Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dillər Universiteti SƏRBƏst iŞ

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi


Azərbaycan Dillər Universiteti


SƏRBƏST İŞ

Fakültə : Filologiya

İxtisas : Filologiya (Azərbaycan dili və ədəbiyyatı)
Kurs : I
Qrup : B23 140B
Fənn : Dil və cəmiyyət
Müəllim : Əsgər Quliyev
Tələbə : Rzayeva Milana
Bakı-2023
Mövzu : Dildə kodlaşma.Ədəbi dil.Konye və dialektlər
Ədəbi dil həmişə çox kövrək və həssas olan mədəni bir fenomendir, onun üçün qoruma və qayğı tələb edirlər və cəmiyyət şüurlu şəkildə dilin təhlükəsizliyi ilə maraqlanır. Dilə şüurlu qulluğa dil kodlaşdırması deyilir. Kodlaşdırma - sifariş, birliyə, bir sistemə, bütöv bir ardıcıl dəstə (kod) gətirmək demək-dir. Kodlaşdırma- eyni zamanda ədəbi dilə yad olan hər şeyin rədd edilməsini və onu zənginləşdirən hər şeyin qəbul edilməsini birliyə gətirir. Kodlaşdırma vasitələri lüğətlər, dil bələdçiləri, orta məktəb dərslikləri, standartı müəyyənləşdirən elmi linqvistik tədqiqatlardır.
Dil normaları cəmiyyətdə dil sisteminə xas olan daxili qanunlara görə, eləcə də dilin inkişafında sürətlənən və ya yavaşlayan və ya müəyyən düzəlişlər edən cəmiyyət həyatının xarici şərtlərinin təsiri altında inkişaf edir.Bu normalar cəmiyyətdə, sosial həyat praktikasında özbaşına inkişaf edir. Ədəbi dildə - cəmiyyətin müəyyən bir inkişaf səviyyəsində - bu normalar bilərəkdən tənzimlənə bilər, əks halda xüsusi normativ lüğətlərdə və qrammatikalarda kodlaşdırıla bilər.Bu şəkildə dialektal normalar ədəbi dil normalarından xeyli fərqlənir. Dil hadisələrinin kodlaşdırılması fərqlilik ehtimalını inkar etmir. Mövcud variantlar, məqsədəuyğun sayılırsa, kodlaşdırma zamanı üslubi baxımdan qiymətləndirilir: bəziləri kitab dili və ya poetik bir dil üçün xarakterik, digərləri - danışıq nitqi və s.
Normaların kodlaşdırılması çox vaxt cəmiyyətdə həqiqətən istifadə olunan normalardan müəyyən dərəcədə geri qala bilər. Axı lüğətlərin və qrammatikaların tərtib edilməsi və nəşri çox zəhmət və vaxt tələb edir. Lakin bu gecikmədə müsbət bir şey var. Kodlaşdırma yeni fenomenlərin ədəbi dil normalarına kifayət qədər "nüfuzlu" bir xarakter qazanmazdan əvvəl daxil edilməsini müəyyən dərəcədə ləngidir. Bu, "dilin sabitliyini təmin edir, bu da öz növbəsində linqvistik ünsiyyət üçün ən yaxşı şərait yaradır. Kodlaşdırma, ilk növbədə verilmiş variantın istifadəsini və dil inkişaf meyllərini, yəni dilin hansı istiqamətdə inkişaf etdiyini nəzərə almalıdır.