Sovet iqtisadıyyatımn inkişaf templərinin azalması nəticəsindo
enerji tələbatı templəri də azalmış, lakm düz İttifaqm dağılmasma
qədər enerjının ıstehlakı istehsahn artırdmasmdan çox idi. Eyni
zamanda SİÖ ÜDM 1973-cü ildən 1985-ci ilə kimi 32% artmış-
dır, bu zaman enerji istehlakı 5% artmışdır. Eyni dövr üçün
ABŞ-da kənd təsərrüfatı üzrə göstərieilər qeyd olunub, bu zaman
elektrik enerjisinin 1,65 dəfə azalmasma baxmayaraq, ümumi
məhsul 25 % artmışdır.
Cədvəl 11.
40-80-ci illərin SSRİ-nin ÜDM və
enerji istehiakının dinamikası
)
"1
İ
Dövr
1940-1960
1971-1980
1981-1985
1
'
ÜDM artımı
2,16
1,2
1,104
Enerji ıstehlaktnm artımı
2,97
1,54
|
1,123
Rusiyada da iqtisadi inkişafın informasiya tipiııə keçidi Iabüd
edən yeganə obyektiv amil ətraf mühitin vəziyyətınin pisləşməsi
və bununla əlaqədar uşaq və böyüklərin xəstəliklərin artmasıdır.
İctimai istehsal daxilində pozitiv restruktizasiyası baş verməmiş-
dir, əksinə 90-cı illərdə texnoloji inkişaf - bir quruluşdan digərinə
keçid (müasir şəraitdə dördüncüsündən beşincisinə və ya altıncı-
sımn müəyyfən elementlərinə) iqtisadi inkişafm informasiya nö-
vünün formalaşmasmm obyektiv səbəbi kimi çıxış edir.
8.2. İqtisadi inkişafm informasiya
tipinin əlamətləri
İqtisadi inkişafm informasiya tipinin əhəmiyyətli fərqləndirici
əlamətləri kimi mütəxəssislər onun sabit antientropik xarakterim
qeyd edir.
İnformasiya nəzəriyyəsində entropıya vəziyyətin qeyri müəy-
yənlik ölçüsü deməkdir. Aqrar və industrial iqtisadiyyata xas olan
ekstentiv və ya mtensiv iqtisadi inkişaf cismin və ya enerjinin is-
tehlakmm geııişlənməsinə əsaslanır, bu da entropiyanın
a rtm a sın a
sobob olur. İE-nin xarakterik xüsusiyyəti istehsal gücü kimi infor-
masiyanın istifadəsinin genişlənməsindən ibarətdir, bunun osas
təyinedici xüsusiyyəti vəziyyətin qeyri müəyyənliyin azaltmaq
bacarığıdır.
İqtisadi inkişafın informasiya tipi industrial və aqrar iqtısadiy-
yatın effektivliyini təyin edən problemlə əlaqəii deyil. Bu əsas
endoqen inkişafdır - o insan kapitalına əsaslanır.
Burada bilik yeni biiik yaradır, bu da maddi ehtiyyatlarla bəra-
bər fıziki məhsullar yaradır. Onun bilavasitə mənbəiəri ınsan
amilinin ınkişafına istiqamətlənmiş yeniliklər və sormayəlordir.
Bundan irəli gələrək iqtisadi inkişafın dolayı əlanıətləri kimi aşa-
ğıdakıları qeyd etmək olar:
- əhalinin yüksək təhsil səviyyəsi, əsasən də yüksək təhsiüi
şəxslərin;
məşğulların ümumi sayında müəyyən xüsusı çəkisi;
- bir çox göstəricılərlə xarakterizə olunan məlumatın olverişliyi;
- ölkənin əhalisinin orta sinifınin xüsusi çəkisi.
Qeyd olunan göstəricilərin yaxşılaşdırılması cəmıyyətin de-
mokratikləşməsinə, həmçinin postindustrial cəmiyyətdə bütün
fəaliyyot növlərinin intelektləşməsinə və humanlaşmasına kö-
məkiiyin göstərılməsi. Postindustrial cəmiyyət - xidmətlər cə-
miyyətidir. Burada əmək məlumatların emahna, nozarətə, ümu-
miyyətlə məlumatın istehsalına istiqamətlənib. Müvafıq olaraq
inkişafda bu əməklə şərtləndirilib.
