Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVL
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
148 bu respublikaların SSR tərkibinə daxil olması haqqında qərarlar qəbul edildi. 1925-ci il mayın 13-də SSR -nin üçüncü Sovetlər qurultayı Özbəkistan SSR-ni və Türkmənistan SSR-ni Sovet Sosialist Respublikaları ttifaqı tərkibinə qəbul etdi. 1936-cı ilin 5 dekabrında isə Qırğızıstan və Qazaxıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikaları RSFSR-in tərkibindən çıxa- rılaraq rəsmi olaraq SSR -nin tərkibinə daxil edildilər. Həm- çinin Qaraqalpaq muxtar vilayəti Özbəkistan SSR-in tərkibinə birləşdirildi. Orta Asiya respublikalarında bərpa dövrü bir qədər uzun çəkdi. Orta Asiyada mülkədar torpaq sahibliyi 1925-1927-ci illərin torpaqsu islahatına qədər mövcud idi. Torpaq-su isla- hatları torpaq və su üzərində yerli əhali ilə buraya köçürülmüş kəndlilərin hüquqlarını bərabərləşdirdi. Orta Asiyada xalq təsərrüfatının bərpası yalnız 1927-1928-ci illərdə başa çat- dırıldı. Sənayeləşdirmə birinci növbəli vəzifə kimi hələ 1925-ci ilin sonunda irəli sürülmüşdü. Ənənəvi sənayeləşdirmədən fərqli olaraq SSR -də sənayeləşdirmənin ağır sənayenin inkişafından, istehsal vasitələri istehsalından başlanması nəzərdə tutulurdu. Bu xətt “sosialist sənayeləşdirməsi” adlandırılırdı. Onun baş- lıca məqsədi ölkənin sosial-iqtisadi geriliyini aradan qaldır- maqdan, iqtisadi cəhətdən xaricdən asılılığı yox etməkdən, ilk növbədə baza sənaye sahələrini inkişaf etdirməkdən ibarət idi. Zəruri maddi və maliyyə vəsaitlərinin olmaması üzündən bu vəzifələrin yerinə yetirilməsi ləngiyirdi. Dünya ölkələri də ictimai quruluşu yad bir ölkəyə yardım etmək, borc vermək istəmirdilər. Yeganə yol bu vəsaitləri daxildə tapmaq idi. Bunun üçün ölkədə olan vəsaitlərin bölgüsünü daha çox mər- kəzləşdirmək, ona möhkəm nzarət etmək tələb olunurdu. Bu da mərkəzləşdirilmiş planlaşma əsasında mümkün idi. Ona görə də 1927-ci ildə ilk beşillik plan hazırlandı. O, 1928-1932-ci illəri əhatə edirdi. Planda ölkəni sənayeləşdirmək üçün daxili ehtiyat mənbələrində istifadə olunması ön plana çəkilirdi. 149 1928-ci ildən Türkmənistanda sənayeləşmə prosesi baş- landı. lk növbədə yüngül və yeyinti sənaye müəssisələri yaran- mağa başladı. Nebitdağda neft, Qara Boğazkolda sulfat turşusu, Qaraqumda kükürd çıxarılmağa başlandı. Xüsusilə 30-cu illər neft sənayesinin inkişafında mühüm mərhələ oldu. Çeleken ya- rımadasında vətəndaş müharibəsi nəticəsində dağıdılmış yataqlar istismara verildi və Nebitdağdakı yeni yataqlar işləndi. kinci Dünya Müharibəsinin başlaması ilə SSR -nin qərb böl- gələrindəki sənaye obyektlərinin Orta Asiyaya köçürülməsi prosesi nəqliyyatın da sürətli inkişaf zərurətini meydana gətirdi ki, nəticədə Aşqabad dəmiryolu Krasnovodska qədər uzadıldı. 