Yuxanda göstərilən meyarlar arasında yalnız yaradıcı mcyar
etikdir, o, ıctımaı doyəri ınsanın yaradıcı fəaliyyətinin hocmi kımi
ızah etdıyindən, ırıəhz bunun hesabma informasiya iqtisadıyyatının
yaradıcı nəzəriyyəsi və ya sadəcə yaradıcı nəzəriyyo kimi çıxış
edən müasir informasiya iqtisadiyyatı nəzəriyyəsımn baza postu-
latlan sırasına daxil edilmişdir. Aşağıda informasiya iqtisadiyyatı
nəzəriyyəsi adı altında məhz bu nəzəriyyə nəzərdə tutulur.
1.2. İnformasiya iqtisadiyyatı və sənaye
iqtisadiyyatı
Sənaye (ənənəvi) iqtisadiyyatı və onun informasiya iqtisadiy-
yatı ilə əvəz edilməsinin qısa müqayisəli təhlilini göstərək:
1. Məhsul. Sənayeləşmiş cəmiyyətdə məhsulun əsas növü ki-
mi maddi obyekt çıxış edirsə infonnasiya cəmiyyətindo iso bu -
maddi formadan məhrum edilmiş olan informasiya obyektidir.
İnformasiya cəmiyyətinin yaradılması dövründə iqtisadiyyatda
əsas roiu mürəkkəb maddi-införmasiya məhsuİİan: disketlər,
kasetiər, videokassetlor vo s. oynayır. Sənayeləşnıiş cəmiyyətdə
maddi istehsalı, informasiya cəmiyyətində isə informasiya istch-
salı üstünlük təşkil edir.
2. Əmək. Sənayeləşmiş cəmiyyətdə əməyin əsas növü kimi
məhsuldar əmək hesab edilən adi (fıziki, əl əməyi, horokotsizlik,
ixtisassız) əmək çıxış edir. Bu zaman yaradıcı əmək qeyri-məh-
suldar hesab edilir. Infonnasiyaiı cəmiyətdə isə əksino olaraq bu-
rada yaradıcı əmək üstünlük təşkil edir. burada yaradıcı əmək
məhsuldar, adi əmək isə qeyri-məhsuldar hesab edilir. Zehni fo-
aliyyəti məhsuldar əməyə daxil edən ilk iqtisadçı alman mütə-
fəkkiri Fridrix List olmuşdur.
3. Kapital. Sənayeləşmiş cəmiyyətdə kapitalm əsas növü kimi
ıııaddiləşdirilmiş (xarici) kapital: bina, maşmlar, dozgahlar və s.
çıxış edır. İnformasiyalı cəmiyyətdə intellektuaİ (daxili) kapital
yəni, təhsil, təcrübə, sağlamlıq və s. əsas rola malıkdir. Daxili ka-
pitalın birinci nəzəriyyəsi amerikan iqtisadçısı Heri Beggerin in-
san kapitalı nəzəriyəsi kimi çıxış edır.
4. Sərvət. Sənayeləşmiş cəmıyyətdə sərvət adı altında insana aid
olan material dəyərlən başa düşülür. Belə sərvət insana qarşı müna-
sibətdə zahiri sərvər kimi çıxış edir. Fiziki kapital maddi sərvətin
tərkib hissəsi kimi çıxış edir. İnformasiyalı cəmiyyətdə sərvət adı al-
tında insanın daxıli sərvəti - onun şəxsi keyfıyyətlər sistemi başa dü-
şülür. İnsan kapitah daxili sərvətin hissəsı kimi çıxış edir. İnsan xari-
ci sərvətini itirə bilər, amma daxili sərvətini isə yox.
5. Dəyər. Sənaye iqtisadiyyatında faydamn ümumi dəyəri onun
bazar dəyəri ilə müəyyən edilir. Yəni, faydanın səmərəlıliyı ınsa-
nın maddi sərvətini artırır. Sənaye iqtisadiyyatı nəzeriyyəsinin osa-
sım təşkil edən klassiklərin məktəbində əmək fəaliyyəti dəyər ki-
mi çıxış edir. O məhsulun hazırlanmasına sərf olunan adi eməyin
həcminə bərabərdir. İnformasiyah iqtisadiyyatda faydanın ümumi
dəyəri onun insanın yüksək fəaliyyətinin davamlılığım artırmaq
imkanı ilə müəyyən olunur. Bu halda dəyər özü ilə yaradıcı dəyəri
təqdim edir. Beləliklə, əmək dəyəri və yaradıcı dəyər bir və eyni
ölçü vahidinə - insanın həyat fəaliyyətinin müddətine bərabərdir.
