Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 1,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
55 Birinci, müxtəlif malların idxalına normaların differensiasiyası yolu ilə idxalın optimal əmtəə strukturunu formalaşdırır; kinci, qiymət əmələgəlmə mexanizminin tərkib hissəsi olaraq, müəssisələrin təsərrüfat fəaliyyəti nəticələrinə və sosial vəziyyətə təsir göstərir; Üçüncü, xarici rəqabətin çox ziyan yetirə biləcəyi ayrı-ayrı milli iqtisadiyyat sahələrini müdafiə edir; Dördüncü, fəal xarici ticarət siyasəti yürütməyə, milli əmtəələrin bazara çıxarılmasını yaxşılaşdırmaq haqqında ticarət danışıqları gedişində tərəfdaşlara təzyiq göstərməyə, azad ticarət zonaları, gömrük birlikləri yaratmağa imkan verir; Beşinci, ölkənin ixrac və idxal nisbətini optimallaşdırmağa və beləliklə, valyuta xərclənmələri və gəlirləri nisbətini optimallaşdırmağa, əlverişli ticarət balansına nail olmağa kömək edir. Hər bir ölkənin iqtisadiyyatında yaranmış vəziyyətə uyğun olaraq gömrük tarifi yenidən nəzərdən keçirilir. Bu və ya digər tarif normaların və növlərinin tətbiqinin məqsədyönlülüyü üzə çıxır. Yalnız elmi cəhətdən ə saslandırılmış tarif differensiasiyası (bir qrup sahələrə lazımi dayaq verilməsi) ölkə iqtisadiyyatının inkişafı üçün şərait yaradır. Gömrük təcrübəsində əsasən «üç tarif sistemi tətbiq edilir: tək sütunlu, qoşa sütunlu və üç sütunlu tarif sistemləri» .Tək sütunlu tarif sistemləri avtonom mahiyyət daşıyır və ölkələrə fərq qoymur. Qoşa sütunlu tarif sistemlərində hər mal üçün iki vergi dərəcəsi qoyulur. Əgər hər iki vergi qanun ilə qoyulmuşsa burada «maksimum- minimum» anlayışından istifadə edilir. Əgər «maksimum» vergi dərəcəsi qanun ilə qoyulmuşsa, «minimum» isə beynəlxalq müqavilələrlə qoyulmuşsa belə bir vəziyyətdə qismən «avtonom», qismən də «razılaşdırılmış» tarif sistemləri tətbiq edilmiş olur. ÜTT üzvləri ölkələrinin tarif sistemləri iki sütunludur. Yüksək tariflər ÜTT üzvü olmayanlara tətbiq edilir. Minimum tariflər isə ikitərəfli müqavilələr bağlanaraq qarşılıqlı güzəştlər verilməsini təmin edir. Üç sütunlu (çox sütunlu) tarif sistemlərində üç müxtəlif vergi dərəcəsi olur. Bu sistem qoşa sütunlu tarif sisteminə daha aşağı bir vergi dərəcəsinin əlavə olunması ilə yaranır. Bu sistem «üstünlük sistemi» adlanır və bir çox ölkələr arasında ticarəti təşviq etmək məqsədi daşıyır. Hal-hazırda dünya ölkələrinin demək olar ki, hamısı çox sütunlu tarif tətbiq edirlər. 56 Bu gün Azərbaycanda iki sütunlu, Rusiyada isə üç sütunlu tarif tətbiq edilir. Hazırda dünyanın 100-dən çox ölkəsi gömrük tarifləri tətbiq edir. Dünya ölkələrinin inkişaf xüsusiyyətini və tətbiq etdikləri gömrük tariflərini nəzərə alaraq onları aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar. - sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin ( EÖ) tarifləri; - inikşaf etməkdə olan ölkələrin ( EOÖ) tarifləri . nkişaf etmiş ölkələrdə tarif eskalasiyası EOÖ-də xammal istehsalını stimullaşdırır və texnoloji geriliyi konservləşdirir, belə ki, məhz gömrük vergisi minimal olan xammal məhsulları ilə real olaraq onların bazarına girə bilərlər. Gömrük-tarif tənzimlənməsinin əsasını təşkil edən tarifin lehinə və əleyhinə olan arqumentlərə nəzər salaq 1 : Sxem 1.2 Tarifin lehinə və əleyhinə olan arqumentlər Hal-hazırda EÖ ən aşağı rüsum səviyyələrindən istifadə edirlər. Belə ki, bu ölkələrin istehsal etdiyi mallar yüksək keyfiyyətə və müvafiq olaraq yüksək rəqabət qabiliyyətinə malik olduğuna görə bu ölkələrdə daxili bazarı qorumaq o qədər də aktual deyil. Sənayecə EÖ sənayesi bir sıra əmək tutumlu məhsullar istehsal edən sahələrinin məhsullarına yüksək gömrük rüsumları tətbiq edirlər. Bura ilk növbədə tekstil, dəri, ayaqqabı, maşınqayırma sənayesinin məhsulları, müəyyən maşın və avadanlıqlar aiddir. 