i təsvir. 
 
Vələhu 
Ya rəbb, dilüm et məhrəm-i əsrar-i Ģühud, 
Kim qalmaya bir zərrə qədər bud u nəbud. 
Dünya ələmindən əlümi yıkayayum, 
Sər çeĢme-yi ehsanunı qıl ab-i xülud. 
  
 
    
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
323 
Vaqif 
XVIII  əsr  Azərbaycan  ədəbiyyatının  görkəmli  nümayəndə-
lərindən olan Molla Pənah Vaqifin yaradıcılığı ilə xalq Ģerinin tə-
siri  yazılı  ədəbiyyatımızda  üstünlük  qazanmıĢdır.  Molla  Pənah 
Vaqif  öz  təravətini  əsrlərcə  yaĢadan  klassik  Ģeirimizin  ölməz  nü-
munələrini yaratmıĢ sənətkarlardan biridir
371
. 
Vaqif  1717-ci  ildə  Qazax mahalının  Qıraq  Salahlı  kəndində 
anadan olmuĢdur. ġairin əsl adı Pənah, atasının adı isə Mehdi ağa-
dır. Lakin sonralar Vaqif məktəbdar olduğu üçün Molla Pənah adı 
ilə tanınmıĢdır.1759-cu ildə Gürcüstan sərhəddində baĢ verən qarı-
Ģıqlıq  nəticəsində  Vaqif  ailəsi  ilə  birlikdə  Qarabağ  xanlıqlarına 
köçməyə məcbur olmuĢdur. 1769-cu ildə Qarabağ hakimi Ġbrahim 
xanın sarayına dəvət edilmiĢ, burada eĢikağası, sonra baĢ vəzir ol-
muĢdur.   
Məhəmməd bəy CavanĢir 1797-ci ildə Ģairi oğlu Əli ilə bir-
likdə ġuĢa Ģəhərində öldürtdürür. 
Vaqif  irsi  hələ  Ģairin  yaĢadığı  dövrdə  diqqəti  cəlb  etmiĢdir. 
Vaqifin  əsərləri  ilk  dəfə  kitab  Ģəklində  toplanaraq  1856-cı  ildə 
TeymurxanĢurada  «Vaqif və Ģair müasirləri» adı  altında çap edil-
miĢdir. Sonralar Vaqifin əsərlərini M.F.Axundov çap etdirmək is-
təmiĢdir. Axundovun topladığı  materiallardan  istifadə  edən Adolf 
Berje həmin əsərləri 1867-ci ildə Leypsiqdə nəĢr etdirmiĢdir. Bun-
lardan əlavə F.B.Köçərli, H.Araslı, A.DadaĢzadə və b. Vaqif yara-
dıcılığının bu və ya digər istiqamətlərini öyrənmiĢlər
372
. 
 
 
                                                 
371
 Молlа Пянащ Вагиф. Ясярляри. Бакы, Шярг-Гярб, 2004, с. 4. 
372
  Араслы  Щ.  ХВЫЫ-ХВЫЫЫ  яср  Азярбайъан  ядябиййаты.  –  Бакы:  1956; 
Дадашзадя А. Вагиф. Щяйат вя йарадыъылыьы. Бакы: 1966.  
Бунлардан  ялавя  бах:  Мола  Пянащ  Вагиф.  Бакы:  1925;  Мола  Пянащ  Вагиф. 
Ясярляри. Бакы: 1937; Мола Пянащ Вагиф. Ясярляри. Бакы: 1968.   

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
324 
Arif Hikmət. Təzkirətüş-şüəra. s. 109. 
 
Dağıstan  qitəsində    Qarabağ  nam  ölkədə  Qazax  taifəsindən 
zühur, 1211 sənəsi üməradan Məhəmməd bəy əmriylə qətl olunub 
tərk-i  dar-i  gürur  etmiĢdir.  Təbabətlə  müĢtəgil  bir  Ģəxs-i  qabil 
imiĢ. Asarından beyt müfrəd-i guĢə-zəd olmuĢdur. 
 
