Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
163
Ġndimizdə müflis-i bi-vayədir Qarunlar,
Mahzən-i gənc-i məanidir dil-i məĢhunumuz.
Rəbt olundu riĢte-yi müstəhkəm-i tövhid ilə,
Rəhnədar olmaz hələ Ģiraze-yi qanunumuz.
Sudmənd etməz bizi alayiĢ-i zühd ü riya.
EĢqdir sərmayə-yi feyz-i dil-i pür-xunumuz.
Bağrı yanıqlardanız «Ruz-i Kasəmna»dan bərü,
Suy-i Həqdən böylə gəldi hökm-i kaf u nunumuz.
Əz-əzəl pəygulə-pira-yi saray-i vəhdətiz,
Qeyd-i zəncir-i təsəlsül ilə yok məscunumuz.
Biz məcaz-i aqibət olduq mücaviz Əbdiyə,
Badəma eĢq-i Xudadır məsrəf-i məzmunumuz.
Bülbül bağa girib yapmıĢ yuvayı,
BozulmuĢ gülĢənin ab u havası.
GörmüĢ ki, gülləri cümlə xar almıĢ,
Gülün hər yanını mur u mar almıĢ.
ÖfkələnmiĢ kanbur fələk bülbülə,
DüĢürmüĢ gülĢənə böyük gulgulə.
Pəjmürdəlik vermiĢ gülə, sünbülə,
Sanki bu aləmi sitəmkar almıĢ.
Əbdi dərdin sana söylərkən gül,
Küskün-küskün gəzər zavallı bülbül.
Gördüm boynun əymiĢ bir yana sünbül,
Bənzər ki fələkdən ah u zar almıĢ.
«Ərzurum ləhçəsi»ndən
Qavurga oldu qavrulmuĢ olan buğday unu kavut,
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
164
Yoğurdu kurutup dərlər adına keĢ dəxi kurut.
Müfteilün failün, Ərzuruma gəl də gör,
Necə olur ruz u Ģəb turp ilə Ģalqam yemək.
Failatün failatün failün Ərzurumun öskürür içən suyun.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
165
Əhdi
Əhdi Bağdadi XVI əsrdə yaĢayıb-yaratmıĢ Azərbaycan təz-
kirəçisidir. Bağdadda anadan olmuĢdur. Bir dostu ilə Ġstanbula
gəlmiĢ və bir müddət burada yaĢamıĢ, görkəmli Ģəxsiyyətlər, alim
və Ģairlərlə yaxından tanıĢ olmuĢ, Ģeir məclislərində iĢtirak etmiĢ-
dir. Osmanlı ölkəsində topladığı məlumatlar əsasında «GülĢəni-
Ģüəra» adlı təzkirəsini tərtib etmiĢdir. H. 971 / 1564 - cü ildə isə
Bağdada qayıtmıĢdır.
Azərbaycan dilində qələmə slınmıĢ ilk təzkirə hesab edilən
Əhdinin «GülĢəni-Ģüəra»sı f.e.d. A.Musayeva, f.e.n. V.Feyzulla-
yeva və C.Musayevin bu və ya digər səpkidə araĢdırma obyekti ol-
muĢdur
303
. Türk alimi S.Solmaz «GülĢəni-Ģüəra»nın elmi-tənqidi
mətnini hazırlamıĢ və çap etdirmiĢdir
304
.
Stüart Robinsonun «Ġran və Ġslam» jurnalında (1971) Əhdi
Bağdadi haqqında dərc etdirdiyi məqalə T.Bağırzadə və F.Hüsey-
nov tərəfindən rus dilinə tərcümə olunaraq f.e.n. Ə.Bağırovun təq-
dimatı ilə nəĢr olunmuĢdur
305
.
Aşiq Çələbi «Məşairüş-şüəra». s. 620.
