qı, əlverişsız əmək şəraitinə və əməyin gərginliyinə görə əlavə
ödənclər və güzəstli şərtlərlə dövlət pensıyasi almaq hüququ ve-
rilən işçilər daxil ediliriər.
İstehsalatda zədələnmə, bədbəxt hadisələr zamanı əmək qabi-
liyyətinin bir iş günü, yaxud daha çox itirilməsi və Ölümlə nəticə-
lənməsi haqda göstəriciləri əks etdiriiir.
Əm ək haqqı, işçi qüvvəsinə çəkilən xərclər
Muzdlu isşilərin əm ək haqqı işəgötürənin hesabat dövriinda
yerinə yetirilmiş işə görə muzdlu işçiyə pul və ya natura şəklində
ödədiyi haqq deməkdir. O, hesablanmıs məbləg əsasmda, yəni
vergilər və tutulan digər m əbləglər çıxılmadan hesablanır.
Əmək haqqı maliyyələşdirmə mənbəyindən asilı olmayaraq pul
və ya natura şəklində hesabianmiş bütün qazanc növlərini, habelo
müxtəlif mükafatlara, əlavəiəri və sosiai güzəştləri əhatə edir. O,
aşagıdakı mükafat növlərini və əlavələri Özündə birləşdirir:
- görülmüs işə (işlənmis vaxta) görə günəmuzd qiymətlər, tarif
məvacibi, vəzifə maaşı və ya gəlirdən faizlər, mənfoətdon paylar
ilə hesablanmış əm ək haqqı;
- həvəsləndirici ödəmələr (mükafatlar, tarif məvaciblərinə və
maaşlanna əlavələr);
- iş rejimi və əm ək şəraiti ilə əlaqədar olan kompensasiya xa-
rakterlı ödəmələr (əmək haqqmın rayon tənzimlənməsi ilə
şərtlənləndirilən ödəmələr, xüsusi şəraitdə işə göro olavə ödə-
mələr, ezamiyyət ilə əlaqədar verilən gündəlik xərclər, istirahət
və bayram giinlərində işləməyə gorə ödəmələr və s.);
- qanunvericiliyə uygun olaraq, işlənmis vaxta görə ödəmə
(məsələn, hər ii verilən və əlavə məzuniyyətlərə gorə ödəmə, is-
tifadə ediiməyən məzuniyyətə görə pul kompensasiyasi, işçinin
günahı üzündən olmayan bosdayanmalara görə ödəmə və s.);
- faizli haqq və ya komisyon haqqı;
- ixtisasartırma və kadrlann yenidən hazırlanması sistemində iş-
dən aynlmaq şərti ilə təhsil alarkən işçilərə verilən əmək haqqı;
- işcinin təqsiri olmadan zay məhsulun (işlərin, xidmətlərin)
istehsalına görə azaldılmıs qiymətlərlə ödənilən əmək haqqı;
- müəssisədə istehsalat təcrübəsi keçən tələbə və şagırdlərə
verilən əm ək haqqı;
- xüsusi müqavilələr əsasında müəssisədə işləməyə cəlb edil-
mis, əvəzçilik yolu ilə digər müəssisə və təşkilatlardan işə qəbul
olunmuş şəxslərə verilən əmək haqqı;
- yeməkxanalarda, bufetlərdə, profılaktoriyalarda işçilərin ye-
məyinin dəyərinin
artmasına
görə
kompensasiya,
habelə
m əktəbəqədər uşaq müəssisələrində, sanatoriyalarda və saglam-
lıq düşərgələrində yerləşən uşaqlara verilən kompensasiya.
Minimum əm ək haqqı - bütün işləyənlər ücün dövlət tərəfm-
dən müəyyən vaxta qəbul edilmis minimum əm ək haqqıdır. Və-
təndasların rifahını daha da yaxşılaşdırmaq və aztəminatlı ohali-
nin sosial müdafıəsini gücləndirmək məqsədilə minimum omək
haqqma il ərzində mütəmadi olaraq baxilır.
Orta aylıq nominal əmək haqqı hesablanmış əmək haqqı fon-
dunun (vergilər çixilmamaqla) orta kəmiyyətlərin lıesablanması
üçün qəbul edilmiş işçilərin sayına bölünməsi ilə müəyyən edilir.
