Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
31
-qeydiyyat rüsumunun ödənilməsi haqqında sənəd.
Mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün müəssisələr müvafiq qa-
nunvericiliyə uyğun olaraq mənfəət vergisi və digər məcburi ödənişlər
edirlər.
Müəssisənin əmlakı əsas fondlardan və dövriyyə vəsaitlərindən, habelə
onun müstəqil balansında dəyəri göstərilən digər qiymətli əşyalardan
ibarətdir.
Müəssisənin əmlakı aşağıdakı mənbələrdən formalaşır:
-təsisçilərin pul və maddi payları;
-məhsul satışından, görülən işlərdən və göstərilən xidmətlərdən, ha-
belə təsərrüfat fəaliyyətinin digər növlərindən alınan gəlirlər;
-qiymətli kağızların satışından əldə edilən vəsaitlər;
-bank kreditləri və digər borc vəsaitləri;
-kapital qoyuluşu və büdcədən dotasiyalar;
-fiziki və hüquqi şəxslərin verdikləri xeyriyyə vəsaitləri və ianələr;
-ölkənin qanunvericilik aktları və qadağan olunmayan digər mənbələr-
dən daxil olan vəsaitlər.
Müəssisə idarəetmə orqanlarının strukturunu, ştat vahidlərini və on-
ların saxlanılması xərclərini müstəqil müəyyən edir. Fərdi və dövlət müəs-
sisəsi istisna olmaqla, bütün müəssisələrin idarə edilməsi payçıların ümumi
yığıncağında təsdiq edilmiş idarə heyəti tərəfindən həyata keçirilir. Təsis-
çilərin ümumi yığıncağı müəssisənin ali idarəetmə orqanıdır. Müəssisənin
fəaliyyətinə aid bütün məsələlər payçıların ümumi yığıncağında müzakirə
olunaraq müvafiq qərar qəbul edilə bilər.
Müəssisənin fəaliyyətinə ən azı iki fiziki şəxsdən ibarət olan idarə he-
yəti rəhbərlik edir. darə heyəti müəssisənin fəaliyyətini təşkil edir, tərəfdaş-
larla münasibətdə və müvafiq orqanlarda müəssisənin mənafeyini təmsil
edir.
Fərdi və dövlət müəssisələrinin idarə edilməsi prosesi təsisçilər tərə-
findən müstəqil müəyyən edilir.
Müəssisə dövlət qeydiyyatına alındıqdan sonra qeydiyyat haqqında
şə
hadətnamə verilir. Müəssisənin möhürü hazırlanır. Təsis sənədlərinin və
qeydiyyat haqqında şəhadətnamənin nüsxəsi notarius tərəfindən təsdiq
edilir.
5. Nəhayət beşınci mərhələdə qeydiyyat haqqında tərtib edilmiş şəha-
dətnamə ilə müəssisənin dövlət orqanlarında və fondlarında qeydiyyatı və
uçota alınması həyata keçirilir. Məcburi qeydiyyata alınması tələb edilən
ə
sas orqanlar və fondlar aşağıdakılardan ibarətdir:
-Dövlət Statistika darəsi;
-dövlət vergi müfəttişliyi;
-pensiya fondu;
-sosial sığorta fondu;
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
32
-məşğulluq fondu;
-bank və s.
Bu mərhələ müəssisənin yaradılması prosesinin tamamlayıcı mərhələ-
sidir, yalnız bundan sonra müəssisə təsis sənədlərinə uyğun olaraq fəa-
liyyətə başlaya bilər.
2.3. Müəssisənin iqtisadi əsasları
Müəssisənin fəaliyyət göstərməsi üçün onun iqtisadi əsasını təşkil
edən istehsal amilləri mövcud olmalıdır. qtisadi ədəbiyyatlarda istehsalın
dörd amili: əmək, kapital, torpaq və sahibkarlıq qabiliyyəti göstərilir.
Məlumdur ki, əmək insanın məqsədəuyğun fəaliyyətidir, onun köməyi
ilə insan təbiəti öz tələbatını ödəmək üçün dəyişdirir və uyğunlaşdırır.
A.Marşall « qtisad elminin prinsipləri» əsərində yazmışdır ki, hər cür əmə-
yin hansısa nəticəni əldə etmək məqsədi vardır. stehsal amili kimi əmək
dedikdə təsərrüfat fəaliyyəti prosesində insanlar tərəfindən göstərilən bütün
fiziki və əqli cəhətlər, səylər başa düşülür.
Ə
məkdən danışarkən əməyin intensivliyi və əmək məhsuldarlığı anla-
yışlarının mahiyyətini açıqlama lazım gəlir.
Elmi-texniki inqilab əməyin xarakterində və məzmununda dəyişiklik-
lərə gətirib çıxartdı. Əmək daha ixtisaslı əməyə çevrildi, kadrların hazır-
lanmasına sərf olunan vaxt artdı, bilavasitə istehsal prosesində fiziki əməyin
ə
həmiyyəti xeyli azaldı, əmək prosesi əhəmiyyətli dərəcədə mürəkkəbləşdi.
Belə ki, bu zaman insanlar daha mürəkkəb maşın və mexanizmlərlə iş
görmək, işçilər isə texnoloji proseslərin mahiyyətini başa düşmək, bahalı
mürəkkəb avadanlıqlarla rəftar etməyi bacarmaq, lazımi təşəbbüskarlıq gös-
tərmək məcburiyyətində qaldılar.
Sahibkarlar işçi qüvvəsini dövri mətbuatda, radio və televiziyada elan
etmək yolu ilə, əmək birjası və əhalinin məşğulluq mərkəzləri vasitəsilə, ha-
belə dostları və tanışlarının köməyilə tapır və işə götürürlər. Sahibkar heyəti
seçərkən onların ixtisas təhsilini, peşə hazırlığını, iş təcrübəsini, şəxsi
keyfiyyətini, xarici dil bilməsini və kompyuter savadını nəzərə alırlar.
Kadrlar müəssisənin maddi-texniki bazasının mühüm tərkib hissəsidir.
Onlar məhsulun istehsal prosesi ilə əlaqədardır, sənaye-istehsal heyətini
təşkil edirlər. Sənaye-istehsal heyəti fəhlələr, mütəxəssislər və xidmətedici
heyətdən ibarətdir.
Fəhlələr kateqoriyasına məhsulun istehsal prosesində bilavasitə iştirak
edən işçilər aiddir. darəetmə, istehsalata texnoloji və təşkilati-planlı rəh-
bərlik, uçot, planlaşdırma, təminat, təchizat və kadrların komplektləşdiril-
məsi funksiyalarını yerinə yetirən heyət, inzibati-təsərrüfat işçiləri, işçilərin
məişət xidməti ilə məşğul olanlar mütəxəssislər kateqoriyasını təşkil edirlər.
Elmi-texniki tərəqqi nailiyyətlərinin istehsalata tətbiqi əməyin xarakterini