6. Tələbat. Sənaye iqtisadiyyatı nəzəriyyəsində istehlak maddi
məhsulun məqsədli istifadəsi kimi başa düşülür. Ona gÖrə də tələ-
bat maddi nemətlərin təsnifatı əsasmda təsnifləşdirilir. Təsdiq edil-
mişdir ki, insan rifahın müəyyən olunmuş sinfı ilə təsbit olunmuş
çoxlu sayda tələbata: qidada, geyimdə, mənzildə və s. olan təiəbat-
lara malikdir. İnformasiya iqtisadiyyatı nəzəriyyəsində istehlak in-
sanın yüksək fəaliyyətinin nəticəsinin artınlması məqsədilə məh-
sulun (maddi və ya informasiya) istifadəsi kimi başa düşülür. Bu
halda istənilən rifahm istehlakının səmorəli nəticəsi universal
məqsəd göstəricisinin artmasında alımr. Ona görə do rifahın tosni-
fatı mənasızdır. Onlar hamısı yaradıcı fəaliyyətdə msamn əsas tə-
ləbatını tənıin edir. Bu zaman ənənəvi iqtisadiyyatda baxılan bü-
tün tələbatlar ikinci dərəcəli, köməkçi kimi çıxış edirlər.
7. Rifah. Sənayeləşmiş cəmiyyətdə insanın rifalıı nıaddi rifah-
ların axını (pul gəlirləri) ilə, üınumi rifah isə müəyyən dövr ər-
zində milli gəlirin kəmiyyəti ilə ölçülür. Maddi rifahı eləcə də iq-
tisadi adlandırırlar. İqtisadi rifah nəzəriyyəsi ingilis iqtisadçısı
Artur Piqu tərəfındən yaradılmışdır. İnformasiya cəmiyyətində
isə insanın rifahı yaradıcı faydanın axını (yaradıcılıq dövrü) ilə,
ümumi rifah isə konkret dövr ərzində cəmıyyətin bütün üzvləri-
nin yaradıcı fəaliyyətinin ümumi davamlılığı ılə ölçülür. Bu halda
rifahı yaradıcı adlandırırlar.
8. Pul. Sənayeləşmiş comiyyətdə rifah pul formasma malikdir.
Buna görə də pullar təsərrüfat obyektlərinin iqtisadi fəaliyyətinin
son məqsədinə xidmət edir. İnformasiya cəmiyyətində isə insa-
nın son məqsədi yüksək fəaliyyət hesab olunur. Pullar isə
yaradıcı rifahm artırılması vasitəsi kimi çıxış edir.
9. Sosial qarşılıqlı əlaqə. İstənüən cəmiyyətdo iqtisadıyyatın
fəaliyyəti sosial qarşılıqlı əlaqələrə - fərdlərin birgə ictimai fə-
aliyyətilərinə əsaslanır. Sənaye cəmiyyətində özgəninkiləşdıril-
miş və pul dövriyyəsi vasitəsilə ifadə olunmuş əmtəə mübadiləsi
şəkİində olan qarşılıqh əlaqə üstünlük təşkil edir. İnformasiya cə-
miyyətində sosial qarşılıqİı əlaqələr yaradıcı əınəyın mehsulları-
nın informasiya mübadiləsi şəkİində üstünlük təşkil edir. Bu qar-
şılıqlı əlaqələr şəxslərarası xarakterə malikdir və birbaşa
(məs.qarşıhqh münasibətlər) və vasitəlİ mədəniyyət (məs.kitab-
Iarın yazılması) institutlarına bölünür.
10. İnsan nıodeli . Sənaye ıqtisadiyyatı nəzəriyyəsi “iqtisadi
ınsan” modelinə, informasiya iqtisadiyyatı nəzəriyyəsi iso “yara-
dıcı insan” modelinə əsaslanır. Bu modellər növbəti bölmədə nə-
zərdən keçirilmişdir.
Cədvəl 1.2.
İnformasiya iqtısadiyyatı və sənaye iqtisadiyyatı
N g
Aspekt
İqtisadivyat
Sənaye
İnformasiva
1
Mohsul
Maddi
tnformasiyah
2
Əmok
Adi
!
Yaradıcı
3
Kapital
Ftziki
İnsan
4
Sərvət
Zahiri
Daxili
!
5
Dəyor
Əmək məsrəfləri
Yaradıcıhq vaxtı
6
Toləbat
Çoxlu
Tək
Dostları ilə paylaş: |