1 Свинухов В.Г.Таможенно-тарифное регулирование внешнеэкономической деятельности и таможенная стоимость . Издательство:Homo faber. 2005 г, 271 стр. T A R F L E H N Ə 1. Gənc sahələri mühafizə edir; 2. Milli istehsalı stimullaşdırır; 3. Büdcə gəlirlərinin mənbəyidir; 4. Milli təhlükəsizliyin, mədəniyyətin ənənəvi mühafizəsi Ə L E Y H N Ə 1. qtisadi artımı ləngidir; 2. Ticarət müharibələri; 3. Məşğulluğun ümumi səviyyəsi aşağı düşür. 57 EÖ-də gömrük tarifləri vasitəsilə tənzimlənmə qaydası ilk növbədə «tariflər və ticarət üzrə baş satış» (QATT - ÜTT) əsasında tənzim edilir. Hal-hazırda bu saziş ə sasında dövlətlər arasında ticarətdə müəyyən gömrük rüsumları tətbiq edilir. ÜTT dünya ticarətinin 90% əhatə edən 100-dən çox ölkəni birləşdirən bir qurumdur. ÜTT- nin fəaliyyətində gömrük rüsumlarının ixtisarı və ya ləğvi üzrə görülən işlər xüsusi ə həmiyyət kəsb edir. Belə ki, 1945-ci ildə EÖ-ə gömrük rüsumlarının orta səviyyəsi 40-60% təşkil etdiyi halda (bəzi mal növləri üzrə 70-90%) 90-cı illərin əvvəllərində 3-5% qədər aşağı salınmışdır 1 . EOÖ-in tarifləri isə idxalın tənzim edilməsində əsas rol oynayır. Bu ölkələrin gömrük tarifləri sənayecə EÖ-in tarif dərəcəsindən bir qədər yüksəkdir. Bildiyimiz kimi gömrük tarifləri EOÖ-in dövlətlərin mühüm gəlir mənbələrindən birini təşkil edir. EOÖ ənənəvi olaraq beynəlxalq ticarətdə xammal istehsalı və satışı ilə iştirak edirlər. Bu ölkələr ilk növbədə ixracat yönlü xarici ticarət siyasəti yeritməklə yanaşı ixracat üçün məhsul istehsalının çoxaltmaq tədbirlərini həyata keçirirlər. Belə ölkələrdə bir qayda olaraq tariflər və miqdar məhdudiyyətləri vasitəsilə yeni sənaye sahələrini xarici rəqabətdən qoruyar və inkişaf etdirilir. EOÖ- də ixracatı artırmaq məqsədilə dövlət tərəfindən birbaşa maliyyə yardımları, ixracata vergi güzəştləri, ixracat üçün ucuz kredit verilməsi, xarici bazarda əmtəələrin və xidmətlərin satışına dövlət yardımı edilir. Ölkələrin bir çoxunda gömrük tarifləri idxala, idxal məhsullarının qiymətlə- rinin artırılması və bununla da daxili bazarın müdafiəsi məqsədilə qoyulur. Ona görə də, aşağıda bir daha çox idxal tariflərini, onların hesablanmasını, iqtisadiyyata təsirini və gəlirlərinin səviyyəsini təhlil edəcəyik. Bundan başqa beynəlxalq iqtisadiyyat nöqteyi nəzərindən, əsas şərt hər bir konkret vəziyyətdə tarifin aldığı forma və hətta, ayrı-ayrı əmtəələr üzrə faiz səviyyəsi deyil, ölkənin gömrük müdafiəsinin ümumi səviyyəsidir. Əgər nəzərə alsaq ki, bütün ölkələrdə tarif dərəcələri hansı əmtəənin idxal olunduğundan asılı olaraq differensiallaşdırılır, onda tarif müdafiəsinin nominal səviyyəsi deyil, effektiv, yəni həqiqi səviyyəsinin müəyyən edilməsi xüsusi əhəmiyət kəsb edir. Bu haqda aşağıdakı cədvəlin məlumatlarından daha aydın təsəvvür yaranır: 1 Бондаренко Н.П. Таможенно-тарифное регулирование ВЭД. Издательство: МарТ, 2007 г.240 стр. Yüklə 1,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|