Real əmək haqqı nominal əmək haqqının alıcılıq qabiliyyəti-
ni əks etdirir. Real əmək haqqının indeksi, nominal əmək haqqı-
nın indeksinin istehlak qiymətlərinin indeksinə bölünməsi yolu
ilə müəyyən edilir.
İsçşi qüvvəsinin saxlanılmasına çəkilən xərclər ~ əm ək haq-
qı (pul və natura formasmda), habelə ona edilən ə lav ələr, qanun-
vericiliyə uygun olaraq müəssisəmn işçiiərinin mənzil xərcləri,
qidalanmanın və ərzağın dəyəri, müxtəlif sağlamlıq tədbirləri da-
xildir. Eyni zamanda, bu xərciərə dövlət sosial sığorta fonduna
ödəmələr, kadrların peşə hazırlıgı və yenidən hazirlanmasina çə-
kilən xərclər, mədəni-məişət xidmətlərinə və əməyin dəyəri ki-
mi baxiian vergilər (xarici işçi qüw əsinin cəib edilməsinə, ərazi-
nin abadiasdınlmasına və s.) daxil edilir.
Əhalinin sayı və iqtisadi faal əhali
Əhali haqqında məlumatlann mənbəyi əhalinin siyahıyaaiın-
ması zamanı əldə olunan məlumatlardır.
Əhalinin sayının cari hesablanması əhaiinin son siyahıyaaim-
masının yekunları əsasmda apanlır. Hər il ölkədə dogulanların və
ölkəyə gələnlərin sayı əhalinm sayı üzərinə gəlinir, ölənlərin vo
ölkəni tərk edənlərin sayı ısə əhalinin sayından cixılır.
Əhalinin orta illik sayı - müvafıq ilin əvvəlinə və axırına olan
saym riyazi yolla hesablanmış orta sayıdır.
Əmək ehtiyatları - əhalinin işləmək qabiliyyəti olan hissəsi
başa düşülür. Onların tərkibinə ancaq iqtisadi cəhətdən fəal əhali
deyil, həm də hazırda işləməyən və iş axtarmayan əmək qabiliy-
yətli şəxslərin dıgər kateqoriyalan, o cümlədən istchsalatdan ay-
nlmaqla təhsil alanlar da daxil edilir.
Əmək qabiliyyətli yaşda olanlar-1999-cu ilədək - kişilər 16-59,
qadınlar 16-54 yaşda; 1999-2000-ci illərdə - kişilər 15-60, qadmlar
15-55 yaşda; 2001-ci ildən - kisilər 15-61, qadmlar 15-56 yaşda.
Əmək qabiliyyətli yaşda əm ək qabiliyyətli ohali - aşağı və
yuxan yaş həddi arasmda olan və hər hansı əmək fəaliyyətini hə-
yata kecirmək iqtidarmda olanlardır.
İqtisadi fəal əhali - bütün işləyənləri və işsizləri özündə bir-
ləsdırir. Əmək qabiliyyətli yaşmda olub, məşğul olmayan və mü-
əyyən dövr ərzində iş axtarmayan şəxslər iqtisadi qcyri-fəal əha~
liyə aid edilir. Bunlar yuxan sinif şagirdləri, tələbələr, ev təsərrü-
fatmda məşğul olanlar, xəstəyə qulluq edənlər, işləmayə ehtiyaci
oimayan şəxslərdir. Məşğulluq xidməti orqanlarmda qeydiyyata
alınmis işsizlərin sayı ilin sonuna əks etdirilmisdir.
Əhalinin miqrasiyasi haqqmda məlumatlar daxili işlər orqanla-
rından daxil olan əhalinin yaşayış yeri üzrə qeydiyyatdan keçiril-
məsi zamanı tərtib edilən gəlınə və getməyə daır statistik ucot
sənədlərinin işlənməsi nəticəsində əldə edilir.
Əmək bazannın asas sosial-iqtisadi göstəriciləri
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Ə h a lin in orta
illik say ı -m in
in ə f ə r
80 4 8 .6
|
8111.2
I
81 7 2 .0 8234.1 8306.5 8391.9 8484.5 8581.3
İq tisa d ı fə a l
o h a lin in sa-
y ı-m in n ə fo r* j
3748.2! 3 7 6 3 .4 3777.5 4 1 4 7 .9 4157.8 4168.0 4264.2 4295.2
Yüklə Dostları ilə paylaş: |