Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adina əDƏBİyyat institutu
Yüklə 4,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu: davamlı ənənələr və müasirləşmə yollarında»
- Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası: tarix və müasirlik
- «Институт Литературы имени Низами»
- «Böyük ədəbiyyat nəhəngi Məmməd Səid Ordubadi»
- «Böyük ədəbiyyatşünaslıq uğrunda»
- «Romantik lirikanın imkanları»
- 134 -
ölkəmizdə cəmiyyət həyatının digər sahələri ilə yanaşı, elmin də inkişafında yeni mərhələ başlanmışdır. Azərbaycan elminin inkişaf etdirilməsinə dövlət səviyyəsində böyük qayğı göstərilmiş, ölkədə alimin və elmin nüfuzu yüksəldilmişdir. Azərbaycan Respublikasının elm siyasətinin həyata keçirilməsində Elmlər Akademiyası ön mövqeyə çəkilmişdir. Azərbaycanda yarımkeçiricilər fizikası elmi məktəbini yaratmış Həsən Abdullayev (1918-1993) Azərbaycan Elmlər Akademiyasının prezidenti kimi böyük təşkilatçılıq qabiliyyəti nümayiş etdirmişdir. Bu zaman Azərbaycan Elmlər Akademiyasında elmin bütün sahələrinin inkişafına xüsusi diqqət yetirilmişdir. İctimai və humanitar elmlər Azərbaycanda milli ideyaların, ictimai proseslərin inkişafına xidmət etmişdir. Dövrün görkəmli alimlərindən Ziya Bünyadov, Məmməd Arif Dadaşzadə, Əhməd Mahmudov, Məmməd Cəfər Cəfərov, Əlisöhbət Sumbatzadə, Həmid Araslı, Mikayıl Hüseynov, Asəf Nadirov, Məmmədağa Şirəliyev, Firudin Köçərli və başqaları keçmiş Sovetlər İttifaqında və ölkəmizdə böyük nüfuz sahibi kimi qəbul edilən görkəmli alimlər olaraq böyük elmi məktəblərin və yeni elmi nəsillərin formalaşmasında mühüm rol oynamışlar. Haqlı olaraq 1970-1983-cü illəri əhatə edən bu tarixi mərhələ Azərbaycan elminin qızıl dövrü adlandırılır. Həmin tarixi mərhələdə Azərbaycanda elmin bütün sahələrinin görkəmli liderləri meydana çıxmışdır. Aqrar elmin və biologiya elmlərinin nəticələri ölkənin iqtisadi potensialının güclənməsində əsas faktora çevrilmişdir. Akademik Cəlal Əliyevin kənd təsərrüfatının inkişafına xidmət edən tədqiqatları əsasında Azərbaycanda yeni seleksiya elmi məktəbi yaranmışdır. Akademik Zərifə xanım Əliyeva keçmiş Sovet İttifaqı miqyasında görkəmli oftalmoloq alim kimi böyük ad-san qazanmışdır. Yer elmləri üzrə Həsən Əliyev, Ələşrəf Əlizadə, Şəfayət Mehdiyev, Azad Mirzəcanzadə, Akif Əlizadə, Şirəli Məmmədov, Budaq Budaqov, Sübhi Salayev, Mustafa Hüseynov, fizika- riyaziyyat elmləri sahəsində Əşrəf Hüseynov, İbrahim İbrahimov, Arif Paşayev, İsmayıl İbrahimov, Maqsud Cavadov, Qoşqar Əhmədov, Yəhya Məmmədov, kimya elmləri üzrə Murtuza Nağıyev, Əli Quliyev, İzzət Orucova, Həbibulla Şaxtaxtinski kimi görkəmli alimlərin səmərəli elmi fəaliyyəti respublikanın ümumi inkişafına təkan vermiş, cəmiyyət həyatında böyük əks-səda doğurmuşdur. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası: tarix və müasirlik С периодом Независимости связано начало нового этапа в деятельности Института Литературы. Основные направления данного этапа определяют такие приоритеты, как разработка литературоведческой проблематики в аспекте идеологии азербайджанизма, национальных интересов, расширение связей с ведущими мировыми научными центрами, привлечение к исследованию нераскрытых страниц истории отечественной литературы… Коллектив Института Литературы им. Низами НАН Азербайджана опираясь на - 135 - пложотворные традиции и опыт предшествующих поколений ученых, сформировавшихся в стенах данного научного центра, используя возможности периода Независимости, трудится над решением проблем закономерностей национального