Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

87 
 
Müasir dövürdə  dünyada 70 milyon  baĢ  qara-ala  cinsi  vardır  ki, buda  mövcud  olan  iri-
buynuzlu  qaramalın  10%-ni  təĢkil  edir. Bu  cins  Rusiyada  Simmental  və  Qırmızı  səhra  
cinsindən   sonra  üçüncü   yeri  tutur. Cinsin  geniĢ    yayılmasına  səbəb   onun   yüksək   yağlı  
südlülüyü, çox  canlı  kütləliliyi, yaxĢı  ət  keyfiyyəti  və  südə  yem  sərfi  ilə  bağlıdır. 
  Bu  Ġnəklər  il  ərzində  5500-6000kq  süd  verirlər, rekordçu  inəklərdən  isə  17min kq  süd  
alınır. Qara-ala  cinsin  südündə  orta  yağlılıq 3,5-3,6%-dir. 
       Qara-ala    cinsi    iri    gövdəli    olduğu    üçün    onun    yemlə    təmin    olunması    vacibdir. 
Rusiyada    70    cinsdən    və    cinsqruplarından      istifadə    olunur,  buna    da    səbəb    ərazinin  
böyüklüyü  nəticəsində  fərqli  təbii-iqlim  Ģəraitinin  olmasıdır. 
ġəkil-39.Qara-ala cinsi. 
      YaxĢı  təsərrüfatlarda  10-20  min  kq  süd  sağılır.  Məsələn:  Rusiyanın  Çelyabinsk 
təsərrüfatlarında 305 gündə bir baĢ inəkdən 17517 kq süd sağılmıĢ süddə yağ 4,2% olmuĢdur. 
Ən  yüksək  gündəlik  sağım  77  kq  olmuĢdur.  Bu  cinsin  inəklərinin  canlı  kütləsi  500-550  kq 
arasında olur. Kəsim çıxarı 53-55% təĢkil edir.  
ESTONİYA QARA-ALA MALI 
 Estoniya  qara  –ala  malı  yerli  inəklərin  Ostfriz  buğaları  ilə    çarpazlaĢdırılmasından  alınmıĢ 
mələzləri  yüksək  tərzdə  seçmə  və  taylaĢdırma, 
ən  yaxĢı  yemləmə  və  bəslənmə  tədbiq 
edilməklə  yaradılmıĢdır.        Cinsin  yaradılması 
prosesində  çarpazlaĢdırılmanın  iki  əsas  üsulu: 
çevirici  və  törəmə  çarpazlaĢdırılma  üsulları 
tətbiq  edilmiĢdi.  Estoniya  malı  qara-ala 
rənglidir.                                              
                                                                                             
ġəkil-40.Estoniya qara-ala cinsi. 
      
Eksteryer    xüsusiyyətləri.  BaĢı  yüngüldür, 
buynuzları  qısadır  və  açıq  rənglidir,  boynu  orta  uzunluqdadır,  döĢü  orta  dərəcədə  inkiĢaf 
etmiĢdir,  bədənin  dal  hissəsi  düz  və  enlidir,  beli  möhkəmdir,  sağrısı  xeyli  enlidir.  Gövdəsi 
yığcam,  bir  qədər  qısa  və  mütənasibdir.  Ayaqları  qısa  və  düz  duruĢludur.  Yelini  iridir,  dərisi 
nazik və elastikdir. Sümüyü yüngüldür, əzələsi yaxĢı inkiĢaf etmiĢdir. 
   Diri  çəkisi.  Buzovlar  doğularkən  -34  kq,  6 
aylıqda-159 kq, 12 aylıqda- 371kq olur. Ġnəklərin 
çəkisi 450-550 kq, damazlıq kitabına yazılanların 
diri  çəkisi  538  kq,  buğaların  çəkisi  800-950  kq-
dır.  ĠnkiĢaf  etmiĢ  təsərrüfatlarda  inəklərin  canlı 
kütləsi 600 kq-a, buğaların canlı kütləsi isə 1000 
kq-a çatırlar.  
   Süd 
məhsuldarlığı. 
Damazlıq 
kitabına 
yazılmıĢ  inəklərin  illik  sağımı  3769  kq,  südün 
tərkibində  yağlılıq  3,83%  -dir.  Naxır  üzrə  ən 
yüksək illik sağım “Viyzu” sovxozunda 5115 kq-
a  çatmıĢdır.  “Piymin”  adlı  inək  3,51  yağ  faizli  10321  kq  süd  vermiĢdir.  Ġnəyə  yedirilmiĢ  hər 