Əgər əvvəlki cəmiyyətlər üç əsas infrastruktur - nəqliyyat,
enerqosistem və kommunıkasiyalar sisteminin köməyi ilə inkişaf
edir və təşkilatlanırdısa, informasiya cəmiyyətınin qurulmasında
və inkişafm informasiya tipinın yüksəlməsində əsas rolu teleko-
munnikasiyalar sistemi oynamağa başlamışdır, onun köməyi sa-
yəsində uzaqlıq məkan deyil, vaxt anlayışı oimuşdur. Şəbəkədə
birləşmış kompüteriər əvvəllər gorünməmış sayda subyektlorin
qarşılıqlı əlaqəsinı təmin edirdı, bunun nəticəsində özünəməxsus
Şəbəkə iqtisadiyyatı formalaşır. Bunun nəticəsində fırmanın sa-
hibkarlıq uğuru yerləşmə yerindən, ölkənin iqtisadi nfahı ısə ora-
da olan təbii ehtiyatların sayından bilavasitə asılılığını itirmişdir.
Buna baxmayaraq şəbəkədə nə qədər qovşaq varsa, bir o qədər o
qiyraətlidir.
İnkışafın infomıasiya modcli yalnız 90-cı illərin ınformasiya
texnologiyalarının və əlaqənin elektron kanallarımn dünyamn bir
çox ölkələri üçün reallıq olmuşdur. Ənənəvi anlayışda iqtisadi in-
kişafın templəri, yənı ÜDM artımı faizlərin gələcək dovr göstərici-
lərə nisbətdə faizləri digər ölkələrə baxanda Triada ölkələri üçün
aktual olmuşdur, çünkı məhsulun fıziki artımı ilə nisbətdə vacib
həyat parametrlərinin keyfıyyət dəyişiklərinə səbəb olmuşdur. Dc-
mək olar ki, Triada ölkələrinin milli təsərrüfatlarında emal sənaye-
sinin bir çox sahələrinin denerqizasiya və dematerilizasiya proses-
lən qurulur. İndustrializasiya müddətinə nisbətdə daha kıçik olan
istehsalın material tutumluğu informasiya iqtisadiyyatı şəraitində
məhsulun fıziki həcminin artım templərinin durmadan azaiması və
inkişaf etmiş ölkələrdə həyatm keyfıyyət parametrlərinin dəyişmə-
si deməkdır, bu tam məntiqi və qaçılmazdır.
8.3. Bərpa olunmayan təbii ehtiyatların
istehlakının azalması
Bərpa olunmayan təbii ehtiyyatların istehlakmm azalması nəti-
cəsində artım hədlərinin konsepsiyası aktual olnıuşdur, ona əsa-
sən hal-hazırda qlobal tarazlıq və sabit inkişafm nail olunnıası ta-
mamilə mümkündür və lazımdır. Son onilliklərdə qabaqcd ölkə-
lərdə tez inkişaf edən informasiya iqtisadiyyatı sənayc material
və enerji tutumluluğuna nisbətən azlığı Roma klubunun iştirakçı-
larına sıfır inkişaf ideyasmı irəli sürməyə və əsaslandırmağa im-
kan vermişdir. Sonuncu istehsalın inkişafınm dayanıııası deyil,
yeni formalann yaranması deməkdir.
Ölkələrin iqtısadi inkişafınm məzmunu tərəfmin transformasi-
ya prosesi ilə bərabər onun neqativ nəticələrinin aradan qaldırıl-
ması və ya yumşaldılması ilə bağlı yeni problemlər yaranmışdır.
Son nəticədə bütün bu problemlər iqtisadı inkişafm informasiya
tipinin formalaşması prosesinin dövlət tənzimlənməsi problcmin-
də cəmləşdirilib. Yəni:
Yüklə Dostları ilə paylaş: |