orta idarəetmənin payına isə işçilərin üçdə birındən çoxu müşahidə
olunurdu. 80-ci illərə isə fırmanm işçılərinin yansından çoxu məlu-
matla işləyiıdi, əməliyyat və kontor xidmətçilərinin payı isə 40%-ə
qədər düşmüşdür. İdarəetmənin ali bəndinin xüsusi çəkısi 90-cı illə-
rin əw əlinə qədər dəyışməz qalır və fırmamn ümumi sayının təx-
minən 5% təşkil edir. Müvafıq olaraq məşğul olanlanıı strukturuııun
dəyişməsi onun qrafıki təsviri dəyişir: 60-cı illər üçün xarakterik
olan üçbucaq, 80-cı illərdə işçilərin sayımn və xüsusi çəkisinin azal-
ması hesabı əsasmda kəsik olan romba çevrilir.
90-cı illərdə funksional ierarxiya dəvamiyyətini itirir: təşkila-
tm aiı, orta və aşağı bəndlərinə bölünmə qeyrt dəqıq olur, sadə
icraçılann xüsusi çəkisi əhəmiyyətli olmur və finnamn təşkilati
strukturunda əsasən yenı onun daxilində qeyri formal şəbəkə
strukturlannm yayılmasıdır. Ayrıca təşkilati həddlərin sayı ara-
sında uyğunluq daimi deyil və fırmanın hansı məqsədləri və ıııə-
sələləri həll etməyindən asıhdır. Bu cür fırmanın fəaiiyyətinin
vacib şərti tamamilə bütün əməkdaşlann bütün əlaqə və komnıu-
nikasiya vasitələri, həmçinin yaranmış problemlərin həlli iiçün
banklar ilə praktiki təminatıdır.
Bu cür rombşəkilli sistemin və ya təşkilatın doyəri orada olan
qovşaqlann sayından asılı olaraq qiymətlidir, başqa sözlə ıstənilən
iri təşkilatda şəbəkə strukturlanmn artması onun foaliyyətinin ef-
fektilivliyini kəskın sürətdə artmr. Əsas müddəalan ıkı məqam; 1)
qiymətlilik nadirllyi ilə təyin olunur və 2) mallann artıqhğı qiy-
mətdən düşməyə səbəb olur olan ənənəvi iqtisadiyyatdan fərqli
olaraq artıqlıqdan irəli gəlir. Şəbəkə iqtisadiyyatı üzrə məhşur
qərb mütəxəssisi K.Kelli bunun “faks effekti” adlaııdırır. Hazırlan-
masına million dollarlar gedən ilk müasir faks maşmı 1965-ci ildə
işə düşmüş, lakin bir ədəd olmaqla onun dəyəri heçnə idi. İkinci
faks-maşin birincisinə müəyyən dəyər verdi minimum iki subyekt
üçün məlumatları ötürmək və qəbul etmək imkanı yaramııışdır.
Sonradan hər bir əldə olunaıı faks yerdə qalan digər fakslannın
qiymətini dahada artmrdı. Beləliklə hər hansı müəyyən pui nıəblə-
ği xərcləyərək insan öz sərəncamına bütün geniş şəbəkəni əldə
edir. Bu sözləri kompüterlərin yayılnıası haqqında deıııək olar: on-
lar nə qədər çoxdursa, onların arasında əlaqə nə qodor çoxdursa,
kompyuterlərin şəbəkəsi o qədər dəyərli və effcktivdir, əsasını
kompüter şəbəkəli təşkil edən iqtisadıyyat o qədər gücdlüdiir.
Firmanın təşkilati strukturunun transformasiyası təşkilatm
Özünün əsas xarakteristikalarında qeyd olunur, Bu da öz növbə-
sində iqtisadi inkişafa təsir edir.
7.5. Əsas xarakteristikaların təkamülü
Təşkilatın əsas parametrlərinin transfomıasiyasma və onun iq-
tisadi inkişafına qısaca baxaq. Cədvəl 10-da təşkilatın bir sıra
əsas xarakteristikalarınm təkamülünün qısa təsviri qeyd olunub.
