“Nəticə”
də dissertasiya işinin başlıca elmi qənaətləri əks olunmuşdur.
1. 1990 – 2000-ci illərdə Azərbaycan dilinin leksikoqrafiyası tarixində
51 lüğət çapdan çıxmışdır. Bunlardan 49-u linqvistik, ikisi ensiklopedik
lüğət hesab edilir.
2. 1990 – 2000-ci illərdə çap olunmuş Azərbaycan dilinin linqvistik
lüğətləri bunlardır: “Rusca-azərbaycanca lüğət”. I cild, Bakı, 1990; “Rusca-
azərbaycanca lüğət”. II cild, Bakı, 1990; “Azərbaycanca-ingiliscə lüğət”.
Bakı, 1990; “Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti”. “Yazıçı”, Bakı, 1990;
“Azərbaycanca-ingiliscə lüğət”. “Azərnəşr”, 1990; “Rusca-azərbaycanca
lüğət”. III cild, Bakı, 1991; “Rusca-azərbaycanca idarə terminləri lüğəti”.
Bakı, 1991; “Ərəb mənşəli qohum sözlər lüğəti”. “Maarif”, Bakı, 1991;
“Azərbaycan dilinin paronimiya və paronomaziya lüğəti”. Bakı, 1991;
“Azərbaycanca-rusca, rusca-azərbaycanca lüğət”. Bakı, 1991 və s.
3. 1990 – 2000-ci illərdə çap olunmuş Azərbaycan dilinin ensiklopedik
lüğətlərinə daxildir:
“Ədəbiyyatşünaslıq ensiklopedik lüğəti”. Bakı, 1998; “Azərbaycan
toponimləri ensiklopedik lüğəti”. Bakı, 2000
24
4. 1990 – 2000-ci illərdə çap olunmuş linqvistik lüğətlər aşağıdakı
sahələri əhatə edir:
İzahlı lüğətlər: “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”. I cild, “Çıraq”, Bakı,
1997; “Azərbaycan dilinin izahlı lüğət”. II cild, “Çıraq”, Bakı, 1999;
“Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”. III cild, “Çıraq”, Bakı, 2000; “Talış
toponimlərinin qısa izahlı lüğəti”. Bakı, 1993; “İzahlı ekologiya lüğəti”.
“Elm”, Bakı, 1997; “Azərbaycan türk şəxs adlarının izahlı lüğəti”. “Nərgiz”,
Bakı, 1998; “İzahlı psixoloji lüğət” və s.
Tərcümə lüğətləri: “Rusca-azərbaycanca lüğət”. I cild, Bakı, 1990;
“Rusca-azərbaycanca lüğət”. II cild, Bakı, 1990; “Rusca-azərbaycanca
lüğət”. III cild, Bakı, 1991; “Azərbaycanca-ingiliscə lüğət”. “Azərnəşr”,
Bakı, 1990; “Azərbaycan, ingilis və rus dillərində şəkilli sözlük lüğəti”.
“Azərbaycan”, Bakı, 1991; “Azərbaycanca-rusca, rusca-azərbaycanca lüğət”.
“Azərnəşr”, Bakı, 1991 və s.
Terminoloji lüğətlər: “Rusca-azərbaycanca idarə terminləri lüğəti”.
Bakı, 1991; “Rusca-azərbaycanca bazar iqtisadiyyatı terminləri lüğəti”.
“Azərnəşr”, Bakı, 1993; “Rusca-azərbaycanca izahlı hərbi terminləri
lüğəti”. “Azərnəşr”, Bakı, 1993 və s.