منادٌم هك تسنآ نم رادهگن رگ
 
درادٌم هگن گنس لؽب رد ار هشٌش
 
 
ġiĢədən murad təvriyə təriqiylə bəldə-yi məĢhurədir. Bir qis-
səyə  mənbidir.  Bəlde-yi  mərquma  alan-i  lisan-i  əvamda  ġuĢa  qa-
lası  diyə  məĢhurdur.  Qarabağın  xanları  ana  iqamət  edərlər  idi. 
Ġbrahim  xanın  pedəri  Pənah  xan  bina  etdiyindən  Pənahabad  dəxi 
təsmim  edərlər.  Mütərcəm  Xədim  Ģah  Qarabağa  istilasında  həbs 
edib  qətl  edəcəkkən  ertəsi  Xədim  Ģahı  itbai  qətl  edüb,  mütərcəm 
xilas olmuĢ. 
 
Ət-tərəccüm
 
نٌرب تشهب غاب غابارق
 
گ
 شهاٌ
گ
 و تسل
گ
نٌربنع شل
 
 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
325 
Vəfai 
Əsl adı Ġmamqulu mirzə olan bu Ģair, Nadir Ģah ƏfĢarın nəs-
lindəndir. MəĢhəddə yaĢamıĢ, Ağa Məhəmməd Ģah Qacar 1212-ci 
ildə  MəĢhəsi  tutduqdan  sonra  Orta  Asiyaya  qaçmıĢ,  1213-cü  ildə 
Cərco (Çarcu) Ģəhərində qətlə yetirilmiĢdir. 
 
Arif Hikmət. Təzkirətüş-şüəra. S.109. 
 
Ġsmi  Ġmamqulu  mirzədir.  Nəbirəzade-yi  Nadir  Ģahdır  ki, 
nəsəbi  böylə  ittisal  bulur.  Ġmam  Qulu  mirzə  ibni  ġahrux  Mirzə 
ibni  Rzaqulu  Mirzə  ibni  Nadir  Ģah  ƏfĢar.  Nadir  Ģah  ƏfĢar  Qırxlı 
aĢirətindəndir.  Bu  vəfayi  və  biradərləri  MəĢhədə  sakin,  Məhəm-
məd ikən Xadim xan diməklə məĢhurdur, bin iki yüz on iki sənəsi 
MəĢhədi  zəbt  və  baqiye-yi  xəzine-yi  Nadiriyəyi  yağma  etdikdə 
bunlar Herata fərar və bu iki biradər biri mütərcəm və biri Heydər 
mirzə  Buxaraya  iltica  etmiĢlərdir.  Digərləri  Heratda  qalmıĢlar  və 
bir sənə iqamət etmiĢlər. Sinni ziyi ilə təzəyyi etmiĢlər. Leykən zi-
yadə  iltifata  məzhər  olmadıqlarından  canları  sıxılmıĢ.  Bir  sənə 
sonra  gitməyə  rüxsət  istəmiĢlər.  Kərhən  izn  vermiĢlər.  Sonra  ġah 
Murad  Bəy  gedən  adamlara  dəryayi  Amuyədən  güzar  edərkən 
qərq  edin  diyü  tənbih  etmiĢ.  Leykən  dü  biradər  qayıqda  Ģikəstə 
mahal  müĢahidə  idüb,  təfərrüs  idüb,  dər-əqəb-i  səd  etmiĢlər  və 
kəĢti-babları  qərqdən  mən  etmiĢlər.  Leykən  qarĢıya  vardıqda  ləb-
dəryadan  iki  saat  məsafədə  olan  qala-yi  Çarcuya  vardıqda  anda 
qətl etmiĢlər. Bin iki  yüz on üç sənəsində qətl etmiĢlər. Bu vəqa-
dan iki mah müqəddəm bbu qəzəli inĢad etmiĢ imiĢ. 
 
 ىافج زا
مٌا هداتفا لاب رد نودرگ خرچ
 
مٌا هداتفا لاتبم ىرٌقف و ىبٌزع رد
 
نٌمز نارٌا رد مٌدوب دخ كلم هاشداپ
 
مٌا هداتفا اونٌب جنكب ناروت رد كٌل
 

---