Təşkilatın keyfıyyət xarakteristikalarının dəyişıkləri ilə aşağı-
daki qaydada biruzə verilir, onlar bir-biri ilə mövqe ilə sıx bağlı-
dır. Birincisi təşkilatm ümumi strukturu dəyişmiş - burada qlobal
şirkətlər yaranmış, onlar hal-hazırda dünya bazarlarında siyasoti
təyin edir, yeganə istehsalat standartlan yaradır.
İkincisi, əqli, o cümlədən əqli əməyin rolu keyfıyyəth şəkildə
dəyişmiş, o əsas olur.
Cədvəl 10.
Təşkilatın əsas xarakteristikalannm təkamüiü
!
Xaraktcristika
Təşkilatların fəliyyət c
j
Övrü
XX əsrin ovvo-
linə qədər ın-
dustrial iqtisa-
diyyatın qurul-
ması
XX əsrin 70 il-
lərinin ortasına
qodər industrıal
iqtısadiyyatın
parlaması
XX əsrin
70-90-cı illerin-
də İnformasiya
iqtisadiyyatının
qurulması
Təşkilatların
ümumi strukturu
f
İri şirkotlərin az
savı və qiqant
təşkilatların ol-
maması
İri və qiqant təş-
kilatların böyük
sayı
j.
-
-j
Qlobal təşkilat-
lann yaranması,
böyük sayda ta-
bc və asılı fır-
malann yaradıh
ması
İdaro ctmə
oməyinin
ohəmiyyəti
Əhəmiyyotİi is-
tehsal gücü dcyiİ
Əhəmiyyətli is-
tehsal gücüdür
Əqli əməklə bir-
İikdə əsas isteh-
saİ ^ücüdür
İdarəetmonın
üstünlük üsulları
Toşkilati-sərən-
cam (sort rcqla-
mcnt, əmr)
İqtisadi
(mükafatlar, əla-
və ödənişlər, tu-
tulma, corimo-
lər)
Sosial-psixoloji
(mənəvi miika-
fatlandırma,
omoyin komfort
j
şərtləri, özünü-
j
təşkil)
Əməyın
xaraktcrı
Əsason əl və
mexaniki
Əsasən yarım və
tam avtomatlaş-
dırılmış
PK vo İT baza-
sında əsasən ya-
radıcı, əqli
Əsas obyektlər Firmanm əmlakı Kommersiya ris-
ki vo fırmanın
omlakı
Əqli mülkiyyot
obyektləri
Belə bir əməyin nəticələri say ölçülməsinə pis riayət edir, bə-
zən isə say qiymətləndirilmir, buda ümumiyyətlə sosial-iqtisadi
inkişaf kriteriyalarının və iqtisadi inkişafın göstəricilərinin seçil-
məsinə yanaşmanın dəyişməsinə ehtiyyac yaradır
Üçüncü, əməyin dəyişmiş xarakteri ictimai istchsalatın nəinki
say, həmdə keyfıyyət artımına səbəb olur. Buda ınkişaf kriteriya-
larına yanaşmantn doyişmosinə səbəb olur.
Dördüncü, İİ-ı şəraitində sosial-psixoloji idarəetmə üsullannın
üstünlüyü (industrialda iqtisadi və aqrar iqtisadiyyatda koman-
da-nəzarət üsullarına qarşı) insanın yaradıcıhq imkanlannın açıl-
ması üçün mühit, şərait yaradır, bu da nətıcədə həyatın keyfıyyə-
tinin yaxşılaşmasmda əks olunur.
Beşinci və ən nəyahət təşkilatın əsas dəyərləri lıisscdilməyən
nemətlər, müxtəlif informasiya - əqli mülkiyyət obyekti, lakin in-
formasiya dövründənəw əl isə fırmanın və ölkənin varlığı əsasən
fıziki və maddi rifahların həcmi ilə Ölçülürdü.
Beləliklə ictimai istehsalatın texniki-texnoloji bazasının dəyiş-
məsi cəmiyyətin inkişaf səviyyəsini təyin edən rola çıxarılması,
bununla əlaqədar insanın istehsalatda dəyişməsi, homçiniıı idaro-
etmə sisteminin transformasiyası XX əsrin sonuna ıqtisadi inkişaf
tipinin dəyişməsinə və onun meyarlanntn dəyişməsinə səbəb ol-
muşdur.
Dostları ilə paylaş: |