---

88 
 
100  yem  vahidi  əvəzinə  128  kq  süd,  yaxud  4,49  kq  xama  əldə  edilmiĢdir.  Hazırda  yaxĢı 
təsərrüfatlarda inəklərdən 5500 kq süd və 3,8%-4,0% -li yağ alınır.  
   Cinsin  ətlik  keyfiyyəti  o  qədər  də  yüksək  deyildir.  Onun  inəklərinin  kəsim  çıxarı  49,6  –dir. 
508 kiloqram çəkili inəklərdən orta hesabla 229,8 kq-lıq cəmdək və 22,1 kq içalat piyi alınır. 
KökəldilmiĢ heyvanların kəsim çıxarı 53% -ə çatır. 
 Litviya qara-ala cinsi.
 
 
              Bu cinsdə yerli inəklərin Holland malı ilə çarpazlaĢdırılması nəticəsində yaradılmıĢdır. 
Rəngi qara-aladır. Bu cins südlük istiqamətli olmaqla mühitə tez uyğunlaĢan cis hesab olunur. 
Orta  yemləmə  səviyyəsində  inəkləri  laktasiya  müddətində  verdiyi  süd  3000  kq-dan  çox  olur.              
ġəkil-5.QruĢa adlı inək canlı kütləsi 537 kq, 4-cü laktasiyada süd məhsuldarlığı 6452 kq süddə 
yağ 3,8%-dir. 
    ġəkil-41.Litviya qara-ala cinsi. 
         Süddə  yağ  3,7-4,0%  arasında  tərədüd  edir.  Rekordçu  inəklər  təsərrüfatlarda  80-ciilərə 
kimi 9248 kq olduğu halda hazırda rekordçu inəklər 12 min kiloqrama yaxın süd verən inəklər 
fermer və damazlıq təsərrüfatlard çoxluq təĢkil edir. Bu cinsin buğalarından yaxĢılaĢdırıcı kimi 
Moskva ətrafı,Volqaqrad,  Kiyev, Kalininqrad,  Sant-Petroqrad,  Qafqaz  ətrafı regionlarda  geniĢ 
istifadə olunmuĢdur.  
HOLLAND  MALI. 
     Holland  cinsi  kranioloji  təsnifata  görə    Bos 
primigenius 
tipinə 
mənsubdur. 
Vətəni 
Hollandiyadır.  Ölkənin  tarixi-təbii  Ģəraiti  
maldarlığın  inkiĢaf    etməsi  üçün  olduqca 
əlveriĢlidir. 
    Holland  malı  coxdan  bəri  təmizlikdə 
yetiĢdirilmiĢ qiymətli südlük cinslərdən biridir. 
Onun  bir  cins kimi formalaĢmasında  hec bir 
baĢqa  cins iĢtirak  etməmiĢdir. Əksinə olduqca 
yüksək    süd  məhsuldarlığına  malik  olduğundan,  Holland    malı  bir  sıra  ölkələrdə  yeni  südlük 
cinslərin  yaradılmasında  geniĢ  istifadə  edilmiĢ  və  bu  sahədə  onun  dünya    miqyasında    rolu 
böyükdür.  
    Holland cinsi əvvəlcə Hollandiya ilə qonĢu olan bir cox alman əyalətlərinə, daha sonra  isə  
keçmiĢ  ġərqi    Prussiyaya    yayılmıĢdır.    Bundan    baĢqa,    bu  cins    HolĢtin-friz    malı    adı    ilə  
Amerika BirləĢmiĢ ġtatlarına  aparılmıĢdır. Ġngiltərədə yayılmıĢ Holland mənĢəli mal Britaniya  
 
                                   ġəkil.42.Rekordçu holland inəkləri. 
frizləri adlanır. Holland   cinsi  ilk  dəfə  Rusiyaya 1967-ci  ildə    gətirilmiĢdir. Hazırda holland  
malından  demək  olar  ki,  Avropanın  bütün  ölkələrində,Yaponyada,  Hindistanda,  Afrikada 
istifadə  olunur.  Ġqlimə    alıĢmaq    qabiliyyəti    yüksək    olan    bu  maldan    yer  kürəsinin  bir  çox 
yerlərində damazlıq iĢində geniĢ istifadə edilməkdədir. 

---