Diyar-i Əcəmdən gəlmiĢ sahib-i elm ü mərifət xoĢfəhm ü
xoĢ-kitabət kiməsnədür. Səyahət təriqi ilə Ruma gəlüb bir kaç yıl
durub yenə vətəninə gitmiĢdür. ġüəra-yi Rumı təzkirə idüb. Ġnsaf
303
Мусабяйли А. Рущи Баьдади: мцщити, щяйаты, поетикасы вя Диваны (ялйазма
гайнаглары ясасында). Бакы: Елм, 2005, 952 с.; Мусайева А. Ялйазма китабы вя
ХВ-ХВЫ ясрляр Азярбайъан ядябиййаты: проблемляр, арашдырмалар. Бакы:
Нурлан, 2002, 340 с; Фейзуллайева В. Ящди Баьдади вя онун «Эцлшяни–шцяра»
тязкиряси // Ядябиййат мяъмуяси, 2000, с.98- 205.
304
Ащди ве Эцлшен- и шуарасы (Инъелеме- метин) / щаз. Сцлейман Солмаз.
Анкара: Ататцрк Кцлтцр Меркези Башканлыьы, 2005, ЫХ+ 626 с.
305
Стюарт-Робинсон Дж. Ахди и его биография поетов/ перевели:Т.Багирзаде,
Ф.Гусейнов «Елм» гяз., Баку, 2006, 29 апрел
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
166
budur iyü tətəbbü itmiĢdür. Sair Əcəm gibi Ruma və Rumilərə
münkir degildür, nitəkim bu beytindən münfəhim olur.
Beyt
Əhdi diyar-i Ruma gəlüb edəli nəzər,
Görünməz oldı gözümə mülk-i Əcəm bənüm.
Mətlə
Can mətai bulmadı bazar-i hicranda rəvac,
Gəl xədəng-i qəmzən ilə ana lütf et, qapı aç.
Mətlə
Gül zümürrüd taxta keçdi, san çəmən sultanıdur,
Zər külahın giydi nərgiz bustan oğlanıdur.
Vələhu
Qan edüb ey qaĢı ya oldı okun dildə nihan,
Yarəmün ağzını arar cərrah anunçün hər zaman.
Ok gibi üftadəni atdun yabana gərçi kim,
Xakdən gəldük, götürdün yenə ey əbru kaman.
Qınalızadə «Təzkirətüş-şüəra». s. 739.
Bağdadidür. Namı Əhməddür. Babasına Mövlana ġəms dir-
lər. Mütəayyinan-i Darüs-səlam-i xitte-yi Bağdad-i pür-ehtiram-
dan idi. Kəndüsi dəxi büləğa vü Ģüəra ilə aĢina olmaqla dide-yi
canı kühl-i məarif ü kamalat ilə rövĢənə Ģahidan-i bəlağət ü bəyan
ilə dürüst-i əhd ü peyman idi. Əgərçi əksər-i tayife-yi Əcəm nəzm-
i türkidə qasir ü racil və dəqaiq ü cəfaya-yi zəban-i məzbura qeyr
vasildür. Lakin məzburun əĢarı Rumiyanə vü ustadanə olmaqla
sərhədd-i qəbul-i əhl-i irfana daxildür. Neçə zaman Ġstanbulda mə-
calis-i büləğa-yi zamana Ģəm olub kaĢane-yi Ģəhr-i məzburdan tale
vü lami olan büləğa-yi sehr afərini misal-i pərvin bir yerə cəm
edüb, «TəzkirətüĢ-Ģüəra» yazmıĢdur. Bu əĢar anundur:
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
167
ġeir
Can mətai bulmadı bazar-i dəhr içrə rəvac,
Gəl xədəng-i qəmzən ilə ana lütf et, qapu aç.
Vələhu
Qan edüb ey qaĢı ya oldı okun dildə nihan,
Yarəmün ağzın arar cərrah anunçün hər zaman.
Ok gibi üftadəni atdun yabana gərçi kim,
Xakdan gəldün, götürdün yinə ey əbru kaman.
Vələhu
Əhdi diyar-i Ruma gəlüb idəli nəzər,
Görinməz oldı gözümə mülk-i Əcəm bənüm.
Dostları ilə paylaş: |