Linqvistik lüğətlər:
“Azərbaycan dialektoloji lüğəti”. “Kılışaslan”,
Ankara, 1999; “Ərəb mənşəli qohum sözlər lüğəti”. “Maarif”, Bakı, 1991;
“Bunu ərəbcə necə deməli?”. “Tural”, Bakı, 1993; “Ərəb əlifbası. Farsi-türki
mənzum lüğəti”. “Təbib”, Bakı, 1995;
5. 1990 – 2000-ci illərdə çap olunmuş lüğətlərin bir qismi (11 lüğət)
terminoloji lüğətlərdir. Əlbəttə, bu terminoloji lüğətlərin çapı müvafiq
nazirliklərin, idarələrin qayğı və problemlərini terminlər baxımından təmin
etmiş, onlara yaxından kömək göstərmişdir. Ancaq bu terminoloji lüğətlərin
çapında Azərbaycan Respublikası EA Terminologiya Komitəsinin məsləhəti
arzuolunan səviyyədə deyildir. Yaxşı olardı ki, terminoloji lüğətləri tərtib
edənlər Terminologiya Komitəsinin məsləhətinə və koordinatorluğuna
üstünlük verəydilər. Bu, lüğətlərin daha kamil təkmil olmasına geniş imkan
yarada bilərdi. Lüğətlərdən yalnız ikisi – “Rusca-azərbaycanca idarə
terminləri lüğəti”, “Rusca-azərbaycanca izahlı hərbi terminlər lüğəti”
Azərbaycan Respublikası EA-nın Terminologiya Komitəsinin razılığı,
məsləhəti və koordinatorluğu ilə çap olunmuşdur.
6. 1991-ci ilin 25 dekabrında Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti
“Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpası haqqında” Azərbaycan
Respublikası qanununun qüvvəyə minməsi barədə qərar verdi. Bu qərar
“Azərbaycan dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi” ilə bağlı 2001-ci ilin 18
25
iyununda verilmiş fərmana qədər, demək olar ki, tam şəkildə həyata keçə
bilmədi. 2001-ci il 18 iyun tarixli fərmandan sonra 2001-ci il avqust ayının
1-dən latın qrafikalı əlifba tam şəkildə bütün sahələrdə tətbiq olundu. 1991-
ci il 25 dekabrdan 2001-ci ilin 1 avqustuna qədər yazı-pozu işləri həm kiril,
həm də latın qrafikalı əlifba ilə aparılmışdır. Ona görə də 1990 – 2000-ci
illərdə çap olunmuş lüğətlər kiril qrafikalı əlifba ilə çap olunmuşdur. Yalnız
istisnalıq təşkil edərək, latın qrafikalı əlifba ilə 1990 – 2000-ci illərdə
Ə.R.Əfəndizadənin tərtib etdiyi “Orfoqrafiya-orfoepiya lüğəti” (Bakı,
Azərnəşr, 1996) çap edilmişdir. Ona görə də hazırda 1990 – 2000-ci illərdə
çap olunmuş lüğətlərin latın qrafikalı əlifba ilə çap olunması zərurəti bir
ehtiyac və tələbata çevrilmişdir.
7. 1990 – 2000-ci illərdə Azərbaycanın həyatında (bütün sahələrdə)
dəyişiklik və inkişafla bağlı olan bir dövrdür. Bu onillik ərzində müxtəlif
sahələrə dair lüğətlərin çap olunması lüğətşünaslığımızın inkişafında mühüm
bir mərhələdir. Bu mərhələnin xarakterik cəhətlərindən biri də odur ki, bu on
ildə çap olunmuş lüğətlərdən başqa, bir sıra lüğətlər hazırlanmışdır ki, onlar
1990 – 2000-ci illərdə çap olunmamışdır. Məsələn, Nəsimi adına Dilçilik
İnstitutunun əməkdaşlarının hazırladıqları “Azərbaycan dilinin orfoepiya
sözlüyü”, “Yeni sözlər lüğəti” (40 müəllif vərəqi həcmində), “Azərbaycan
dilinin izahlı frazeoloji lüğəti”, “Azərbaycanca-rusca, rusca-azərbaycanca
lüğət” (I cildlik tərcümə lüğəti), “Azərbaycan dilinin tarixi lüğəti” (iki
cildlik), “Azərbaycan dilinin arxaik sözlər lüğəti”, “Kitabi-Dədə Qorqudun
izahlı lüğəti”, “Füzulinin poetik əsərlərinin izahlı lüğəti”, “Azərbaycan
dilinin məcazlar lüğəti” və s.
8. 1990-cı illərin sonlarında terminoqrafik işin avtomatlaşdırılması və
terminoloji bankın yaradılması prosesi leksikoqrafiya sahəsində görüləcək
işlərdən biri kimi mütəxəssislərin diqqətində olmuşdur. Mütəxəssislər
terminoqrafik işin avtomatlaşdırılması və terminoloji bankın yaradılması,
üstünlükləri, bu sistemin mahiyyəti, məzmunu, elmi-texniki, nəzəri və
praktik əsasları barədə geniş məlumat vermişdir.
Dostları ilə paylaş: |