1924-cü ildən 1940-cı ilədək sənayedə və təsərrüfatın digər sahələrində çalışan fəhlələrin sayı 34 mindən 188 minə qədər artdı. Türkmənistanın sənayesi, xüsusilə neft və kimya səna- yesi sürətlə inkişaf edirdi. kinci beşillikdə respublikada neft hasilatı 13 dəfədən çox artmışdı. kinci beşilliyin axırında res- publikada 300-ə yaxın iri sənaye müəssisəsi var idi. 1937-ci ildə sənaye məhsulu bütün xalq təsərrüfatı məhsulunun 69 fai- zini təşkil edirdi. Bu, Türkmənistanın sənaye respublikasına çevrildiyini göstərirdi. Özbəkistanda sənayeləşmə dövründə yüngül və yeyinti sənayesini əhatə edən bir sıra sənaye müəssisələri tikildi. Müharibədən əvvəlki beşillik dövründə Özbəkistanda 500-dən artıq sənaye müəssisəsi inşa olunmuşdu. Bunlar arasında, “Daşselmaş” Maşınqayırma Zavodunu, Daşkənd Parça Kombi- natını, Çirçik Elektrokimya Kombinatını göstərmək olar. Neft emalı artmış, yeni şəhərlər salınmış, Çirçik, Bekabad, Katta- kurqan və başqa bu kimi köhnə şəhərlər bərpa edilmişlər. Özbəkistan SSR-də ikinci beşillikdə Daşkənd toxuculuq kombinatının birinci növbəsi, Daşkənd kənd təsərrüfatı maşın- ları zavodu və bir sıra başqa müəssisələr tikilmişdi. Neft və qaz hasilatı təxminən 8 dəfə, elektrik enerjisi istehsalı 3 dəfə art- mışdı. 150 1928-37-ci illərdə Qazaxıstan sənayesinin inkişafına Sovet büdcəsindən 2 mlrd. rubl vəsait ayrılmışdı. Bunun da nəticəsində burada 200-dək iri sənaye müəssisəsi yaradıldı. Bunların ən böyükləri qismində Çimkənd Qurğuşun, Balxaş Misəridən Zavodlarını, Karaqanda Kömür Mərkəzi və Tür- küstan-Sibir dəmiryolunun çəkilişini göstərmək olar. Qazaxıstanda ikinci beşillikdə 120 iri sənaye müəssisəsi tikilmişdi. Əlvan metallurgiya məhsulları təxminən üç dəfə artmışdı. Emba, Aktyubinsk neft rayonlarında neft hasilatı təxminən 2 dəfə çoxalmışdı. Karaqanda hövzəsi kömür hasila- tını 5,5 dəfə artırmışdı. Ümumittifaq sənaye istehsalında Qaza- xıstanın rolu xeyli yüksəlmişdi. O, SSR -də qurğuşun hasi- latında birinci yerə, neft hasilatında ikinci yerə, daş kömür hasilatında üçüncü yerə çıxmışdı. Qazaxıstan SSR -nin mühüm yeyinti sənayesi mərkəzlərindən birinə çevrilmişdi. Respubli- kanın ərazisində 1000 km yeni dəmiryol xətti çəkilib istifadəyə verilmişdi, təxminən 1000 km dəmiryol xətti isə çəkilməkdə idi. 20-30-cu illərdə Qırğızıstan sənayesi sürətlə inkişaf edirdi. 1924-cü ildə Bişkeki Alma-Ata və Novosibirskə birləşdirən dəmiryolunun tikintisi başa çatdı. Sənaye sahəsində sənayeləşdirmə dövründə mühüm irəliləyişlər əldə olundu. Elektrostansiyalar və sement zavodları tikildi. 1940-cı ildə Qırğızıstan şaxtaları bütün Orta Asiyanın istifadə etdiyi kömü- rün 88%-i qədər kömür emal edirdi. Respublikada həmçinin, ə lvan metallurgiya, sürmə və civə sənayesi, qida (şəkər isteh- salı) və yüngül sənaye sahələri də inkişaf edirdi. Sürmə və civə istehsalına görə respublika SSR -də ilkin yerlərdən birini tuturdu. Krım, Volqaboyu və Sibirin sovetləşməsi vətəndaş müharibəsi zamanı dağılmış xalq təsərrüfatının bərpası ilə baş- lanmışdır. Sovet hakimiyyəti bu vilayətlərdə öz hakimiyyətini möhkəmlətməyə yönələn tədbirlər həyata keçirməyə başladı. Sürətlə və məcburi olaraq sosialist quruculuğu həyata Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|