историко-литературного процесса на путях прогресса научно-литературной и общественной мысли. «Институт Литературы имени Низами» Ayrı-ayrı xalqların qüdrətli yazıçıları ümummilli vəzifələrin həyata keçirilməsinin təkamül proseslərini, keçid dövrlərini, dəyişmə və dönüş məqamlarını ədəbiyyatda canlandırmaqla tarixi epoxalar və nəsillər arasında varisliyin qorunub saxlanılmasına, gələcəyə əmanət edilməsinə xidmət etmişlər. Belə məsuliyyətli və şərəfli tarixi missiyanı Rusiya üçün Lev Tolstoy rus ədəbiyyatında böyük dahiyanəliklə yerinə yetirmişdir. M.S.Ordubadinin tarixi romanları da, ümumiyyətlə müxtəlif janrlarda yazılmış qiymətli əsərləri də Azərbaycan xalqının çoxəsrlik tarixinin və keşməkeşli taleyinin ədəbiyyatı olaraq ümummilli mənafelərin ədəbi yaddaşda həkk olunması ilə yanaşı, həm də gələcəyə işıq salmaq missiyasına xidmətin ifadəsidir. «Böyük ədəbiyyat nəhəngi Məmməd Səid Ordubadi» Ədəbiyyatşünaslıq elminin şöbələri içərisində nisbətən daha çox mübahisə doğuran ədəbi tənqiddir. Ciddi elmi-nəzəri yanaşmalardan çıxış edənlər ədəbi tənqidi ədəbiyyatşünaslığın üzvi tərkib hissəsi olaraq qəbul edir və ona elmi istiqamət kimi baxırlar. Ədəbi tənqid müasir ədəbiyyatşünaslıq elminin ədəbi prosesi öyrənən, izləyib araşdıran, ümumiləşdirib proqnozlar verən konkret bir sahəsidir. Buna baxmayaraq, ədəbi tənqidi elm deyil, bədii yaradıcılıq sahəsi sayanlar, hətta bəzən publisistika ilə eyniləşdirənlər də vardır. Bizə görə, ədəbi tənqidə belə yanaşma daha çox yazıçı tənqidinə aid edilə bilər. Yazıçı tənqidində elmi təhlillərdən çox ümumi yanaşmalar, zamanla səsləşmələr, müəyyən təsvir və mülahizələr öz əksini tapır. Ədəbi tənqid elmində isə konkret bədii əsərlər, yaxud da ədəbi proses müasir həyatın və sənin, hətta sənətkar fəaliyyətinin işığında təhlil edilib sistemli şəkildə ümumiləşdirir, nöqsanlar, çatışmazlıqlar müəyyən olunur, yazıçıya çıxış yolları da göstərilir. Ədəbi tənqidin vəzifəsinin yalnız bədii ədəbiyyatı tənqid etməkdə görənlər də məsələyə birtərəfli yanaşırlar. Ədəbi tənqidin və tənqidçinin ana işi bədii əsərin həm üstünlüklərini, özünəməxsusluqlarını aşkar edib dəyərləndirməkdən, həm də nöqsanlarını müəyyən edib aradan qaldırılmasına köməklik göstərməkdən ibarətdir. Bizim fikrimizcə, bədii əsərin özünəməxsusluqlarını, novatorluğunu elmi şəkildə müəyyən etmək onun nöqsanlarını görüb göstərməkdən daha çətindir. Əsl tənqidçi bədii əsərə yanaşmada hər iki cəhətə eyni səviyyədə diqqət yetirməlidir. Bu məqamda ədəbi tənqid elmdir. «Böyük ədəbiyyatşünaslıq uğrunda» XX əsr Azərbaycan romantik lirikasında yeni forma və məzmun kəsb edən şeir şəkillərindən biri də qəsidə idi. Qəsidə Allahı tərənnüm edən minacat, peyğəmbəri tərifləyən nət, hökmdarı ilahiləşdirmək hüdudlarından çıxa bilməyən mədhiyyə, şairin özünün vəziyyətini mənalandıran fəxriyyə, matəm, kədər motivlərindən danışan mərsiyələrin şəkli əlamətlərindən getdikcə təmizlənərək, yeni keyfiyyətli vətəndaşlıq məzmunu qazanmış, daha konkret sosial-fəlsəfi xarakter almışdı. Yeni məzmunlu qəsidə ustası olan M.Hadinin bu janrda yazılmış şeirlərində Allahın və peyğəmbərlərin tərifi büsbütün tərk edilmişdi. Hökmdarın mədhini isə köhnəlmiş idarə üsulunun, yaramaz adət və ənənlərin, həyat tərzinin tənqidi əvəz etmişdi. «Romantik lirikanın imkanları» Ədəbiyyatın tədqiqi və təhlili baxımından Məmməd Cəfər Cəfərov üçün dövr, seçilmiş mərhələ, zaman, sənətkar məhdudiyyəti yoxdur. Hansı tarixi dövrün yazıçılarından və ədəbiyyatından bəhs Yüklə 4,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|